Η ιστορία των πολιτικών σχέσεων έχει γνωρίσει πολλές μορφές πατρότητας, από εκείνες που διαμορφώνουν συνεχιστές έως όσες επινοούν αποδιοπομπαίους. Ο Αλέκος Αλαβάνος, ο άνθρωπος που ανέδειξε τον Αλέξη Τσίπρα, φαίνεται σήμερα να ζητά γονυκλισία και δημόσια εξομολόγηση από τον άλλοτε «υιό» του. Το αίτημα της μεταμέλειας, ειπωμένο από τον ίδιο τον παιδαγωγό–ινστρίκτορα, γεννά αναπόφευκτα το ερώτημα: εάν θεωρεί ότι το δημιούργημά του αμάρτησε, ποιος φέρει την ευθύνη της διαμόρφωσής του;
Η ψυχανάλυση έχει δείξει πως η πράξη της πατροκτονίας αποτελεί συστατική στιγμή της ανθρώπινης υποκειμενικότητας, καθώς ο υιός χρειάζεται να καταλύσει συμβολικά την εξουσία του πατέρα για να υπάρξει ως αυτόνομο υποκείμενο (Freud, 1913/1950). Ο κ. Τσίπρας επιτέλεσε αυτή την αποκαθήλωση όταν ανέλαβε την ηγεσία του Συνασπισμού. Ο κ. Αλαβάνος, αντιστρέφοντας το σχήμα, επιδιώκει μια μορφή συμβολικής «παιδοκτονίας», επιχειρώντας να διαγράψει το πρόσωπο που ανέδειξε. Η απαίτηση να «γονατίσει μπροστά σε δεσπότη» λειτουργεί ως επανενεργοποίηση της σκηνής της ενοχής, όπου ο δημιουργός, αδυνατώντας να αναγνωρίσει το δημιούργημά του, το καθιστά ένοχο της ίδιας του της ανεπάρκειας.
Η επιμονή Αλαβάνου στην έννοια της ενοχής και η χρήση θρησκευτικών μεταφορών συγκροτούν μια τελετουργία καθαρμού, όπου ο ίδιος καταλαμβάνει τη θέση του ηθικού δικαστή. Η στάση αυτή αποκαλύπτει τη ναρκισσιστική πληγή του καθοδηγητή, όπως περιγράφεται στην οργανωσιακή ψυχοδυναμική (Kets de Vries, 2004), που συνίσταται στη βίαιη διακοπή του δεσμού ανάμεσα στην εικόνα του εαυτού ως πηγής κύρους και στην αναγνώριση που την επιβεβαιώνει. Όταν ο καθοδηγητής χάνει τον έλεγχο του μαθητή του, η απώλεια βιώνεται ως απώλεια καθρέφτη και ο άλλος, που υπήρξε προέκταση του εαυτού, γίνεται απειλή για τη συνοχή της ταυτότητάς του.
Ο Winnicott (1963) υπογραμμίζει ότι το παιδί χρειάζεται να δοκιμάσει τη δύναμή του απέναντι στο αντικείμενο και να πειστεί πως αυτό αντέχει, καθώς αν το αντικείμενο δεν επιβιώσει, η ανάπτυξη παραλύει. Ο Αλαβάνος, βλέποντας το πολιτικό του «παιδί» να συνεχίζει χωρίς αυτόν, φαίνεται να βιώνει τη δοκιμασία αυτή ως προσωπική εξάλειψη, μετατρέποντάς την σε τιμωρητική πράξη. Η ανάγκη να επανατοποθετηθεί ως κριτής φανερώνει δυσκολία συμφιλίωσης με την απώλεια της εξουσίας, οδηγώντας σε μια μορφή ναρκισσιστικής αναπλήρωσης, όπου η επιθετικότητα υποκαθιστά την αγάπη και το μίσος συντηρεί τον δεσμό που η στοργή δεν μπορεί πια να κρατήσει.
Η ευθύνη του παιδαγωγού συνεχίζεται μέσα στην ευθύνη του μαθητή. Όταν ο δάσκαλος απαρνείται τη συνέχεια, αρνείται και το ίχνος της δικής του συμβολής. Η ναρκισσιστική πληγή του καθοδηγητή δεν θεραπεύεται με κατηγορίες ούτε με συμβολικές τιμωρίες, αλλά μέσα από την αποδοχή του χρόνου και την ικανότητα να επιβιώσει κανείς στην αποχώρησή του. Όταν ο πατέρας δεν αντέχει την αυτονομία του παιδιού, το μόνο που καίγεται είναι η μνήμη του. Αν ο Τσίπρας οφείλει συγγνώμη στον λαό, τότε ο Αλαβάνος οφείλει τη δική του συγγνώμη στη συλλογική παιδεία που είδε ακόμη έναν «παιδαγωγό» να αποποιείται την ευθύνη του. Η πραγματική μετάνοια, στην πολιτική και στην ψυχή, εκδηλώνεται μέσα από την επίγνωση της δικής μας συμμετοχής στη δημιουργία του άλλου.
Αναφερόμενη βιβλιογραφία
Freud, S. (1950). Totem and taboo: Some points of agreement between the mental lives of savages and neurotics (J. Strachey, Trans.). W. W. Norton. (Original work published 1913)
Kets de Vries, M. F. R. (2004). Organizations on the couch: A clinical perspective on organizational dynamics. European School of Management.
Winnicott, D. W. (1963). The development of the capacity for concern. Bulletin of the Menninger Clinic, 27(4), 167–176.
*Αντώνης-Μάριος ΠαΠαγιώτης, e-κοδόμος.
Δόκιμος Ψυχολόγος / Υπό διαμόρφωση Ψυχοθεραπευτής – σε μακρά θεραπεία με την ακαδημαϊκή κοινότητα
Ο ίδιος, κινείται μεταξύ ετερόκλητων ακαδημαϊκών και επαγγελματικών πεδίων, με σταθερό προσανατολισμό στην ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία. Η εμπειρία του στον ανθρωπιστικό τομέα αποδεικνύεται μετασχηματιστική, ενώ η ενεργή του παρουσία στον χώρο της επικοινωνίας, του πολιτικού και ψηφιακού μάρκετινγκ συνεχίζει να τροφοδοτεί τις συνθετικές του αναζητήσεις. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζουν στις ψυχολογικές, κοινωνικές και πολιτισμικές επιπτώσεις των τεχνολογικά διαμεσολαβημένων αλληλεπιδράσεων.
