Η Παράκληση
Αύριο είναι Ψυχοσάββατο. Νύχτα και χιονίζει… Ένα γλυκό φως φαίνεται από μακριά στο χιονισμένο τοπίο!!! Πλησιάζω να δω τι είναι από περιέργεια, μόλις έφτασα κοντά διακρίνω καλύτερα ότι δίπλα του στέκεται μία κορνίζα, με φωτογραφίες κάποιων νέων ντυμένων με στολή. Κάπου την είχα ξαναδεί. Μα ναι, στο κοινοτικό κατάστημα της Άρδασσας!!! Και από πάνω της μια μαρμάρινη πλάκα με σκαλισμένα παράξενα ονόματα. Μπούμπεσι, Ιβάν, Γκολίνα, Πόγραδετς… Ακούω όμως και παραπονεμένα βογγητά. Μα και ένα θόρυβο σαν κάποιος να σέρνει αλυσίδες. Κοντοστέκομαι φοβισμένος. Σε λίγο ξεπροβάλλει ένα ανέσπερο φως και μία γλυκιά αλυσοδεμένη μορφή. Θειική!!!
Μου χαμογελάει γλυκά.
-“Καλώς ήρθες παιδί μου. Σε περίμενα”.
-“Ποιός είσαι και τι θέλεις από μένα”?, τον ρώτησα με αργή ψιθυριστή φωνή.
-“Είμαι ο προπάτορας σου. Είσαι και εσύ από την δική μου φύτρα. Πρέπει να γράψεις για κάποια από τα παιδιά μου. Την Σταυρωμένη Ράτσα σου. Τώρα που σε λίγο θα ξημερώσει Ψυχοσάββατο… Για τις ψυχές τους… Για τα παιδιά μου που έπεσαν στο Έπος του ’40. Να γράψεις για την ζωή τους, για το πόσο γενναία και ηρωικά πολέμησαν”, είπε και γύρισε το βλέμμα του προς την κορνίζα.
-“Μα είναι πολύ δύσκολο αυτό που μου ζητάς. Κι αν δεν τα καταφέρω? Κι αν κάνω κάποιο λάθος και δεν είναι παιδί σου, αλλά αλλουνού πατέρα? Κι αν ξεχάσω κάποιους? Δεν θα παραπονεθούν”?, απάντησα πολύ προβληματισμένος.
-“Παιδί μου κανένα ανθρώπινο έργο δεν είναι τέλειο. Μην στεναχωριέσαι. Προσπάθησε να βρεις όσους και ότι μπορείς για αυτούς, και άναψε ένα άσπρο κερί στην μνήμη τους και για όσους δεν βρεις άναψε μία άσπρη λαμπάδα στον Άγνωστο Στρατιώτη, σαν το χιόνι που αντίκρισαν για τελευταία φορά. Σε εκείνα τα βουνά…. Μπούμπεσι, Ιβάν, Γκολίνα, Κορυτσά, Πόγραδετς…”, με παρότρυνε ο Θεός με γλυκιά φωνή.
Βλέποντας τον πόθο του για να γνωρίσει ο κόσμος τον ηρωισμό των παιδιών του αποκρίθηκα με συγκατάβαση.
-“Θα το κάνω!!! Θα προσπαθήσω να βρω όσους μπορέσω. Να μάθω για την ζωή τους. Να βρω τον τόπο που άφησαν την τελευταία τους πνοή. Κι αν ξεχάσω κάποιον δεν πειράζει. Θα είναι ανοιχτή η προσευχή μου στον ουρανό για να τους προσθέσω αργότερα”, του απάντησα συγκινημένος.
-“Όμως θέλω μία χάρη ακόμα. Να ανάψεις μία ακόμα μεγαλύτερη λαμπάδα για τα παιδιά των Ιταλών. Μάνα τα γέννησε και αυτή!!! Έχασαν την ζωή τους για μία ανοησία των ηγετών τους, που σκέφτηκαν να τα βάλουν με την μικρή μας χώρα, γιατί νόμιζαν ότι θα ήταν εύκολη λεία…. Τα παιδιά μου όμως δεν με ντρόπιασαν. Πολέμησαν ανάμεσα στους υπόλοιπους γηγενείς συντρόφους τους αγαπημένα το ’40. Σταμάτησαν τον Φασισμό, που όποτε βρει την ευκαιρία σηκώνει κεφάλι. Τότε… Μετά ήρθε η χολέρα… Ο Εμφύλιος!!! Αδελφός απέναντι στον αδελφό. Για τα συμφέροντα των μεγάλων… Πόσα και πόσα παιδιά μου δεν χάθηκαν…”, είπε και ένας λυγμός βγήκε από το στήθος του.
Και ενώ έλεγε αυτά σηκώθηκε ανήσυχος λες και έβλεπε μία δυσάρεστη οπτασία.
-“Πρέπει να φύγω. Σε λίγο κάποια άλλα μου παιδιά στην γη των προγόνων τους, εκεί στην Μαύρη Θάλασσα θα με έχουν ανάγκη. Πάλι θα βρεθούν στην δίνη του πολέμου. Θα προσπαθήσω να τα προστατεύσω. Έδωσα την φωτιά στους ανθρώπους για να περάσουν καλύτερα την ζωή τους και τιμωρήθηκα σκληρά για αυτό. Και αυτοί αντί να την χρησιμοποιήσουν για το καλό τους, την χρησιμοποίησαν για να εξοντώσουν ο ένας τον άλλον… Και τώρα πήγαινε παιδί μου και κάνε αυτό που πρέπει…. Να χρησιμοποιείς την δύναμη σου πάντα μόνο για το καλό.”, είπε και γύρισε το κεφάλι του για να μην δω το δάκρυ που κύλησε στο μάγουλο του.
Έφυγα με σκυμμένο το κεφάλι σκεπτόμενος τα λόγια του Θεού. Του Ανώτερου. Του Φιλάνθρωπου Προμηθέα…
Το ιστορικόν του Έπους του ‘40. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται επί Πατρίου Εδάφους…
Η αιφνιδιαστική επίθεση των Ιταλών τις πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου 1940 ευνόησε την προέλασή τους στο Ελληνικό έδαφος. Συναντώντας, όμως, την αντίσταση των τμημάτων προκάλυψης στην Πίνδο και στην Ήπειρο, οι Ιταλικές δυνάμεις δεν κατόρθωσαν να διαρρήξουν την τοποθεσία Ελαία – Καλαμά στην Ήπειρο και να φτάσουν στο Μέτσοβο. Οι Έλληνες, πραγματοποιώντας επιστράτευση και συγκέντρωση των μεραρχιών, όχι μόνο αναχαίτισαν την Ιταλική προέλαση, αλλά και ανέλαβαν από την 14η Νοεμβρίου γενική αντεπίθεση σε ολόκληρο το μέτωπο, από τα Γιουγκοσλαβικά σύνορα μέχρι το Ιόνιο Πέλαγος.
Ο Χακαξενός Ηλίας Ηλιάδης έφιππος λοχίας στο Αλβανικό Έπος.
Νέα παιδιά που κλήθηκαν να πολεμήσουν, ή νέοι οικογενειάρχες που άφησαν πίσω τους τα παιδιά τους με χαρά φωτογραφίζονται πριν την έναρξη των πολεμικών ενεργειών, χωρίς να γογγύζουν και τελικά άφησαν την τελευταία πνοή τους στα παγωμένα βουνά κάνοντας το χρέος τους, σαν γνήσιοι απόγονοι του Λεωνίδα.
Στρατιώτες του 28ου Συντάγματος Πεζικού. Στον κύκλο ο Χακαξενός Ευστάθιος Σαχνάς από την Σπηλιά Εορδαίας. Τραυματίστηκε στο μέτωπο και όντας τραυματίας βρέθηκε στην οπισθοχώρηση στον Πειραιά.
Βλέπε: https://vkonsta.blogspot.com/2021/04/blog-post.html
(Ευγενική παραχώρηση της φωτογραφίας από τον γιο του Γιάννη Σαχνά ΗΠΑ).
Ύστερα από διαταγή του ΤΣΔΜ, η ΙΧ Μεραρχία άρχισε επιθετική ενέργεια από την 1η Νοεμβρίου, η οποία ολοκληρώθηκε στις 7 Νοεμβρίου με την κατάληψη των Υψ. Ντέσκα –Κιάφα – Γράμμος – Υψ. Κορομηλιές – χωριό Ποντσάρα – Υψ. Τρεστένικ – χωριό Καπεστίτσα εντός του αλβανικού εδάφους, με την ιταλική αντίδραση να περιορίζεται σε αεροπορικούς βομβαρδισμούς χωρίς σοβαρό αποτέλεσμα.
Διάταξη μάχης των Ελληνικών δυνάμεων.
Αντίστοιχα η IV Μεραρχία επιτέθηκε από την 1η Νοεμβρίου και την ίδια ημέρα κατέλαβε τη γραμμή των υψωμάτων Υψ. Ταλίκ – Βερνίκ – Γρέμνια – Γκολίνα – Λόκβατ και κράτησε την γραμμή τις επόμενες δύο ημέρες, παρ’ όλο τις ιταλικές αντεπιθέσεις. Στις 4 Νοεμβρίου η IV Ταξιαρχία αναπτύσσεται σε Μεραρχία με την ονομασία XV Μεραρχία Πεζικού και την 5 Νοεμβρίου κατόρθωσε να καταλάβει τα υψώματα στα ανατολικά των χωριών Μπίγλιστα – Μπιτίνσκα και να ευθυγραμμιστεί με την ΙΧ Μεραρχία κοντά στην ανατολική όχθη του ποταμού Δεβόλη, με τους Ιταλούς να αναπτύσσουν σθεναρή άμυνα.
Οι απώλειες της ΙΧ Μεραρχίας ήταν ελάχιστες ενώ οι εξακριβωμένες της XV Μεραρχίας ήταν 1 αξιωματικός και 20 οπλίτες νεκροί, 8 αξιωματικοί και 128 οπλίτες τραυματίες και 6 οπλίτες αγνοούμενοι. Οι αιχμάλωτοι ανήλθαν σε 10 αξιωματικούς και 107 οπλίτες. Πρακτικά με τις παραπάνω επιχειρήσεις το Β΄ ΣΣ πέτυχε έως τις 10 Ιανουαρίου να καταλάβει τη γραμμή Ποντγκοράνι – Γαρονίν και τον κόμβο Κλεισούρας, ενώ μέχρι της 25 Ιανουαρίου κατέλαβε τις βορειοανατολικές και νοτιοδυτικές αντηρίδες του όρους Τρεμπεσίνα, τον αυχένα Μπούμπεσι και το όρος Μάλι Σπαντάριτ. Την δεδομένη χρονική στιγμή το Β΄ ΣΣ ήταν ενδεχόμενο να μεταπέσει σε αμυντική διάταξη διότι η εντεινόμενη κακοκαιρία, η εποχή του έτους και το έδαφος δεν άφηναν περιθώρια για τη συνέχεια των επιθετικών επιχειρήσεων σε ευρεία κλίμακα.
Οι Ι, XV και XI Μεραρχίες του Β΄ ΣΣ αντιμετώπισαν διαδοχικά 7 ιταλικές Μεραρχίες. Επιπρόσθετα, οι γραμμές ανεφοδιασμού των ελληνικών μονάδων συνεχώς επεκτείνονταν σε αντίθεση με τις ιταλικές, όπου συρρικνώνονταν καθώς ερχόντουσαν όλο και πιο κοντά στις βάσεις ανεφοδιασμού τους. Οι ιταλικές δυνάμεις υπερείχαν καθολικά σε αεροπορική υποστήριξη και υλικό κατάλληλο για ορεινό αγώνα σε αντίθεση με τις ελληνικές δυνάμεις.
(Πηγή:http://media.ems.gr/ekdoseis/ektos_seiras/ekd_eksi_florinaepos40/ekd_eksi_florinaepos40.pdf).
Η εκπλήρωση της υπόσχεσης.
Έδωσα την υπόσχεση μου στον Θεό και ξεκίνησα να ενημερώνομαι για τα πολεμικά γεγονότα της εποχής εκείνης. Δεν είναι εύκολο το εγχείρημα. Αρκετοί πεσόντες δεν είχαν απογόνους και οι άμεσοι συγγενείς τους έφυγαν από αυτόν τον κόσμο. Όσοι από αυτούς είχαν παιδιά γέρασαν και αυτά, τα εγγόνια τους διασκορπίστηκαν σε όλα τα σημεία του ορίζοντα και δεν ξέρεις ποιός και αν έχει τα κειμήλια του πεσόντα. Πάντως και η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού εσφαλμένα αναγράφει ως τόπο γεννήσεως των πεσόντων το χωριό εγκατάστασης των προσφύγων. Όλοι γεννήθηκαν στον Πόντο ή στην Ρωσία και εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα το 1924. Πολλοί, πριν λίγα χρόνια μόλις είχαν γλυτώσει την Γενοκτονία από τους Τούρκους και κλήθηκαν να υπερασπιστούν την γη της εγκατάστασης τους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Λάζαρου Νικηφορίδη για τις δυσκολίες που συνάντησε τόσο στον Πόντο όσο και με την μετεγκατάσταση του στην Ελλάδα.
Γράφει για αυτόν η Πόπη Νικηφορίδη:
«Ο Λάζαρος ήταν το τρίτο και πιο μικρό παιδί της οικογένειας του Βασίλη και της Παρθένας Νικηφορίδη, είχαν άλλους δυο γιους ,τον Δημήτρη και τον Γιώργο. Η κύρια απασχόληση της οικογένειας ήταν η γεωργία (σιτηρά, καλαμπόκια, λαχανικά), ενώ ο μεγάλος γιος είχε ανοίξει και ένα μικρό μαγαζί όπου κατασκεύαζε χάλκινα σκεύη.
Όταν ξεκίνησαν οι εχθροπραξίες των Τούρκων, ξεκίνησαν και τα προβλήματα στο χωριό. Σε καθημερινή βάση οι Τούρκοι τους απειλούσαν, τους κλέβανε τα ζώα και τους κατέστρεφαν τις περιουσίες τους Πολλές φορές οι γυναίκες του χωριού πάλευαν να προστατεύσουν το βιός τους με κάθε μέσο που μπορούσαν.. Χαρακτηριστικά ανέφερε μια ιστορία ο Γιώργος, ο αδερφός του Λάζαρου, όπου τους είχαν στείλει μικρά παιδάκια, οι γονείς τους, να βοσκήσουν τα ζώα και τους εντόπισαν οι Τούρκοι και προσπάθησαν με απειλές να τους τα κλέψουν.
Ο πατέρας του Λάζαρου, ο Βασίλης χάθηκε χωρίς να γνωρίζει κανένας τι απέγινε και η μητέρα του πήρε την απόφαση με τους υπόλοιπους χωριανούς να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και την περιουσία τους για να σώσουν τουλάχιστον την ζωή τους. Μόνα τους υπάρχοντα τα ρούχα που φορούσαν. Η Παρθένα ξεκίνησε τον δρόμο της προσφυγιάς με τα τρία της παιδιά και τον αδερφό του άντρα της Παναγιώτη ,που και αυτός ήταν σε πολύ μικρή ηλικία. Κατάφεραν και έφτασαν στο πλοίο με πολλές δυσκολίες και αποβιβάστηκαν στον Πειραιά. Κατάφεραν και επικοινώνησαν τα αδέρφια της (και συγκεκριμένα ο Χαράλαμπος Κουλουμπρίδης), οι οποίοι είχαν ήδη εγκατασταθεί στα Ούτσενα (σημερινά Κομνηνά) και κάπως έτσι αποφασίστηκε και αυτή να εγκατασταθεί με την οικογένεια της κοντά στα αδέρφια της.
Η οικογένεια Νικηφορίδη στον Πόντο.
(Ευγενική παραχώρηση της φωτογραφίας από την Πόπη Νικηφορίδη).
Τα χρόνια ήταν πολύ δύσκολα, έπρεπε όλα να αρχίσουν από το μηδέν. Τους δόθηκαν χωράφια και σπίτι και ξεκίνησαν να ασχολούνται με την γεωργία , παράλληλα ο Γιώργος με βοηθό τον μικρό Λάζαρο είχε γίνει πολύ καλός τεχνίτης στο χτίσιμο της πέτρας και το έκανε ερασιτεχνικά. Αρχή της οικογένειας ήταν τα παιδιά να έχουν κάποια μόρφωση, γι αυτό και πήγαν κανονικά σχολείο και επειδή ο Λάζαρος ήταν και πολύ καλός μαθητής, αποφασίστηκε με τις όποιες δυσκολίες να τον στείλουν στην Γεωργική Πρακτική σχολή Πτολεμαΐδας, όπου και αποφοίτησε σαν γεωπόνος. Η κύρια ενασχόληση του ήταν η βελτίωση των καλλιεργειών των χωριανών του χρησιμοποιώντας τις γνώσεις του. Αγαπούσε τόσο πολύ την γη και την δουλειά του που ένα από τα χωράφια που του αναλογούσε από την πατρική περιουσία, το είχε φυτέψει με κάθε γνωστό δέντρο της εποχής και αποτελούσε το καμάρι του.
Εκείνη την εποχή είχε και ένα πολύ σοβαρό αίσθημα με μια κοπέλα του χωριού, αλλά δεν πρόλαβαν να αρραβωνιαστούν γιατί έπρεπε να κάνει την θητεία του…». (Μαρτυρία Πόπης Νικηφορίδη Κομνηνά Εορδαίας 20 Μαρτίου 2022).
Αρχικά απευθύνθηκα για πληροφορίες σε συγγενείς μου και στην συνέχεια με επίκεντρο το χωριό Άρδασσα, που εγκαταστάθηκε ο πατέρας μου προερχόμενος από το Βατούμ, επεκτάθηκα στα χωριά της Εορδαίας. Εκφράζω την βαθειά ευγνωμοσύνη μου για τους συγγενείς των πεσόντων που μου εμπιστεύτηκαν τα οικογενειακά τους κειμήλια. Ερεύνησα το αρχείο της Διεύθυνσης της Ιστορίας Στρατού και τα στρατιωτικά ημερολόγια των Συνταγμάτων που κλήθηκαν να υπερασπιστούν το Πάτριο Έδαφος. Είναι αυτονόητο ότι είναι αδύνατον να τους εντοπίσω όλους. Οι Πόντιοι είχαν εγκατασταθεί σε αυτά τα χωριά της Δυτικής Μακεδονίας και έπρεπε να επιβιώσουν καλλιεργώντας την γη. Δεν είχαν προλάβει να στελεχώσουν τον κρατικό μηχανισμό ή να ενταχθούν στις σχολές των αξιωματικών των ενόπλων δυνάμεων. Οι ελάχιστοι που έτυχαν της διάκρισης να υπηρετούν ως έφεδροι αξιωματικοί ήταν οι περισσότεροι δάσκαλοι. Υπήρχαν όμως και οι εξαιρέσεις. Όπως ο μόνιμος ανθυπολοχαγός Θεόδωρος Κανδηλάπτης.
Ο Ανθυπολοχαγός Θεόδωρος Κανδηλάπτης, ήταν τέκνο του σπουδαίου Πόντιου εκπαιδευτικού και συγγραφέα Γεωργίου Κανδηλάπτη (Κάνις). Γεννήθηκε την 1η Ιανουαρίου 1918 στην Αργυρούπολη του Πόντου. Στα εξήμισι χρόνια του έχοντας ζήσει μαζί με την οικογένειά του την Γενοκτονία, μέσω Τραπεζούντας, έφτασε στην Αλεξανδρούπολη τον Ιούνιο του 1924.
Απόφοιτος του Γυμνασίου Αλεξανδρουπόλεως ο Θεόδωρος Κανδηλάπτης θα δώσει εισαγωγικές εξετάσεις και θα εισαχθεί στη Σχολή Ευελπίδων το 1937. Από την Θράκη είχαν εισαχθεί τότε μόνο δυο σπουδαστές.
Οι Ανθυπολοχαγοί αμέσως μετά την αποφοίτησή τους θα κατανεμηθούν στα όπλα, 170 στο Πεζικό, 76 στο Πυροβολικό, 23 στο Μηχανικό και 20 στο Ιππικό. Ο Θεόδωρος Κανδηλάπτης θα αποφοιτήσει από την σχολή με πολύ καλή σειρά (19ος από τους 170 αποφοίτους του Πεζικού Σώματος). Στις 10 Οκτωβρίου 1940 ο Κανδηλάπτης θα μετατεθεί στο ΙΙ Τάγμα 7ου Συντάγματος. Αμέσως μετά το 7ο ΣΠ θα αναχωρήσει για την Καλαμπάκα Τρικάλων και θα εγκατασταθεί στο χωριό Καστράκι, όπου, εν όψει του πολέμου, θα τεθεί σε επιφυλακή. Το Σύνταγμα του Κανδηλάπτη ήταν από τα πρώτα που αναχώρησε για την αντιμετώπιση των Ιταλικών δυνάμεων εισβολής. Έλαβε μέρος στις μάχες της Πίνδου (Σαμαρίνα, Δίστρατο, Σμόλικας), όπου ανέκοψε τους Αλπινιστές της Μεραρχίας Τζούλια (την καλύτερη ίσως μονάδα του ιταλικού στρατού, οι στρατιώτες της οποίας ήταν ειδικά εκπαιδευμένοι για ορεινό αγώνα). Στις 5 Ιανουαρίου 1941 ο Θεόδωρος Κανδηλάπτης αναλαμβάνει Διοικητής του 7ου Λόχου, στο II Τάγμα του 7ου ΣΠ.
Επικές υπήρξαν οι μάχες που δόθηκαν στις 21 και 22 Ιανουαρίου 1941. Το ΙΙ/7 Τάγμα στο οποίο ανήκε ο Θεόδωρος Κανδηλάπτης έπρεπε να εκτελέσει τις διαταγές του Συνταγματάρχη Θεμιστοκλή Κετσέα, οι οποίες απέβλεπαν σε πρώτη φάση το πέρασμα του ποταμού Ντέσνιτσε και εν συνεχεία την κατάληψη του ΣΠΙ ΚΑΜΑΡΑΤΕ (Υψωμα 731). Το ύψωμα 731 (ΣΠΙ ΚΑΜΑΡΑΤΕ) θα αποτελούσε εκ νέου πεδίο σκληρών μαχών κατά την Εαρινή Επίθεση των Ιταλών από τις 9 έως 15 Μαρτίου 1941, υπό την επίβλεψη του ίδιου του Μουσολίνι. Η Δόξα και αυτή τη φορά θα στεφανώσει τα Ελληνικά όπλα και ο Μουσολίνι θα επιστρέψει εξοργισμένος στην Ιταλία καθαιρώντας τους αξιωματικούς του. Μετά τις 15 Φεβρουαρίου 1941 ο Θεόδωρος Κανδηλάπτης θα μετατεθεί στο 28ο Σύνταγμα Πεζικού, ως διοικητής λόχου το οποίο είχε αναλάβει επιχειρήσεις στην περιοχή Μπούμπεσι, όπου οι μάχες εξακολουθούν αμείωτες, για να τεθεί επί κεφαλής των συμπατριωτών του, μιας και η πλειοψηφία των Ποντίων προσφύγων οπλιτών του 28ου καταγόταν από την Αργυρούπολη.
Λίγο πριν το θάνατό του ο Θεόδωρος Κανδηλάπτης έγραφε από το μέτωπο στην μητέρα του Αγγελική:
«Ανήκω κατά τα τρία τέταρτα εις την Πατρίδα και κατά το υπόλοιπον εις την σεβαστή μου οικογένειαν. Αντιμετωπίζομεν τους αναιδείς επιδρομείς με θάρρος και αποφασιστικότητα. Μη κλάψετε αν κατά τύχη χαθώ…».
Ο γενναίος Πόντιος Ανθυπολοχαγός, πέρασε στην αθανασία, μαχόμενος στο ύψωμα Μπούμπεσι της Κλεισούρας την 28η Φεβρουαρίου 1941.
Ο Τριανταφυλλόπουλος Χαράλαμπος, διοικητής του ΙΙ/7 Τάγματος μάλιστα αναφέρει:
«Εξαίρω την ανδρείαν, την ψυχραιμίαν και την τακτικήν αντίληψιν ην επεδείξαντο οι: Μόνιμος Ανθυπολοχαγός Κανδηλαύτης Θεόδωρος, διοικητής 7ου λόχου και έφεδρος Ανθυπολοχαγός Τσιγκουράκος Παν. επιτελής του Τάγματος, δι’ ων αμφότεροι δια προσωπικής των επεμβάσεως, κατόπιν δοθείσης προς αυτούς σχετικής διαταγής του Δ/τού του Τάγματος, προς τους Διοικητάς των Λόχων του 1ου Κλιμακίου, συνετέλεσαν αποφασιστικώς εις την περαιτέρω προχώρησιν τούτων δυτικώς των υψωμάτων 513 και 502 προς το ύψωμα 668. Άπαντες οι ανωτέρω προτείνονται δια το Αριστείον Ανδρείας».
Ο Θεόδωρος Κανδηλάπτης τιμήθηκε μετά θάνατον με το Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας και το όνομά του δόθηκε στο στρατόπεδο της έδρας της 23ης Τεθωρακισμένης Ταξιαρχίας στην Αλεξανδρούπολη.
(Πηγή: https://www.alexpolisonline.com/2020/02/theodoros-kandilaptis.html).
Ο επίσης έφεδρος ανθυπολοχαγός του Έπους Οδυσσέας Ελύτης ποιεί ύμνον που συνάδει με τον Θεόδωρο Κανδηλάπτη:
«Ήταν ωραίο παιδί. Την πρώτη μέρα που γεννήθηκε
Σκύψανε τα βουνά της Θράκης να φανεί
Στους ώμους της στεριάς το στάρι που αναγάλλιαζε
Σκύψανε το βουνά της Θράκης και το φτύσανε
Μια στο κεφάλι, μια στον κόρφο, μια μέσα στο κλάμα του.
Βγήκαν Ρωμιοί με μπράτσα φοβερά
Και το σηκώσαν στου βοριά τα σπάργανα.»
Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για το Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας.
(ΣΤ΄ κεφάλαιο).
Επταχώρι Βοΐου: Οι έφεδροι ανθυπολοχαγοί, η ραχοκοκαλιά του στρατεύματος στο Έπος του ’40.
Οι κατώτεροι βαθμοφόροι ήταν συνήθως απόφοιτοι του γυμνασίου. Πάντως όλοι από τους αξιωματικούς έως και τον απλό οπλίτη πολέμησαν με γενναιότητα. Στις φωτογραφίες που διασώθηκαν και συνέλεξα, παρουσιάζονται χαμογελαστοί και υπερήφανοι, αν και είναι φανερό ότι ο οπλισμός τους υστερούσε υπερβολικά έναντι των εισβολέων. Στα γράμματα τους προς τους οικείους τους δεν υπάρχει ο παραμικρός δισταγμός για τον σκοπό που επιτελούσαν το καθήκον τους. Σε κάποιες περιπτώσεις συμβαίνει να πολεμούν ταυτόχρονα έως και τρία αδέλφια!!! Πολλοί έπεσαν στο πεδίο της μάχης και καταγράφηκαν ως απώλειες. Πάρα πολλοί τραυματίστηκαν ελαφριά ή βαριά ή προσβλήθηκαν από κρυοπαγήματα και επέστρεψαν και μόνο ελάχιστοι γύρισαν αλώβητοι. Για την προσφορά των Ποντίων οπλιτών στο Έπος του ’40, ο αντισυνταγματάρχης Βακάλης, διοικητής του 65ου συντάγματος το 1940 που είχε υπό τις διαταγές του πλήθος εφέδρους στρατιώτες από τον Πόντο, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή των Γιαννιτσών, αναφέρεται στο ακμαίο ηθικό τους, στην αντοχή και την επιμονή αλλά και στο χορό που έστηναν με τη λύρα τους στους ενδιάμεσους σταθμούς της πορείας.
Ιταλοί αιχμάλωτοι
Τα λόγια του χαρακτηριστικά:
«Κατά τη φοβερή Μάχη στο Μόροβα, οι Πόντιοι μαχητές πολέμησαν ορμητικά και ηρωικά, έπιασαν 100 αιχμαλώτους, 10 πεδινά πυροβόλα και στις 23 Νοεμβρίου μπήκαν πρώτοι στην Κορυτσά. Μέχρι τη γερμανική εισβολή οι Πόντιοι στάθηκαν σ’ όλες τις επιχειρήσεις ψύχραιμοι, ηρωικοί, γεμάτοι αυταπάρνηση, καρτερία, άδολο πατριωτισμό, σεμνοί και ηθικοί σε όλες τις εκδηλώσεις τους». (Πηγή: https://www.alexpolisonline.com)
Πολεμιστές από την Χάρσερα της Αργυρούπολης και συγγενείς μου.
Όσοι είχαν γεννηθεί στην Χάρσερα στον Πόντο (χωριό καταγωγής του πατέρα της μητέρας μου) και είχαν έρθει σε μικρή ηλικία το 1924 στην Ελλάδα, κλήθηκαν το 1940 να πολεμήσουν τον Άξονα. Από ένα μικρό χωριό της Πέλλας, την Αγροσυκιά στρατεύτηκαν 18 νέοι.
Αυτοί ήτανε:
oΧαραλαμπίδης Πέτρος του Κωνσταντίνου. Τραυματίστηκε και χαρακτηρίστηκε ανάπηρος πολέμου.
Τα αδέλφια:
o Λαζαρίδης Ιωάννης του Παναγιώτη.
o Λαζαρίδης Πέτρος του Παναγιώτη.
o Λαζαρίδης Θεόδωρος του Παναγιώτη. Μετέπειτα άλλαξε το επίθετο του σε Θεοδωρίδης.
o Φουλίδης Ιωάννης του Χαραλάμπους.
o Ευσταθιάδης Ανέστης του Ευθυμίου.
o Τσαιρίδης Ιωάννης του Σάββα.
o Ιγνατιάδης Ιωάννης του Ευσταθίου.
o Δημητριάδης Γεώργιος του Δημοσθένη.
o Φουλίδης Πέτρος του Αναστασίου.
o Τα αδέλφια: Παπαδόπουλος Ιωάννης του Γεωργίου. Τραυματίστηκε και χαρακτηρίστηκε ανάπηρος πολέμου, και Παπαδόπουλος Ανδριανός του Γεωργίου. Κωνσταντινίδης Ευθύμιος του Στυλιανού. Μετέπειτα ιερέας του χωριού. Παναγιωτίδης Αβραάμ του Θεοδώρου.
o Στεφανίδης Χαράλαμπος του Δαμιανού.
o Ζαρογουλίδης Κωνσταντίνος του Ιωάννη.
o Πετρίδης Γεώργιος του Ηρακλή.
o Μουρατίδης Σταύρος του Κωνσταντίνου.
Δεν ήταν δυνατόν να μην αναφέρω ανάμεσα στους πεσόντες και τον ηρωικό Κρωμέτη στην καταγωγή αδελφό του αγαπημένου θείου μου Νίκου, το γελαστό παιδί του 90ου Σιδηρού Συντάγματος, από την Αριδαία.
Αριδαία
Έφεδρος Ανθυπασπιστής Παπαδόπουλος Δημήτριος (Δημοκράτης το πραγματικό του όνομα) Αλέξανδρος 1916, Αριδαία Πέλλης, 90ό Σύνταγμα Πεζικού 14/11/1940 Ιβάν. Γεννήθηκε στην Τραπεζούντα Πόντου (δημότης Αριδαίας Πέλλας).
Ευγενική παραχώρηση των κειμηλίων από τους ανιψιούς του Δημοκράτη και Αλέξανδρο- Δαμιανό Παπαδόπουλο.
Οι Πόντιοι πολεμιστές και πεσόντες του 53ου Συντάγματος στο Έπος του ’40.
Πολύτιμες πληροφορίες παίρνουμε για την τύχη των μαχών και των ηρωισμό των πολεμιστών από τα στρατιωτικά ημερολόγια, ή τα βιβλία που συνέγραψαν κάποιοι πολεμιστές του ’40 με βάση αυτά. Για παράδειγμα ο Καίσαρ Γερασίμου Δώσσας, που ήταν γραφέας του 1ου τάγματος του 53ου Συντάγματος (Νεαπόλεως Βοΐου Κοζάνης), με εντολή του διοικητή του, ταγματάρχη Αθανασίου Παλαιοδημόπουλου. Το ημερολόγιο του τάγματος μετά την οπισθοχώρηση εγκαταλείφθηκε στο χωριό Νόστιμο Βοΐου, και κάποιος που το συνέλεξε και γνώριζε τον Καίσαρα του το παρέδωσε. Το βιβλίο τελικά που το εξέδωσε το 1991 έχει τον τίτλο:” Ημέρες Θυσίας και Δόξας”.
Η πορεία και οι μάχες του 53ου Συντάγματος: Στις 22 Νοεμβρίου, τα Ελληνικά στρατεύματα εισέρχονται στην Κορυτσά και το Λεσκοβίκι. Στις 24 Νοεμβρίου, καταλαμβάνεται η Μοσχόπολη. Στις 30 Νοεμβρίου, φτάνουν στο Πόγραδετς. Στις 4 Δεκεμβρίου, εισέρχονται στην Πρεμετή, στις 7 στο Δέλβινο και στις 8 στο Αργυρόκαστρο. Στις 22 Δεκεμβρίου, καταλαμβάνουν τη Χειμάρα.
Η πορεία του 53ου Συντάγματος
Στις 10 Ιανουαρίου 1941, φθάνουν στην Κλεισούρα. Κατά το διάστημα αυτό και μέχρι τις 8 Μαρτίου 1941, έλαβαν χώρα λυσσαλέες αντεπιθέσεις των Ιταλών με τις εκλεκτότερες δυνάμεις, όπως π.χ. «Λύκους της Τοσκάνης», τους «Μελανοχιτώνες» κλπ, οι οποίες καταλήγουν σε θρίαμβο των Ελλήνων, σύλληψη πολλών χιλιάδων αιχμαλώτων και περαιτέρω προώθηση του Ελληνικού στρατού. Η αναφορά του σε Πόντιους ανάμεσα σε άλλους….
Αντιγράφουμε από το βιβλίο του:
Πέμπτη 14 Νοεμβρίου 1940 μάχη Μοράβα. …Η σημερινή μάχη υπήρξε επίμονος και σκληρά. Συνελήφθησαν και παραδόθηκαν περί τους 180 αιχμάλωτοι. Υπήρχαν όμως και 6 νεκροί και 18 τραυματίες. Ανάμεσα στους πεσόντες είναι ο δεκανέας Αθανασιάδης Αθανάσιος από την Βροντή, ο στρατιώτης Ευσταθιάδης Κωνσταντίνος από την Ομαλή, και από τους τραυματίες ο στρατιώτης Κωνσταντίνος Ιακωβίδης από την Βροντή. …
Σάββατο 16 Νοεμβρίου 1940, 3η μέρα μάχης Μοράβα. …Τραυματίες οι στρατιώτες Μιχαήλ Μιχαηλίδης από το Τσοτύλι και ο Αργύριος Ιωαννίδης από τα Λακκώματα Καστοριάς.
Κυριακή 17 Νοεμβρίου 1940, 4η ημέρα μάχης Μοράβα…. Το Τάγμα επετέθη προς κατάληψιν του φοβερού υψώματος Μοράβα και χάρις στον άφθαστον ηρωισμό των αξιωματικών μου και πολιτών επιτεύχθη η πτώσις του με ελάχιστες απώλειες ενός νεκρού και ενός τραυματία. Πράγματι η μάχη υπήρξε σκληρά και άνευ προηγουμένου. Πλην όμως η αυταπάρνησις και ο ηρωισμός του συνόλου του τάγματος επέφερε το απολύτως λαμπρό αποτέλεσμα. Νεκρός ο στρατιώτης Δημήτριος Στεφανίδης από τα Σέρβια της Κοζάνης.
Ημερήσια Διαταγή Τάγματος Δευτέρα 18 Νοεμβρίου 1940. Ζβετ Ατανάς Μοράβα. …Προ του φονευθέντος στρατιώτη του 2ου λόχου Στεφανίδη Δημητρίου, ούτινος το όνομα χρυσοίς γράμμασι θα αναγραφή, κλίνω ευλαβώς το γόνυ και εύχομαι την γαίαν ελαφράν και θα προτείνω όπως το ύψωμα 1700 λάβει την επωνυμία του. Τραυματίας 2ου λόχου Σωκράτης Παπαδόπουλος από το Νησί Γρεβενών….
Ημερήσια Διαταγή Τάγματος Δευτέρα 2 Δεκεμβρίου 1940. …Από της ενάρξεως των επιχειρήσεων μέχρι και της καταλήψεως και απελευθερώσεως της Κορυτσάς για τους συντελέσαντες στην αίσια έκβαση του αποτελέσματος, ποιούμαι εύφημον μνεία για τον ..δεκανέα Παπαδόπουλο Γεώργιο, τον στρατιώτη Ευσταθιάδη Κωνσταντίνο, και τον τραυματία Ιακωβίδη Κωνσταντίνο…
Ομοίως ποιούμαι εύφημον μνεία του ονόματός των κάτωθι οπλιτών του 2ου λόχου, οίτινες δια του ηρωισμού των συνετέλεσαν, κυρίως εις την πτώση του Μοράβα, ως και των λοιπόν επιτυχών αποτελεσμάτων των διαφόρων μαχών, από της ενάρξεως των επιχειρήσεων, μέχρι και της καταλήψεως της Κορυτσάς. Στρατιώτες:… Αποστολίδης Γεώργιος, Εμπεσλίδης Στέργιος, Καλαϊτζίδης Ιωάννης από το Τσοτύλι, Παυλίδης Κωνσταντίνος από την Νεάπολη, Ζωίδης Γεώργιος, Λαζαρίδης Δημήτριος, Αθανασιάδης Λάζαρος, Μουρατίδης Λάζαρος, Σιμιτιλίδης Απόστολος, Τριανταφυλλίδης Τριαντάφυλλος, Λαζίδης Χρήστος, Αποστολίδης Εμμανουήλ, Δημητριάδης Ελευθέριος, Αγγελίδης Κωνσταντίνος…
Ο Χαρσερέτης Καλαϊτζίδης Ιωάννης.
(Ευγενική παραχώρηση της φωτογραφίας από τον γιο του Παύλο Καλαϊτζίδη).
Δια τον ηρωικώς πεσόντα ήρωα του Μοράβα φονευθέντα, ελθόντος εις πάλην σώμα με σώμα μετά του εχθρού, στρατιώτην Στεφανίδη Δημήτριο, το εγκώμιον του του μόνον η Ιστορία θα κρίνει, πλην ως διοικητής του τάγματος του, προτείνω όπως το ύψωμα 1779 του όρους Μοράβα, λάβη την επωνυμία τούτου εις ένδειξη ελαχίστου φόρου τιμής, προς τον ήρωα και παρακαλώ την διοίκηση μου, όπως μεριμνήσει προς τούτο.
Ομοίως ποιούμαι εύφημον μνεία του ονόματός των κάτωθι υπαξιωματικών του 3ου λόχου, ως και των βοηθών τούτων δεκανέων, οίτινες από της ενάρξεως των επιχειρήσεων, δια του ηρωισμού των και της αυτοθυσίας των, διακρίθηκαν ως βαθμοφόροι και συνετέλεσαν εκ παραλλήλου για την αισίαν έκβαση του ποθητού αποτελέσματος… Λοχίας Παπαδόπουλος Ευθύμιος. Δεκανέας Αδαμίδης Κωνσταντίνος από την Δαμασκηνιά…
Ποιούμαι εύφημον μνεία του ονόματός των κάτωθι στρατιωτών του τρίτου λόχου, οίτινες χρησιμοποιηθέντες ως σύνδεσμοι κατόρθωσαν διά της γενναιότητας και θάρρους, όπερ τους διέκρινεν, να διαβιβάζωσι τας διαταγάς του λοχαγού προς τους διμοιρίτες, υπό χάλαζαν βλημάτων κατά τρόπον πρωτοφανή και ούτω συνετέλεσαν εν πολλοίς εις το κέρδισμα του πολεμικού μας παιχνιδιού…. Παπαδόπουλος Κοσμάς, Καραμανίδης Κωνσταντίνος από την Μόλαση, Παναγιωτίδης Ευστάθιος από την Βροντή.
Ο γλυκύτατος και πολυαγαπημένος θείος μου. Ο Χακαξενός Παπαδόπουλος Κοσμάς, το άδολο παιδί του Προμηθέα. Στο σώμα του είχε επτά θραύσματα από όλμο και ποτέ δεν γόγγυξε για το ότι έπρεπε να δουλεύει σκληρά στην λιγοστή γη του για να ζήσει την οικογένεια του. (Ευγενική παραχώρηση της φωτογραφίας από την κόρη του Ευθυμία Παπαδοπούλου- Λαζαρίδου).
Ομοίως ποιούμαι εύφημον μνεία του ονόματός των κάτωθι οπλιτών, οίτινες μετ’ αυταπαρνήσεως μαχόμενοι, ετραυματίστηκαν προσφέροντες μέχρι της στιγμής του τραυματισμού των ότι το ωραιότερο δύναται να προσφέρει ο Έλλην στρατιώτης… Δεκανέας Ιωαννίδης Αργύριος. Στρατιώτης Τσιφλίδης Γεώργιος…
Ομοίως ποιούμαι εύφημον μνεία του ονόματός των κάτωθι πολυβολητών του πρώτου λόχου πολυβόλων, οίτινες δια του ηρωισμού των και της ψυχραιμίας των, από της ενάρξεως των επιχειρήσεων μέχρι και της καταλήψεως της Κορυτσάς, διά των ευστόχων πυρών των συνετέλεσαν εις την πτώσιν των 102 εχθρικών αντιστάσεων, αίτινες εάν δεν έπιπτον θα απεδεκάτιζον το Τάγμα… Λοχίας Παναγιωτίδης Ιωάννης από το Τσοτύλι. Στρατιώτες: Χατζηβασιλειάδης Κυριάκος, Παπαδόπουλος Θωμάς, Καλαγασίδης Γεώργιος, Σιδερίδης Στέργιος, Παπαδόπουλος Νικόλαος, Σεμερτζίδης Ιωάννης.
Οι ειρημένοι στρατιώται ως σκοπευταί και γεμισταί το θάρρος και αυτοθυσία που επεδείξαντο είναι απερίγραπτος, γιατί από της ενάρξεως των επιχειρήσεων και μέχρι της καταλήψεως αυτής ταύτης της Κορυτσάς, μετέφερον τα πολυβόλα επί της ράχεως των….
Ομοίως ιδιαιτέρως ποιούμαι εύφημον μνεία των κάτωθι ανδρών του 53ου ουλαμού 6,5, οίτινες μετέφεραν τα πυροβόλα δίκην ασκού εις τα καθοριζόμενα σημεία και ούτω, λόγω της εγκαίρου ενάρξεως των βολών συνετέλεσαν τα μέγιστα εις την πτώση των αλλεπάλληλων αντιστάσεων. Αρκούμαι μόνο να αναφέρω το γεγονός ότι επί του υψώματος 1.500 καίτοι εβάλλετο υπό του εχθρικού πυροβολικού, κατά τρόπον αφάνταστον, ούτοι πείσμωνες εις το καθήκον των και άφθαστοι εις το θάρρος και τον ηρωισμό, ουδόλως εκάμθησαν… Τοιούτοι φαντάροι πυροβοληταί είναι πράγματι στόλισμα και εγγύησις δια το στράτευμα μας… Λοχίας Κιορτζίδης Δημήτριος, δεκανέας Κοσμαίδης Γεώργιος από το Τσοτύλι. Στρατιώτες.. Καλαγασίδης Δανιήλ, Αποστολίδης Απόστολος, Χατζηαδαμίδης Θεόδωρος.
Πολυβοληταί. (Φωτογραφία διαδικτύου)
Ομοίως οφείλω να εξάρω την δράσιν και την αυτοθυσίαν, ως και την εξαιρετικήν πειθαρχίαν και αυταπάρνησιν των κάτωθι οπλιτών Διμοιρίας Όλμων.
..Λοχίας Αναστάσιος Παπαδόπουλος, ούτος καίτοι πάσχων εκ πλευρίτιδος, χωρίς να δείξει και το μικρότερον σημείο γογγυσμού, μετέφερε την βάσιν του όλμου επ’ώμου μέχρι Κορυτσάς. Διεκρίθη για την αρίστη διοίκησή του στοιχείου του εις πάσας τας βολάς. Αξιομνημόνευτος τυγχάνει η ευστοχία της βολής του, κατά την κατάληψιν του υψώματος 1271, ένθα τα πάντα αψήφει και ούτω απεδείχθη άριστος στοιχειάρχης καθ΄ απάσας τας διεξαχθείσας επιχειρήσεις και συγχαίρω τοιούτον από καρδιάς και ποιούμαι εύφημον μνεία του ονόματός του….
Πρόταση για Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών.
o Δευτέρα 23-12-1940: Επροτάθηκαν προς φοίτησιν στην σχολή εφέδρων αξιωματικών οι κάτωθι, κατά λόχους:
1ης Πολ/χίας: Λοχίαι: …Αλέξανδρος Παναγιωτίδης, Γεώργιος Μειχανετίδης. Δεκανέας: Κυριάκος Συμεών Παπαδόπουλος. (Σημείωση γράφοντα: Από την Χάκαξα της Αργυρούπολης, γιος του παπα – Συμεών).
2ου λόχου: ..Καραγιαννίδης Θεόδωρος.
o Πρωτοχρονιάτικα θύματα. 53ο Σύνταγμα. Αναφέρω ότι 12ην ώρα λόχος Γκορίτσης εβλήθη δια πυρών όλμων… Τραυματίας ο Παλκιτζίδης Ιωάννης από το Σταυροδρόμι Βοΐου.
o 4-1-1941. Κατάλογος νεκρών και τραυματιών της μάχης της Γκορίτσας.
Νεκροί 2ου λόχου:
Μαυρίδης Κωνσταντίνος εξ Αυγερινού Βοΐου, Παυλίδης Χαράλαμπος εκ Τσοτυλίου (Από την Χάκαξα της Αργυρούπολης), Αλεξιάδης Κωνσταντίνος εκ Πεπονιάς Βοΐου, Σωκράτης Παπαδόπουλος εκ Νησίου Γρεβενών…
Τραυματίαι 2ου λόχου:
Δεκανείς. Αργύριος Καραμανίδης εκ Μολάσης Βοΐου, Γεώργιος Χρυσόπουλος εκ Πεπονιάς Βοΐου.
Στρατιώται: Ιορδάνης Αθανασιάδης εξ Αμυγδαλιών Γρεβενών, Χρήστος Λαζίδης εκ Λεύκης Βοΐου.
Τραυματίαι 3ου λόχου:
Στρατιώται:.. Άνθιμος Αροτσίδης εξ Αγιάσματος Βοΐου, Κωνσταντίνος Καραμανίδης εκ Μολάσης Βοΐου, Ευστάθιος Πασχαλίδης εκ Μεσοποταμίας Καστοριάς, Ποσειδών Παπαδόπουλος εξ Ανθούσης Βοΐου.
Τραυματίαι 1ης Πολυβολαρχίας:
Λοχίαι… Ευστάθιος Καλαϊτζίδης εκ Κιβωτού Γρεβενών.
Στρατιώται: Παλκιτζίδης Ιωάννης εκ Σταυροδρομίου Βοΐου, Γραβαλίδης Χριστόδουλος εκ δραγασιας Βοΐου, Παπαδόπουλος θωμάς έκ Τριγωνικού Κοζάνης…
Οι πεσόντες Πόντιοι της επαρχίας Εορδαίας στο Έπος του ‘40.
Οι στρατεύσιμοι της επαρχίας Εορδαίας υπηρετούσαν κυρίως στο 28ο και 33 ο Συντάγματα Πεζικού της XV Μεραρχίας Πεζικού. Για τους πεσόντες από την επαρχία Εορδαίας ανατρέξαμε στο στρατιωτικό ημερολόγιο των μαχών του 28ου Συντάγματος.
Η διάταξη των Ελληνικών δυνάμεων ήταν:
· Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας: Αντιστράτηγος Γεώργιος Τσολάκογλου.
· XV Μεραρχία Πεζικού: Συν/ρχης Παναγιώτης Σπηλιωτόπουλος.
· 28ο Σύνταγμα Πεζικού: Αντ/ρχης Νικόλαος Παπαδόπουλος.
· 33o Σύνταγμα Πεζικού: Συνταγματάρχης Παντελής Παπαγεωργίου.
· 90ο Σύνταγμα Πεζικού: Συνταγματάρχης Χρήστος Γερακίνης.
Από τον νομό Κοζάνης σε σύνολο 163 νεκρούς στο έπος του ’40, οι 143 είναι του 28ου Συντάγματος Πεζικού, οι 17 του 33ου Συντάγματος Πεζικού και οι 3 του 90ου Συντάγματος Πεζικού. Μετά τον νομό Φλωρίνης που είχε 194 νεκρούς ο νομός Κοζάνης είχε τις μεγαλύτερες απώλειες.
Συγκλονιστική είναι η θυσία του 28ου Συντάγματος Αμυνταίου. Από τους 4.250 οπλίτες του σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν οι 2102 και από τους 70 εφέδρους αξιωματικούς του οι 49, προήχθησαν επί του πεδίου της μάχης 53 αξιωματικοί, έλαβαν το Αριστείον Ανδρείας 45 και τον πολεμικό Σταυρό 31.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι όταν η γερμανική Βέρμαχτ είχε καταλάβει την Φλώρινα, την Θεσσαλονίκη και όλη την Μακεδονία, την Θεσσαλία, το μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου, και την Ρούμελη τα συντάγματα της Φλωρίνης καθήλωσαν τις Ιταλικές μεραρχίες.
Από τα κόκκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά…. (Φωτογραφία διαδικτύου)
Τα δύο πρώτα συντάγματα το 33ο της Φλώρινας και το 28ο του Αμυνταίου τα συγκρότησαν κάτοικοι του νομού και της επαρχίας Εορδαίας. Αποκλήθηκαν Σιδερά Συντάγματα λόγω των απωλειών τους και του καθαγιασμού τους στο πεδίο της μάχης. Ανάμεσα τους και πολλοί Πόντιοι. Ερεύνησα κατ’ αρχήν την τύχη των πεσόντων της Άρδασσας.
Άρδασσα
Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Βασιλειάδης Ιωάννης Θεόδωρος 1915. 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 14/11/1940, Γκολίνα, Γεννήθηκε στην Άρδασσα Εορδαίας. Φονεύθηκε στην περιοχή Γκολίνας. (Από τα Κώδωνα Καρέλ της Αργυρούπολης).
Δεκανέας Αμαραντίδης Αριστοτέλης Γεώργιος 1917. Αρδάσσης Εορδαίας. 28ο Σύνταγμα Πεζικού 6/2/1941 Ύψ.802. Φονεύθηκε στο ύψ.802 (Μπούμπεσι).
Ο Αριστοτέλης Αμαραντίδης είναι καταγωγής από την Χαβίανα της Αργυρούπολης στον Πόντο, γεννήθηκε όμως στην Αλούστα Σάρα της Γιάλτας και ήταν λογοδοσμένος με την Κυριακή Κωνσταντινίδου. Μετά τον θάνατο του ο αδελφός του Λεωνίδας την παντρεύτηκε, όπως επέβαλαν τα έθιμα των Ποντίων.
Στρατιώτης Μιχαηλίδης Συμεών Ευστάθιος 1919. Άρδασσα Μουρικίου Eορδαίας 33ο Σύνταγμα Πεζικού, 6/2/1941 Μπούμπεσι. (Από τα Κώδωνα Καρέλ της Αργυρούπολης).
Στρατιώτης Νικολαΐδης Χρήστος Θεόδωρος 1919. Άρδασσα Εορδαίας. 33ο Σύνταγμα Πεζικού, 5/3/1941, 2ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων. (Από το Καδήκιοι Κολωνίας).
Στρατιώτης Φολτόπουλος Μιχαήλ Γεώργιος 1915 Αρδάσσης Εορδαίας. 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 20/11/1940, Στρατιωτικό Νοσοκομείο Φλώρινας. (Από Μαστερά της Αργυρούπολης).
Στρατιώτης Φωτιάδης Ευστάθιος, από την Σκοπιά Ροδοπόλεως, άγνωστο που σκοτώθηκε μιας και δεν αναφέρεται στο δημοσιευμένο αρχείο της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού. Όμως το δίπλωμα ευγνωμοσύνης το αποδεικνύει. Όταν σκοτώθηκε ήταν ήδη παντρεμένος με την Κυριακή και είχε τρία μικρά παιδιά: τον Κωνσταντίνο, την Δέσποινα και τον Γιώργο.
Ευγενική παραχώρηση του κειμηλίου από τον γιο του πεσόντα Γιώργο Φωτιάδη.
…17 Νοεμβρίου του 1940.
10ος λόχος.
…Διοικητής ο εκ μονίμων έφεδρος λοχαγός Ζιργάνος Ευστάθιος, έφεδρος ανθυπολοχαγός Βασιλειάδης Ιωάννης. Από το ημερολόγιο του 28ου Συντάγματος:
«…..Το 3ο Τάγμα κατέλαβε την 8:15 το χωρίον Μοτσορίστε και εκείθεν εκινήθη προς κατάληψιν του εντεύθεν της χαράδρας της κατερχομένης εκ του αυχένος του Ιβάν γηλόφου .
Επί του γηλόφου ο εχθρός είχε πλήρη οργάνωση ήτοι: χαρακώματα ορθίως βάλλοντος, βροντές, πολυβολεία και σκέπαστρα επροστατεύετο δε υπό τριπλής σειράς συρματοπλέγματος . ….
Επί της οργανωμένης ταύτης γραμμής προσέκρουσαν οι λόχοι 9ος του λοχαγού Αργυρόπουλου Χρ. και 11ος του λοχαγού Μανέτα. Την στιγμή εκείνη ο εκ των δεξιών του τάγματος ευρισκόμενος 10ος λόγος του λοχαγού Ζιργάνου επωφεληθείς της μετωπικής υπό των δύο λόχων απασχολήσεως του εχθρού και διολισθείσας δια των απόκρημνων κλιτύων του εκ του υψ. 1480 κατερχομένου αντερείσματος επέπεσε ως κεραυνός κατά του πλευρού τούτου και ενεπλάκη εις σκληρόν αγώνα δια της λόγχης και των χειροβομβίδων. Εις το σημείο εκείνο έπεσε ηρωικώς μαχόμενος ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Βασιλειάδης Ιωάννης του 10ου λόχου. Την ημέραν εκείνη έπεσαν ηρωικώς μαχόμενοι τρεις αξιωματικοί και 59 οπλίτες, ενώ οι αξιωματικοί που τραυματίστηκαν ήταν 9, και οι οπλίτες 227. Κατά την μάχη αυτή οι έφεδροι αξιωματικοί επέδειξαν αξιοθαύμαστο διαγωγή».
Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Βασιλειάδης Ιωάννης Θεόδωρος 1915. Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 14/11/1940, Γκολίνα Γεννήθηκε στην Πτολεμαΐδας (Άρδασσα) Κοζάνης. Φονεύθηκε στην περιοχή Γκολίνας. Ο Ιωάννης Βασιλειάδης προτάθηκε για προαγωγή στον ανώτερο βαθμό επί διακεκριμένη πράξη επί του πεδίου της μάχης.
Ο ανθυπολοχαγός έχει μια συγκλονιστική ιστορία. Γράφει για αυτόν ο Μενέλαος Παπαδημητρίου:
«Κατήγετο από την Άρδασσα Πτολεμαΐδος και από το εκεί Δημοτικό Σχολείο τιμωρούμενος για τις αριστερές του ιδέες, μετατέθηκε ως δάσκαλος στο Δημοτικό Σχολείο Μεταμόρφωσης (Κατουσίου) Ανθηρού. Αγάπησε ιδιαίτερα το Κατούσι και τους κατοίκους του (λάτρευε την Περικλίνα του Κωτή-ονόματι Βασίλω, σύζ. Περικλή Κωτή, το γένος Φωτίου Καναβού ή Κουτή και αδερφή της μάνας μου Αικατερίνης).
Ο μεγάλος του έρωτας και η μεγάλη του αγάπη ήταν η ΑΡΙΣΤΕΑ Κ. ΤΣΑΝΤΟΥΛΑ -αμφίδρομος σχέση έρωτα και αγάπης- με την οποία παντρεύθηκαν το 1939 και τον Αύγουστο του 1940 απέκτησαν την κόρη τους, την ΑΘΑΝΑΣΙΑ. Εκεί στο Κατούσι του ήρθε Φύλλο Ατομικής Πρόσκλησης που η Πατρίδα τον καλούσε στην Κοζάνη ως έφεδρο Ανθυπολοχαγό. Ο πόλεμος πλησίαζε.
Αποχαιρετώντας τους δικούς του μαζί με άλλους 36 Κατουσιώτες και πάνω από 80 Ανθηριώτες (ανάμεσά τους και ο πατέρας μου Νικόλαος Παπαδημητρίου) έφυγαν για τις μονάδες τοποθέτησής τους. Εκείνος στην Κοζάνη σε μονάδα ανεφοδιασμού και οι άλλοι στην περιοχή των Ιωαννίνων και από εκεί ενετάχθησαν σε διάφορες πολεμικές μονάδες και με την κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου έλαβαν μέρος στις επιχειρήσεις κατά των Ιταλών εισβολέων και μέσα στα Αλβανικά εδάφη.
Αρχές Δεκεμβρίου του 1940 και οι Έλληνες κερδίζουν τις μάχες τη μία μετά την άλλη κατά των Ιταλών κυνηγώντας τους μέσα στα εδάφη της Βορείου Ηπείρου.
Στο λόφο Αϊβάν της Επαρχίας Κορυτσάς η μάχη έχει κριθεί και 10-12 Ιταλοί αξιωματικοί κάνουν σινιάλο ότι παραδίδονται.
Ο 23χρονος έφεδρος Ανθυπολοχαγός ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ, γενναίος ως ήτο, προχώρησε προς το ύψωμα για να παραλάβει αυτούς τους 10-12 Ιταλούς και να τους μεταφέρει στα μετόπισθεν, αφού εκείνοι είχαν αρνηθεί προηγουμένως να παραδοθούν σε Έλληνες στρατιώτες . Την ώρα που πλησίασε τους Ιταλούς ένας εξ αυτών, ύπουλα και αιφνιδιάζοντας όλους, έριξε εναντίον του εκρηκτικό μηχανισμό προφανώς χειροβομβίδα, που εκραγείσα τον βρήκε στο μέτωπο προς στήθος και τον εφόνευσε».
(Πηγή: Έπος του 1940-41, οι άγνωστοι σε εμάς ήρωες!!!” άρθρο του Μενέλαου Παπαδημητρίου https://www.karditsalive.net/arthra)
19 έως 21 Νοεμβρίου του 1940.
Συνεχίζουμε το ημερολόγιο του 28ου Συντάγματος:
«Καιρική κατάσταση καλή. Εχθρική αεροπορία δραστήρια. κατά τις τρεις τοιαύτας ημέρας παρά την καταφανή υπεροχή του εχθρού εις πυρά πυροβολικού και όλμων και ολμιδίων εσυνεχίστει η επ’ αυτού πίεσις μας και η βελτίωση των θέσεων μας εν αναμονή των διαταγών της Μεραρχίας προς ανάληψη νέας επιθετικής μας προσπάθειας. Τας απογευματινάς ώρας της 19 εμβομβαρδίστηκαν εντονότατα υπό της φιλίας αεροπορίας τα δυτικά αντερείσματα του Ιβάν. Από το απογεύματος της 21ης Νοεμβρίου η φυσιογνωμία της μάχης μετεβλήθη με σαφείς ενδείξεις ότι άρχισε η κάμψις του έναντι ημών εχθρού. Κατά τις τρεις ημέρες το σύνταγμα έσχε τας κάτωθι απωλείας: νεκροί 5, τραυματίες αξιωματικοί, ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Γρηγορίου Αντώνιος του ένατου λόχου και τραυματίες 19 οπλίται».
Ανάμεσα σε αυτούς:
Στρατιώτης Φολτόπουλος Μιχαήλ Γεώργιος 1915. Άρδασσα Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 20/11/1940. Στρατιωτικό Νοσοκομείο Φλώρινας
Κατά την επίθεση της 30ης Δεκεμβρίου του 1940 προς την κατάληψιν του υψώματος 1292, βόρεια της Κλεισούρας, οι Φλωρινιώτες, Αμυνταιώτες και εκ Πτολεμαΐδας πολεμιστές επέδειξαν τέτοια ορμητικότητα ώστε εντός τριών ωρών συνέλαβαν 500 αιχμαλώτους εκυρίευσαν 18 τηλεβόλα και άφθονο πολεμικό υλικό.
6 Φεβρουαρίου 1941.
«Αδιάκοπος βροχή. Την 13η ώρα ο εχθρός ενήργησε βιαιοτάτην επίθεση κατά του αριστερού του Υποτομέος μας ήτις απεκρούστη με σοβαράς δια τουτον . Κατά τον αγώνα αυτόν είχαμε τας κάτωθι απωλείας. Νεκροί αξιωματικοί: ο ταγματάρχης Σακελλαρόπουλος, διοικητής του 3ου τάγματος φονευθείς καθ’ ην στιγμή ευρισκόμενος εν μέσω των στρατιωτών του απέκρουε την εχθρικήν επίθεση και ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Παναγιωτόπουλος Μιλτιάδης επιτελής του, τραυματιστείς βαρέως και υποκύψας βραδύτερον. Νεκροί οπλίτες 17.
Ανάμεσα τους:
Δεκανέας Αμαραντίδης Αριστοτέλης Γεώργιος 1917. Άρδασσα Εορδαίας. 28ο Σύνταγμα Πεζικού 6/2/1941 Ύψ. 802 Φονεύθηκε στο ύψ. 802 (Μπούμπεσι).
Στρατιώτης Μιχαηλίδης Συμεών Ευστάθιος 1919. Άρδασσα Μουρικίου Εορδαίας. 33ο Σύνταγμα Πεζικού 6/2/1941 Μπούμπεσι.
Τραυματίες οπλίτες 54
Μεταφορά τραυματία στο μέτωπο.
(Από το βιβλίο του Καίσαρα Δώσσα)
Η αντεπίθεση των Ιταλών.
Την άνοιξη ξεκίνησε η αντεπίθεση των Ιταλών. Από τις τριάντα ιταλικές μεραρχίες που βρίσκονταν στη Αλβανία, στην εαρινή επίθεση πήραν μέρος έντεκα. Έξι στο Α’ κλιμάκιο, τρεις σαν άμεσες εφεδρείες της 11ης Στρατιάς, οι Μεραρχίες Σιένα, Πιεμόντε και η Μεραρχία Κενταύρων (Τεθωρακισμένων) συν δύο για κάλυψη των πλευρών: οι Μεραρχίες Πουστερία και Τζούλια. Υπήρχαν επίσης Συντάγματα Μελανοχιτώνων και Τάγματα Βερσαλιέρων και Γρεναδιέρων (που ήταν ειδικά εκπαιδευμένοι στη ρίψη χειροβομβίδων).
Το κύριο βάρος της ιταλικής επίθεσης, θα “έπεφτε” στην ζώνη του Β’ Σώματος Στρατού, που είχε τις δυνάμεις του διατεταγμένες ως εξής:
Βόρειος Τομέας (δεξιό τμήμα): η XI Μεραρχία, με διοικητή τον Συνταγματάρχη Ιππικού Δημάρατο, με 4 Τάγματα στο πρώτο κλιμάκιο και ένα τάγμα εφεδρεία.
Κεντρικός Τομέας: η XV Μεραρχία, με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Σπηλιωτόπουλο, με δύο Συντάγματα στο πρώτο κλιμάκιο και το 28 Σύνταγμα σαν εφεδρεία.
Αριστερός τομέας (νότιος): η I Μεραρχία, με διοικητή τον Υποστράτηγο Βασίλειο Βραχνό, με έξι Τάγματα στο πρώτο κλιμάκιο και τρία Τάγματα εφεδρείες.
Τομέας Σεντέλι: Από βορρά προς νότο, η V Μεραρχία με εννιά Τάγματα και η XVII Μεραρχία με έξι Τάγματα.
Μια ενδιαφέρουσα ιστορία περιγράφεται στο άρθρο: Μια ζωή στρατιώτης. Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος. (http://www.ww2wrecks.com/portfolio/μια-ζωή-στρατιώτης-ο-ελληνοϊταλικός-πόλεμος) του Ανδρέας Γαλανού έφεδρου ανθυπολοχαγού του 33ου Συντάγματος Πεζικού:
«Ο Ανδρέας Γαλανός, τιμά τη μνήμη του Πατέρα του Παύλου Γαλανού, καταγράφοντας την προσωπική του πορεία, ο οποίος γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1914 στην Αργυρούπολη της Τραπεζούντας, στον Ελληνικό Πόντο και έφυγε για να συναντήσει τους συμπολεμιστές και τα παλικάρια του στις 8 Δεκεμβρίου 1999.
Θύμα της Τούρκικης Γενοκτονίας ο πατέρας του Ανδρέας, εξοντώθηκε στα περιβόητα «Τάγματα Εργασίας», ενώ με τη μητέρα του και τον αδερφό του εξαναγκάστηκε σε εξορία στη Νοβοροσίσκ της Ρωσίας ήδη από το 1915.
Μετά από νέους διωγμούς κατά των Ελλήνων εκεί από το νέο καθεστώς και αφού είχε χάσει την μητέρα του από τύφο, φτάνουν με τον αδερφό του το 1920 στον Πειραιά όπου και χάνονται μεταξύ τους. Εκείνα τα χρόνια δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο των ορφανών προσφυγόπουλων που έφταναν ασυνόδευτα στην Μητέρα Ελλάδα. Σπούδασε με τα έξοδα ενός κληροδοτήματος «Υπέρ των Ορφανών Παίδων» και μάλιστα αποφοίτησε από την Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή Λαρίσης , ενώ από το 1938 εργάζεται ως Γεωπόνος στο Πρότυπο Φυτώριο Σάμου όπου φάνηκε ότι θα έβρισκε καταφύγιο, μετά από μια κατατρεγμένη και στερημένη παιδική ηλικία. “Διότι η Μνήμη είναι η μόνη μας κληρονομιά και η Τιμή για την Πατρίδα η μόνη μας αξία” – Ανδρέας Γαλανός.
Ανήκοντας στη στρατολογική κλάση 1935 παρουσιάζεται στη δύναμη Σχολής Δοκίμων Εφέδρων Αξιωματικών Κέρκυρας το 1936 από όπου και εξέρχεται την ίδια χρονιά ως Δόκιμος έφεδρος Ανθυπολοχαγός και στη διάθεση του 39ου Συντάγματος Ευζώνων Μεσολογγίου.
Τον Οκτώβριο του 1936 ονομάζεται Ανθ/γός Πεζικού. Στις 20 Αυγούστου 1939 επιστρατεύεται από το 33ο Σύνταγμα Πεζικού Φλώρινας, κάτω από τη σημαία του οποίου έμελλε να λάβει μέρος στις συγκρούσεις του Αλβανικού έπους. Τα «ΣΙΔΗΡΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ» (28o, 33o & 90o) της Φλώρινας, όπως επονομάστηκαν εξαιτίας της δράσης και των απωλειών τους στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, αποτελούνταν κύρια από Πόντιους πρόσφυγες που είχαν βρει μια νέα Πατρίδα μετά τον ξεριζωμό τους, στην Δυτική Μακεδονία. Ο Παύλος «προ-επιστρατεύεται» (σύμφωνα με την ορολογία της εποχής) στις 20 Αυγούστου από το 33ο ΣΠ για να τον βρει η κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου στην πρώτη γραμμή του πυρός, ως διμοιρίτη του 1ου Λόχου Τυφεκιοφόρων του ΙΙΙου Τάγματος.
Σε αντίθεση με τον αμυντικό αγώνα που διεξήγαγε ο ΕΣ στο μέτωπο της Ηπείρου, στην ευρύτερη περιοχή των Πρεσπών και την συνοριογραμμή με την Αλβανία όπου και ήταν οι χώροι διασποράς των Συνταγμάτων της Φλώρινας, τα τελευταία ξεκίνησαν επιθετικό αγώνα. Το 33o συναντά όλο και μεγαλύτερη αντίσταση, με τις πρώτες απώλειες να καταγράφονται και τον Ιταλικό Στρατό να προβάλλει την πρώτη αξιόλογη αντίσταση στα υψώματα γύρω από τον συγκοινωνιακό κόμβο του χωριού Bitnick, όπου είχαν φτιαχτεί και ημιμόνιμα έργα εκστρατείας και πολυβολεία. Τα Συντάγματα της Φλώρινας μάχονται πια σχεδόν δίπλα – δίπλα σε κοινές επιχειρήσεις επιθέσεων, άμυνας και αντεπιθέσεων σε ένα σχετικά σταθερό μέτωπο, κάτω από ένα βαρύ χειμώνα: Μπρέγκου Ραπίτ , Μπούμπεσι, Χάνι Μπούμπεσι , Χάνι Μπαλαμπάνι. Τα ονόματα θα γίνουν πολύ γνωστά αργότερα, οι Ιταλοί πια έχουν επιλέξει αυτή την περιοχή ως το πεδίο της τελικής σύγκρουσης για την μεγάλη τους Εαρινή επίθεση τον Μάρτιο.
Διά την ηρωϊκήν του μέχρι αυτοθυσίας απόδοσιν επί του πεδίου της μάχης εν τη ανασκήσει των καθηκόντων του είς τας επιχειρήσεις κατά τον πόλεμον 1940-41 εν ΑΛΒΑΝΙΑ, του απονέμονται το ΧΡΥΣΟΥΝ ΑΡΙΣΤΕΙΟΝ ΑΝΔΡΕΙΑΣ, ο Χρυσός Σταυρός Φοίνικος μετά Ξιφών, ο Αργυρός Σταυρός μετά Ξιφών, ο ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ Γ΄ ΤΑΞΕΩΣ, & το αναμνηστικό Μετάλλιο Αλβανίας».
Μετά την συνθηκολόγηση τα Ελληνικά στρατεύματα διαλύθηκαν και οι στρατιώτες συντεταγμένα ή όπως μπορούσε ο καθένας πήραν τον δρόμο της επιστροφής προς τις εστίες τους μέσα σε δύσκολες συνθήκες. Κάποιοι τυχεροί πέρασαν από Ποντιακά χωριά ή χωριά που είχαν εγκατασταθεί Πόντιοι πρόσφυγες. Υπάρχουν αρκετές αναφορές που ποιούν έπαινο για αυτούς και την φιλοξενία τους. Ο καθηγητής λαογραφίας Δημήτρης Λουκάτος, ο οποίος δεν είναι Πόντιος, αλλά Κεφαλλονίτης, δίνει την μαρτυρία του, που αφορά την φιλοξενία που δέχτηκε από Πόντιους κατοίκους του χωριού Αγραπιδιά της Φλώρινας κατά την πορεία επιστροφής του από το Αλβανικό Μέτωπο. Εκεί τους υποδέχτηκαν Πόντιες γυναίκες με ψωμί στις ποδιές τους και άλλα φαγώσιμα για να τους τα προσφέρουν. Οι γέροι του χωριού τους μίλησαν με σοφία. Ας διαβάσουμε τι αναφέρει ο καθηγητής στη δική του μαρτυρία, ύμνος και τρισάγιο στην πατροπαράδοτη φιλοξενία των Ποντίων, στην οποία αναφέρεται και ο Στρατηγός και ιστορικός Ξενοφών στο έργο του “Η Κάθοδος των Μυρίων”. Ως γνωστόν ο Ξενοφών, μετά την επική μάχη στα Κούναξα στο πλευρό του Κύρου, ανέλαβε να επιστρέψει τον στρατό του στην Ελλάδα. Κατά την επιστροφή του φιλοξενήθηκαν για ένα περίπου μήνα σε περιοχές του Εύξεινου Πόντου και έτυχε της φιλοξενίας των Ελλήνων κατοίκων του Πόντου, των παιδιών του Ανώτερου Θεού.
«Γνωρίσαμε χαρακτήρες καλούς και κακούς, ξεχωρίσαμε χωριά φιλόξενα και πρόθυμα μέσα στ’ άλλα άπονα και άψυχα. Ο δρόμος μας αλλού ήταν χαρά και αλλού παράπονο! Άλλοι μας δρόσισαν με νερό, άλλοι ζήτησαν για ένα κομμάτι ψωμί να πάρουν τα άρβυλα και τις κουβέρτες από πάνω μας! Μα οι πρόσφυγες, όπου τους συναντήσαμε, μας κοίταξαν με στοργή… Κατέβηκαν στους δρόμους και άνοιξαν διάπλατα την αγκαλιά τους και μας είπαν: ‘’Παιδιά μας, ελάτε στα σπίτια μας. Ελάτε να φάτε ότι έχουμε και ξεκουραστείτε. Ελάτε να σας πλύνουμε τα πόδια και να σας ξεψειρίσουμε. Μην ντρέπεστε. Ο πόνος σας είναι δικός μας πόνος». Και καταλήγει καθηγητής με συγκίνηση: «Πρόσφυγες! Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι Έλληνες. Τους κάναμε συχνά να ντρέπονται να πουν πως είναι πρόσφυγες. Τους είπαμε Τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας. Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή. Κι όμως, ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία της καινούργιας μας ζωής. Μαζί με τις συνήθειές τους, τις γνώσεις τους, τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους, την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους, τις φιλόξενες καρδιές τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά…».
Συνεχίζει ο ίδιος:
«…Τούτοι είναι άνθρωποι. Πόντιοι, το πράμα. Μια γυναίκα κατεβαίνει με ένα καλάθι. Έρχεται μπροστά μας. Φάτε, παιδιά μου, για το δρόμο σας. Μη στεναχωριέστε, ο Θεός θα δει το άδικο. Πάλι λεύτεροι θα γίνουμε. Την ρωτάω από που είναι. Από τη Σαμψούντα, μου λέει. Καταλαβαίνω, ένα χωριό ακριτών, από εκείνους που έχουν μέσα τους τον Ελληνισμό 100% και την ανθρωπιά της βιβλικής φιλοξενίας… Άραγε εμείς οι απόγονοι εκείνων των ανθρώπων έχουμε κρατήσει κάτι από εκείνα τα στοιχεία που χαρακτήριζαν τη ράτσα τους;»
Πεσόντες Πόντιοι των υπολοίπων χωριών και των πόλεων του νομού Κοζάνης.
Ανατολικόν
Λοχίας Ανδρεάδης Αλέξανδρος Νικόλαος 1916. Ανατολικόν Εορδαίας 28ο Σύνταγμα Πεζικού 17/11/1940 Ιβάν
Στρατιώτης Βασιλειάδης Ορέστης Ισμαήλ 1912. Ανατολικόν Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 4/1/1941 XVα Ορεινό Χειρουργείο. Πέθανε στο XVα Ορεινό Χειρουργείο (Κοσίνα).
Στρατιώτης Γρηγοριάδης Βασίλειος Κωνσταντίνος 1916. Ανατολικόν Εορδαίας. 28ο Σύνταγμα Πεζικού 26/1/1941 Ύψ. Γκούλεϊ. Φονεύθηκε στο ύψ. Γκούλεϊ
Στρατιώτης Ιωσηφίδης Μιχαήλ Παναγιώτης 1910. Ανατολικόν Εορδαίας. 28ο Σύνταγμα Πεζικού 9/1/1941 1ο Χειρουργείο Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Άρτας
Λοχίας Κοκκινίδης Χαρίλαος Αριστείδης 1914. Ανατολικόν Εορδαίας. 28ο Σύνταγμα Πεζικού 8/2/1941 Μπούμπεσι. Φονεύθηκε στο Μπούμπεσι (ΒΔ Κλεισούρας).
Στρατιώτης Παυλίδης Θεμιστοκλής Λάζαρος 1912. Ανατολικόν Εορδαίας
28ο Σύνταγμα Πεζικού. 30/12/1940 Ύψ. 1200 Εξαφανίσθηκε στο ύψ. 1200 (Κλεισούρας).
Λοχίας Παπαδόπουλος Ζαχαρίας Νικόλαος 1919. Ανατολικόν Εορδαίας. 33ο Σύνταγμα Πεζικού 9/2/1941 Βέρνικ
Στρατιώτης Παπαπαυλίδης Αχιλλεύς Πέτρος 1914. Ανατολικόν Εορδαίας. 28ο Σύνταγμα Πεζικού 30/12/1940 Ύψ. 1292 Φονεύθηκε στο ύψ. 1292 (μάχη Κλεισούρας).
Ασβεστόπετρα
Λοχίας Μουρατίδης Χαράλαμπος Γεώργιος 1911. Ασβεστόπετρα Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 26/12/1940 Ύψ. 1292 Φονεύθηκε στο ύψ.1292 (Κλεισούρας).
Στρατιώτης Παπαδόπουλος Βασίλειος Νικόλαος 1912. Ασβεστόπετρα Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 5/11/1940 Βίγλιστα Πέθανε από πολεμικά τραύματα.
Καρυοχώρι
Δεκανέας Αθανασιάδης Χαρίτος Ισαάκ 1907. Καρυοχωρίου Εορδαίας. 28ο Σύνταγμα Πεζικού 26/2/1941. Β’ Πεδινό Νοσηλευτικό Τμήμα. Πέθανε στο Β’ Πεδινό Νοσηλευτικό Τμήμα (Κοσίνα).
Στρατιώτης Ακριτίδης Χρήστος Αβραάμ 1918. Καρυοχώριον Εορδαίας. Από το Καρμούτ Αργυρούπολης. 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 19/1/1941. 4ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών
Ο Χρήστος Ακριτίδης.
(Ευγενική παραχώρηση των κειμηλίων από τον Γιώργο Χαρπαντίδη).
Για τον τελευταίο ο Γιώργος Χαρπαντίδης από το Καρμούτ γράφει:
«Ο Ακριτίδης Χρήστος γεν.14-1-1917 στο Καρυοχώρι ,ο οποίος τραυματίσθηκε στο μάτι από οβίδα στο Πόγραδετς μεταφέρθηκε στην Αθήνα, όπου απεβίωσε στις 19-1-1941.Ήταν το τελευταίο από τα πέντε παιδιά του Αβραάμ Ακριτίδη, γεννηθείς το 1871 στο Καρμούτ Αργυρουπόλεως Πόντου και ο οποίος απεβίωσε το 1949 στην Αργυρούπολη Δράμας.
Η επιστολή του αδελφού του Αριστοκλή Ακριτίδη που ήταν μαζί στον πόλεμο στις 6-1-1941, που και αυτός τραυματίστηκε προς τον άλλο αδελφό Γρηγόριο Ακριτίδη (Παππού μου) για τον τραυματισμό τους».
Λιβερά
Στρατιώτης Κυριακίδης Κωνσταντίνος Μιχαήλ 1918. Λιβερά Κοζάνης. 27ο Σύνταγμα Πεζικού 12/2/1941. Κάμια. Φονεύθηκε στο Μνήμα Γραίας (Κάμια).
Ευγενική παραχώρηση της φωτογραφίας από τον Μανώλη Σαββίδη
· Λοχίας Παπαδόπουλος Νικόλαος Θεόδωρος 1912. Λιβερά Κοζάνης, 27ο Σύνταγμα Πεζικού 5/12/1940 Κάμια. Φονεύθηκε στο Ζορέγκο Κάμιας.
Περδίκας
Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Αμαναλίδης Θεόδωρος Γεώργιος 1914. Περδίκκας Εορδαίας. 28ο Σύνταγμα Πεζικού 10/1/1941 Μάλι Γαρονίν Φονεύθηκε στο Μάλι Γαρονίν (Β Κλεισούρας). (Σημ: Στο αρχείο της Διεύθυνσης της Ιστορίας Στρατού αναγράφεται σαν Αμαναλίδης, μάλλον πρόκειται για Αμανατίδης).
Αμανατίδης Θεόδωρος
Στρατιώτης Καζαντίδης Λάζαρος Θεόδωρος 1919. Περδίκκας Εορδαίας. 28ο Σύνταγμα Πεζικού 25/1/1941 Νοσοκομείο Εκστρατείας Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Αγρινίου
Αναρράχη
Στρατιώτης Ανδρεάδης Πολύκαρπος Αριστείδης 1909. Αναρράχη Εορδαίας. 28ο Σύνταγμα Πεζικού. 6/1/1941 Μάλι, Τοπόγιαννιτ
Στρατιώτης Ιωαννίδης Κωνσταντίνος Κυριάκος 1912. Αναρράχη Εορδαίας 28ο Σύνταγμα Πεζικού 27/1/1941 Βινάν
Στρατιώτης Τσαρσιταλίδης Γεώργιος Κωνσταντίνος 1908. Αναρράχης 28ο Σύνταγμα Πεζικού 13/2/1941 2ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων
Από την Αναρράχη είναι επίσης και ο διακριθείς στο πεδίο των μαχών Παπουλίδης Παναγιώτης, έφεδρος ανθυπολοχαγός του 2ου λόχου, στον οποίον απονεμήθηκε Αριστείο Ανδρείας, μάλλον μετέπειτα βαθμοφόρος του ΕΛΑΣ το 1944,.
Μαυροδένδρι
Στρατιώτης Αποστολίδης Απόστολος Ιωάννης. Μαυροδενδρίου Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 7/2/1941 Μπούμπεσι. Φονεύθηκε στο Μπούμπεσι (ΒΔ Κλεισούρας).
Στρατιώτης Γαβριηλίδης Παναγιώτης Νικόλαος 1913. Μαυροδενδρίου Εορδαίας 28ο Σύνταγμα Πεζικού 8/2/1941 Ύψ. 802 Φονεύθηκε στο ύψ. 802 (Μπούμπεσι)
Στρατιώτης Γεωργιάδης Γεώργιος Δημήτριος 1915. Κοζάνης Μαυροδενδρίου, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 8/2/1941, Β’ Νοσηλευτικό Τμήμα (Κοσίνα)
Στρατιώτης Δημητριάδης Σταύρος Δημήτριος 1912 Μαυροδενδρίου, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 30/12/1940, Φονεύθηκε στο ύψ.1292 (Κλεισούρας).
Κρυόβρυση
Στρατιώτης Αποστολίδης Λαμπριανός Κωνσταντίνος Ιωάννης 1912. Κρυόβρυση Εορδαίας, 30ό Σύνταγμα Πεζικού, 29/11/1940
Δεκανέας Παρτσαλίδης Χαράλαμπος Ιωάννης 1915. Κρυόβρυση Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 8/1/1941 Κλεισούρα
Πτολεμαΐδα
Στρατιώτης Βακαλόπουλος Συμεών Ξενοφών 1919. Πτολεμαΐδας, 33ο Σύνταγμα Πεζικού 14/11/1940 Βέρνικ
Λοχίας Βαριωζίδης Ευκλείδης Ιωάννης 1918. Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 13/2/1941 Μάλι Σοφιούτ
Στρατιώτης Γεωργιάδης Γεώργιος Μελέτιος 1911, Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 15/11/1940 Ύψ. Ιβάν
Δεκανέας Γρηγοριάδης Ιωάννης Στυλιανός 1907. Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 31/12/1940, Μάλι Τοπόγιαννιτ, Φονεύθηκε στο ύψ.1237 (Μάλι Τοπόγιαννιτ, Γαρονίν).
Στρατιώτης Γρηγοριάδης Παναγιώτης Κωνσταντίνος 1918. Πτολεμαΐδας, 90ό Σύνταγμα Πεζικού, 10/1/1941, Ορεινό Χειρουργείο XV Μεραρχίας, Πέθανε στο Ορεινό Χειρουργείο XV Μεραρχίας (Κοσίνα).
Στρατιώτης Διαμαντίδης Γεώργιος Διαμαντής. Πτολεμαϊδος 1/4/1941, Σανατόριο “Σωτηρία” Αθηνών
Στρατιώτης ΚαλαϊτζόπουλοςΝικόλαοςΑλέξανδρος1905 Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 6/2/1941 Ύψ.802, Φονεύθηκε στο ύψ.802 (Μπούμπεσι).
Στρατιώτης Καλαϊτζόπουλος Κωνσταντίνος Σοφοκλής 1910. Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 27/1/1941, Κιάφε Σοφιούτ, Φονεύθηκε στο Κιάφε Σοφιούτ (ΒΑ Τεπελενίου).
Στρατιώτης Καλφόπουλος Χρήστος Σταύρος 1911. Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 24/12/1940, Πέθανε αιχμάλωτος σε νοσοκομείο στρατοπέδου.
Στρατιώτης Κεφαλίδης Κωνσταντίνος Γεώργιος 1909. Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 2/1/1941, Μάλι Τοπιάνι
Λοχίας Κούσης Σταύρος Γεώργιος 1919. Πτολεμαΐδας, 33ο Σύνταγμα Πεζικού, 3/2/1941, Μπούμπεσι, Φονεύθηκε νότια του Μπούμπεσι.
Δεκανέας Λευκόπουλος Αλέξανδρος Παντελής 1916.Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 31/12/1940, Ύψ.1292, Φονεύθηκε στο Ύψ.1292 (Κλεισούρας).
Δεκανέας Μιχαηλίδης Γεώργιος Ευστράτιος 1908. Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 3/1/1941, 15ο Χειρουργείο, Πέθανε στο 15ο Χειρουργείο (Κοσίνα).
Λοχίας Παπαδόπουλος Μεθόδιος Ηλίας 1919, Πτολεμαΐδας, 33ο Σύνταγμα Πεζικού, 15/11/1940, Στρατιωτικό Νοσοκομείο, Φλώρινα
Στρατιώτης Πολυχρονίδης Κωνσταντίνος Ιωάννης 1919. Πτολεμαΐδας, Κοζάνη, 13/4/1941 Φονεύθηκε επί της οδού Κοζάνης-Πτολεμαΐδας.
Στρατιώτης Τελίδης Ιορδάνης Κωνσταντίνος 1914, Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 5/1/1941, Μάλι Τοπιάνι, Φονεύθηκε στο Μάλι Τοπιάνι, Κλεισούρας.
Στρατιώτης Τσορουχίδης Κωνσταντίνος Ιωάννης 1912, Πτολεμαΐδας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 12/2/1941, Ύψ. Μπούμπεσι, Φονεύθηκε στο ύψ. Μπούμπεσι (Τρία Αυγά).
Δεκανέας Χινδιρίδης Γεράσιμος Αναστάσιος 1914, Πτολεμαΐδας, 3η Μοίρα Βαρέος Πυροβολικού, 14/4/1941, Ποταμός Αλιάκμονας
Κόμανος
Λοχίας Γεωργιάδης Γεώργιος Σπυρίδωνας 1915. Κομάνου Εορδαίας, Φονεύθηκε στο ύψ. Μπούμπεσι (ΒΔ Κλεισούρας)
Πύργων
Στρατιώτης Δρακακίδης Ιωάννης Φώτιος 1919. Πύργων Εορδαίας, 33ο Σύνταγμα Πεζικού15/1/1941, Ροντέν, Φονεύθηκε στο Ροντέν (Β Κλεισούρας).
Μηλοχώρι
Στρατιώτης Σαβουλίδης Δημήτριος Παναγιώτης, Μηλοχωρίου Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 30/12/1940, Ύψ.1292, Φονεύθηκε στο ύψ.1292 (Κλεισούρας).
Εξοχή
Στρατιώτης Ευσταθιάδης Ευστάθιος Αναστάσιος 1906, Εξοχής Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 26/1/1941, Κλεισούρα
Στρατιώτης Παναπακίδης Δημήτριος Γεώργιος 1912. Εξοχής Εορδαίας, 603 Μονάδα, 21/1/1941, 2ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων
Ποντοκώμη
Στρατιώτης Τσαμασλίδης Θεόδωρος Παύλος 1916 Ποντοκώμη Εορδαίας 28ο Σύνταγμα Πεζικού 31/12/1940 Ύψ. 1292 Φονεύθηκε στο ύψ. 1292 (Κλεισούρας).
Στρατιώτης Πασχαλίδης Θεόδωρος Εμμανουήλ 1911 Ποντοκώμη Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 8/1/1941 Μάλι Τοπόγιαννιτ Φονεύθηκε στο Μάλι Τοπόγιαννιτ (Β Κλεισούρας).
Στρατιώτης Καντζάδης Θεόφιλος Παύλος 1916 Ποντοκώμη Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού 18/11/1940 Ύψ. Ιβάν Γεννήθηκε στην Ποντοκώμη
Κομνηνά
από τον Ποντιακό σύλλογο Κομνηνών.
Στρατιώτης Καλογερίδης Ιωάννης Χαράλαμπος 1909 Κομνηνά Εορδαίας, ΧVΙΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΠΥΡΚΟΥ, 19/1/1941, Ύψ.1211 Φονεύθηκε στο ύψ.1211 (Δ χωριού Μπραγόσδα).
Στρατιώτης Νικηφορίδης Λάζαρος Βασίλειος 1915 Κομνηνών Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού31/12/1940 Ύψ. 1292 Φονεύθηκε στο Ύψ. 1292 (μάχη Κλεισούρας).
Η Πόπη ΝΙκηφορίδη μας πληροφορεί για αυτόν:
«Γεννήθηκε το 1915 σε ένα μικρό αγροτικό χωριό, την Χάβα (Σπέλιας) της επαρχίας Ροδοπόλεως, όπου οι μισοί κάτοικοι του χωριού ήταν Έλληνες και οι άλλοι μισοί Τούρκοι. Όταν ήρθε το χαρτί της στρατολόγησης τον έστειλαν στο ΓΕΝ στις διοικητικές υπηρεσίες, λόγω των σπουδών του, όμως εκεί αρρώστησε από φυματίωση και αναγκάστηκε να διακόψει την θητεία του.
Επέστρεψε στην οικογένεια του και αποφασίστηκε να μείνει στο βουνό. Ο αδερφός του ο Γιώργος του έχτισε ένα ξύλινο σπιτάκι πάνω στο βουνό και καθημερινά τον επισκεπτόταν μαζί με τον αδερφό του τον Δημήτρη για να τον φροντίζουν. Ο καθαρός αέρας και το καλό φαγητό, βοήθησαν ώστε να θεραπευτεί γρήγορα και να επιστρέψει στην οικογένεια του και στην συνέχεια στον στρατό για να τελειώσει την θητεία του.
Ο Λάζαρος ΝΙκηφορίδης με την μητέρα του και φαντάρος.
(Ευγενική παραχώρηση των φωτογραφιών από την Πόπη Νικηφορίδη)
Ο πόλεμος τον βρήκε να κάνει την θητεία του, αυτή την φορά με ειδικότητα εγκαταστάτης γραμμών. Επιστράτευσαν και τον αδερφό του Γιώργο και μάλιστα πολεμούσαν και οι δυο στην πρώτη γραμμή, σε απόσταση 500 μέτρων ο ένας από τον άλλον στην Αλβανία. Οι συνθήκες ήταν πολύ δύσκολες ,το κρύο ήταν αντίξοο, η πείνα ανυπόφορη, για να πιουν νερό, λιώνανε χιόνι και παντού υπήρχε μια κόλαση. Ο παράδεισος τους ήταν, όταν συναντιόντουσαν τα αδέλφια, αυτές τις λίγες στιγμές και προσπαθούσαν να δώσουν κουράγιο ο ένας στον άλλον. Στα γράμματα που έστελναν στην μάνα τους δεν ανέφεραν ποτέ τέτοιες λεπτομέρειες για να μην την στεναχωρούν, αλλά τα περιέγραψε ο αδερφός του ο Γιώργος όταν επέστρεψε από το μέτωπο. Δυστυχώς έχει σωθεί μόνο το τελευταίο γράμμα του Λάζαρου που στάλθηκε στην μητέρα του.
Οι εχθροπραξίες με τον εχθρό δεν σταμάτησαν ούτε τις γιορτές των Χριστουγέννων, σπέρνοντας τον θάνατο πολλών Ελλήνων στρατιωτών.
Στις 30/12/1940 ο Λάζαρος κατάφερε να συναντηθεί με τον Γιώργο, εξαθλιωμένοι από τις κακουχίες και την πείνα και οι δυο και ανάμεσα στα λιγοστά λόγια που αντάλλαξαν του ζήτησε και λίγο ψωμί, αλλά ούτε ο ίδιος ο Γιώργος είχε, αφού και αυτός είχε κάποιες μέρες να φάει. Ήταν και η τελευταία συνάντηση τους.
Στις 31/12/1941 έσκασε μια οβίδα με αποτέλεσμα τον θάνατο του Λάζαρου και άλλων δύο στρατιωτών που ήταν στην ίδια ομάδα, στο ύψωμα 1220 στο ΜΑΛΙ ΣΕΒΡΑΝΙ.
Ο Γιώργος δεν ενημερώθηκε για τον θάνατο του αδερφού του, απλά μετά από δύο μέρες τον έβγαλαν από την πρώτη γραμμή. Εκεί συνειδητοποίησε ότι κάτι είχε συμβεί, αλλά δεν μπορούσε να μάθει, ώσπου τον ενημέρωσε ένας συγγενής του για τον χαμό του αδερφού του. Η δε μητέρα τους, άρχισε να υποψιάζεται ότι κάτι συνέβη στα παιδιά της, αφού είχε σταματήσει να λαμβάνει γράμματα τους, ώσπου ενημερώθηκε κατά την επιστροφή της από τον ταχυδρόμο, από τον αδερφό της Χαράλαμπο για τον τραγικό χαμό του παιδιού της. Μετά από αυτό το συμβάν, ο Γιώργος αρρώστησε, με αποτέλεσμα να νοσηλευτεί στο νοσοκομείο και το απολυτήριο του στρατού να το πάρει από κει.
Το σώμα του δεν βρέθηκε ποτέ, αν και κάποιες αναφορές λένε ότι μάλλον διαμελίστηκε, ενώ κάποιες άλλες ότι θάφτηκαν όλοι εκείνοι οι ήρωες μαζί σε μια τοποθεσία που μέχρι και σήμερα δεν είναι γνωστή, ωστόσο πριν από κάποια χρόνια ζητήθηκε από έναν από τους απογόνους του (τον ανηψιό του, παιδί του Γιώργου), ο οποίος έχει και το όνομα του, να δώσει dna, για πιθανή μελλοντική ταυτοποίηση. Στο χωριό του τα Κομνηνά, για να τιμήσουν την μνήμη την δική του και των υπολοίπων συγχωριανών του που έπεσαν ηρωικά το 1940, έχει στηθεί ένα μνημείο από το 1960 και τελούν φόρο τιμής κάθε χρόνο.
Παράλληλα στην Αγία Σκέπη Πτολεμαΐδας έχει στηθεί και εκεί μνημείο πεσόντων του 1940, όπου κάθε χρόνο τελούν φόρο τιμής την 28ηΟκτωβριου.».
Το γράμμα του πεσόντα στην μητέρα του.
(Ευγενική παραχώρηση του κειμηλίου από την Λίζα ΝΙκηφορίδη)
Στρατιώτης Παπαδόπουλος Νικόλαος Γεώργιος 1914, Κομνηνά Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 28/12/1940, Ύψ.1220, Φονεύθηκε στο ύψ.1220 (Α Κλεισούρας).
Στρατιώτης Σανδαλίδης Γεώργιος Ιωάννης 1905, Κομνηνά Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 1/1/1941, Μάλι Τοπόγιαννιτ. Πέθανε από πολεμικό τραύμα στο Μάλι Τοπόγιαννιτ (ΒΑ Κλεισούρας). Από τα Λιβερά της Ροδόπολης στον Πόντο.
Λοχίας Σπυριδόπουλος Νικόλαος Ιωάννης 1917. Κομνηνών Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 31/12/1940, Ύψ.1292. Φονεύθηκε στο ύψ.1292 (Κλεισούρας).
H Βούλα Αθανασιάδου πληροφορεί:
“O Νίκος Σπυριδόπουλος ήταν δάσκαλος. Είχε γεννηθεί στα Σπέλια της Ματσούκας. Ο αδελφός του, ο Βασίλης (παππούς μου), ήταν πρόεδρος στο χωριό, στα Κομνηνά. Του είχαν πει, αν έχει κάποιον στο μέτωπο και θέλει να τον φέρει πίσω. Ο παππούς όμως είπε αν πω εγώ έχω τον αδελφό μου κι οι άλλοι κάνουν το ίδιο, τότε ποιός θα πολεμήσει; (Αυτό μου το είπε η μητέρα μου). Κι έτσι ο θείος σκοτώθηκε. Η γυναίκα του, η Παρθένα ήταν έγκυος, όταν ο θείος πήγε στο μέτωπο και σκοτώθηκε. Δεν ξαναπαντρεύτηκε και μεγάλωσε μόνη της, την κόρη τους την Ερμιόνη. Αυτά ξέρω για τον θείο μου τον Νίκο, αιωνία του η μνήμη. Καλή συνέχεια! ΥΓ: Η κόρη του θείου Νίκου και τα παιδιά της ζουν στη Θεσσαλονίκη”.
Μεσόβουνο
Στρατιώτης Τριανταφυλλίδης Στέφανος Ιωάννης 1919. Μεσόβουνον, 33ο Σύνταγμα Πεζικού, 31/12/1940, Μάλι Φερόσι
Σπηλιά
Νεοσύλλεκτοι της Σπηλιάς στο έπος του ’40.
Φωτογραφία του Κώστα Ιωαννίδη.
Στρατιώτης Κοβλακάς Σάββας Ηλίας 1908. Σπηλιά Εορδαίας. (Από το Λερί Αργυρούπολης Πόντου), 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 1/1/1941, Κλεισούρα
Στρατιώτης Κουρπουανίδης Ιωάννης Απόστολος 1913. Σπηλιά Εορδαίας, 28ο Σύνταγμα Πεζικού, 30/12/1940, Ύψ.1292, φονεύθηκε στο ύψ.1292 (Κλεισούρας).
Πεπονιά
Στρατιώτης Αλεξιάδης Κωνσταντίνος Χρήστος 1916. Πεπονιάς Κοζάνης, 53ο Σύνταγμα Πεζικού, 4/1/1941, Κορίτσα, Φονεύθηκε στη μάχη Κορίτσας (Δ Πόγραδετς).
Κοιλάδα
Στρατιώτης Κοτίδης Θεόδωρος Γεώργιος 1917 Κοιλάδα Ελλησπόντου Κοζάνης, 27ο Σύνταγμα Πεζικού, 1/12/1940 Ύψ.1532, Φονεύθηκε στο ύψ.1532 (ΒΔ Πόγραδετς).
Δρέπανον
Λοχίας Αποστολίδης Παντελής Λάζαρος 1916. Δρεπάνου Κοζάνης, 67ο Σύνταγμα Πεζικού, 10/3/1941, Μετζγκοράνη.
Οινόη
Στρατιώτης Βασιλειάδης Κυριάκος Βασίλειος 1915. Οινόης Κοζάνης, 27ο Σύνταγμα Πεζικού, 8/4/1941, Ύψ.2120, Φονεύθηκε στο ύψ.2120 (Γκούρι Τοπίτ).
Καπνοχώριο
Στρατιώτης Κουμουσίδης Ηλίας Νικόλαος 1912. Καπνοχώριον Ελλησπόντου Κοζάνης, 27ο Σύνταγμα Πεζικού, 5/12/1940, Φρέγκο Φονεύθηκε στο Φρέγκο (Οστραβίτσα).
Τσοτύλι
Δεκανέας Κουλακμανίδης Γεώργιος Βασίλειος 1916. Τσοτίλιον Κοζάνης, 18ο Σύνταγμα Πεζικού, 7/4/1941, Σουλερίτ, Φονεύθηκε στο Σουλερίτ Πόγραδτες.
Στρατιώτης Παυλίδης Χαράλαμπος Φώτιος 1916. Τσοτύλιον Κοζάνης. Από την Χάκαξα Αργυρουπόλεως Πόντου). 53ο Σύνταγμα Πεζικού, 5/1/1941 Ρίμπα. Φονεύθηκε στη μάχη Ρίμπας (ΒΑ Κλεισούρας).
Υπό την Σκέπη Της.
Στην εκκλησία Αγία Σκέπη της Πτολεμαΐδας υπάρχει ένα μνημείο για τους πεσόντες της Εορδαίας στο Έπος του ’40. Φτιαγμένο εξ’ ολοκλήρου από μάρμαρο, σχετικά ογκώδες, στέκει στην αριστερή πλευρά της πρόσοψης του ναού. Κύριο μέρος του μνημείου είναι μια ανάγλυφη παράσταση η οποία απεικονίζει τρεις μορφές: δυο στρατιώτες με κράνος, εξάρτηση, επενδύτη και τα όπλα ανά χείρας να τρέχουν προς μια κατεύθυνση (προφανώς προς το μέτωπο) και μια γυναικεία μορφή η οποία φέρει φωτοστέφανο και έχει ανοικτά τα χέρια «σκεπάζοντας» και ευλογώντας τους στρατιώτες. Δίπλα από το φωτοστέφανο διαβάζουμε τα γράμματα ΜΡ ΘV που σημαίνουν «μητέρα Θεού». Μητέρα Θεού για τους χριστιανούς είναι η αποκαλούμενη «Παναγία» η οποία στην προκειμένη περίπτωση είναι η «Παναγία Σκέπη» (ο ναός στον οποίο βρίσκεται το μνημείο είναι αφιερωμένος στην «Αγία Σκέπη»), η μητέρα του θεού δηλαδή η οποία σκεπάζει (προστατεύει) τους εμπόλεμους.
Στα πόδια της γυναικείας μορφής υπάρχει πάπυρος στον οποίο αναγράφονται τα λόγια:
…ΕΙ ΜΥ ΓΑΡ CY ΠΡΟΪCΤΑCO ΠΡΕCΒΕΥΟΥCΑ ΤΙC HMAC EΡΡΥ CΑΤΟ EK TO COY ΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΤΙC ΔΕ ΔΙΕΦΥΛΑ ΞΕΝ ΕΩΣ ΝΥΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥC…
Πρόκειται για ένα τμήμα από τον παρακλητικό κανόνα των ορθοδόξων προς την Μαρία, μητέρα του Ιησού. Κάτω από το ανάγλυφο ακολουθούν χαραγμένα τα ονόματα, οι βαθμοί και ο τόπος καταγωγής των πεσόντων.
Ποντίων Επιφανών Πάσα Γη Ένδοξος Τάφος.
Προσκλητήριο Πεσόντων.
Ανέβηκα στο βουνό μια μέρα με χιόνι. Στον Βριλησσό. Στον Άη Γιάννη των Λατόμων. Σε υψόμετρο σαν κι αυτό που έπεσαν τα παλικάρια. Ένοιωσα ότι με συνόδευαν από μακριά πλήθος μορφών αερίων πνευμάτων με τις όψεις των πεσόντων. Δεν φοβήθηκα το σκοτάδι, αντιθέτως!!! Ένα γλυκό φως τις περιέβαλλε… Όμοιο με αυτό που φώτιζε τον Θεό, τον Προμηθέα, όταν τον είχα πρωτοδεί. Έριξα στο χώμα τους κόκκους του σταριού από τα κόλλυβα για τις ψυχές του Ουρανού, μπήκα μέσα στο ταπεινό εκκλησάκι, και άναψα πρώτα το άσπρο κερί για τα παιδιά του Θεού. Μετά τις δύο άσπρες λαμπάδες, όπως με παρακάλεσε. Μία για τον Άγνωστο Στρατιώτη και μία για τα παιδιά των Ιταλών. Βγήκα έξω, κάθισα σε στάση προσοχής προς την Ανατολή και μόλις εμφανίστηκε το πρώτο φως της ημέρας να φωτίζει τα πάλλευκα μάρμαρα, ξεκίνησα να διαβάζω το απόσπασμα από το Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας του Οδυσσέα Ελύτη.
…Ήταν γενναίο παιδί.
Με τα θαμπόχρυσα κουμπιά και το πιστόλι του
Mε τον αέρα του άντρα στην περπατηξιά
Kαι με το κράνος του, γυαλιστερό σημάδι
(Φτάσανε τόσο εύκολα μες στο μυαλό
Που δεν εγνώρισε κακό ποτέ του)
Mε τους στρατιώτες του ζερβά δεξιά
Kαι την εκδίκηση της αδικίας μπροστά του
―Φωτιά στην άνομη φωτιά!―
Με το αίμα πάνω από τα φρύδια
Tα βουνά της Αλβανίας βροντήξανε
Ύστερα λιώσαν χιόνι να ξεπλύνουν
Tο κορμί του, σιωπηλό ναυάγιο της αυγής
Kαι το στόμα του, μικρό πουλί ακελάηδιστο
Kαι τα χέρια του, ανοιχτές πλατείες της ερημίας
Βρόντηξαν τα βουνά της Αλβανίας
Δεν έκλαψαν
Γιατί να κλάψουν
Ήταν γενναίο παιδί!
Και όταν το τελείωσα βουρκωμένος, ακούστηκε μια φωνή που έσκισε τον παγωμένο αγέρα. Ήταν ο ήλιος που βροντοφώναξε μόλις ξεκίνησε το βασίλεμα του:
Έφεδρος ανθυπολοχαγός Βασιλειάδης Ιωάννης. ΠΑΡΩΝ.
Έφεδρος ανθυπασπιστής Παπαδόπουλος Δημοκράτης. ΠΑΡΩΝ.
Έφεδρος δεκανέας Αμαραντίδης Αριστοτέλης. ΠΑΡΩΝ.
…………………………………………………………………………..
Βασίλης Κωνσταντινίδης.
Μέλος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών.
Με απέραντη ευγνωμοσύνη σε όσους μου εμπιστεύτηκαν οικογενειακά κειμήλια.
