Με τα γεγονότα που διαδραματίζονται την περίοδο αυτή στην Κριμαία της Ουκρανίας και με τη σκέψη μας στους Έλληνες της Ουκρανίας. Δημοσιεύω μια συνέντευξη που είχα πάρει από την Πρόεδρο της Ομοσπονδίας των Ελληνικών συλλόγων της Ουκρανίας, κ. Αλεξάνδρα Προτσένκο- Πιτσατζή, καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο της Μαριούπολης, το Δεκέμβριο του 1995 στη Θεσσαλονίκη όπου έγινε το παγκόσμιο συνέδριο των αποδήμων Ελλήνων για την ίδρυση του (ΣΑΕ) Συμβούλιο αποδήμου Ελληνισμού και η κ. Αλεξάνδρα Προτσένκο- Πιτσατζή ήταν εκπρόσωπος των Ανατολικών χωρών της Ευρώπης και της Ρωσίας όπου διαμένουν Έλληνες. Τη συνέντευξη την είχα δημοσιεύσει στην έγκριτο εφημερίδα ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ την 16 Ιανουαρίου 1996. Τότε είχα προσκληθεί από την Πρόεδρο να επισκεφτώ τη Μαριούπολη. Και πήγα το Μάρτιο του 1997 . Θα δημοσιεύσω στη συνέχεια τη συνάντηση που είχα στη Μαριούπολη, έδρα της Ομοσπονδίας, με τους προέδρους των Ελληνικών συλλόγων της Ουκρανίας , που είναι 27 σύλλογοι με 130.000 χιλιάδες εγγεγραμμένα μέλη, μαζί και φωτογραφίες και πολλά άλλα στοιχεία των Ελλήνων της Ουκρανίας.
Mία φωτογραφία μαζί με την Πρόεδρο κ. Αλεξάνδρα Προτσένκο-Πιτσατζή. Την οποία σας έχω στείλει. Ακολουθεί η συνέντευξη.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΡΟΤΣΕΝΚΟ – ΠΙ ΣΑΤΖΙ ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ
Το παγκόσμιο συνέδριο των αποδήμων Ελλήνων που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία του, τον περασμένο Δεκέμβριο στη Θεσσαλονίκη, το χαρακτηρίζω το μεγαλύτερο ιστορικό γεγονός του Ελληνισμού μετά την «ημιεδαφική» ολοκλήρωση της συστάσεως του νεοελληνικού κράτους, δηλαδή μετά το 1913 και γράφω ημιεδαφική, γιατί έμεινε απέξω η απελευθερωθείσα Βόρεια Ήπειρος και τμήμα της Άνω Μακεδονίας – ελέω των μεγάλων δυνάμεων και μόνιμα ανθελλήνων για να είμαστε ρεαλιστές στην ερμηνεία των γεγονότων και να μην επηρεαζόμαστε από τις ευκαιριακές και σε ασήμαντα θέματα εκδήλωση των φιλελληνικών τους δήθεν αισθημάτων.
Στο συνέδριο αυτό δόθηκε η ευκαιρία να παραστούν εκπρόσωποι από 3.000 σωματεία και συλλόγους που λειτουργούν στις πέντε ηπείρους να θέσουν τα θέματα που τους απασχολούν και να προτείνουν θέσεις που θα βοηθήσουν στην αδιάκοπη συνεργασία με το εθνικό κέντρο και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας και του Ελληνικού πολιτισμού στις νέες γενιές. Γιατί δεν αρκεί μόνο η φιλότιμη προσπάθεια των μεταναστών, μεμονωμένη και ασυντόνιστη, χωρίς κοινό πρόγραμμα και κατευθυντήριο άξονα που θα υποστηρίζεται από τη Μητρόπολη.
Παρακολούθησα επί τριήμερο το συνέδριο με τα επί μέρους θέματα που αναπτύσσονταν χωριστά. Όπως ήταν, εκπαίδευση και γλώσσα, Ελληνισμός και Ορθοδοξία, πολιτισμός και αθλητισμός, ο απόδημος Ελληνισμός στο διεθνές περιβάλλον και πολλά άλλα, όπου οι απόδημοι εισηγητές παρουσίασαν την επικρατούσα εικόνα ανάγλυφη και πάσχουσα σε πολλά σημεία. Αυτό όμως δεν εμπόδιζε να βλέπεις την πίστη αυτών των ανθρώπων στο γένος το ελληνικό, πράγμα που επιβεβαίωνε την πεποίθησή σου ότι η φυλή αυτή που είναι διάσπαρτη ανά την υφήλιο και διακρίνεται, δεν θα σβήσει ποτέ και θα αποκτήσει κραταιά δύναμη, όταν ο Ελληνισμός ενωμένος και συντονισμένος θα ενεργεί και θα δρα, κατόπιν αποφάσεων που θα παίρνει το εννεαμελές συμβούλιο του Σ.Α.Ε. που εκλέχτηκε από το συνέδριο. Τότε τα αποτελέσματα θα είναι φανταστικά, χρησιμοποιώ μια λέξη χωρίς περιεχόμενο, αλλά αυτή δίνει τη διάσταση της επιτυχίας του συνεδρίου και της σημαντικής αξίας που είχε η πραγματοποίησή του.
Στο συνέδριο αυτό συνάντησα την πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο της ομοσπονδίας των ελληνικών συλλόγων Ουκρανίας κυρία Αλεξάνδρα Προτσένκο–Πισατζί και τον κ. Θεόδωρο Σταμπουλτζή, από τους οποίους και πήρα συνέντευξη.
Η κ. Αλεξάνδρα Πισατζί, που εκλέχτηκε στο εννεαμελές συμβούλιο του Σ.Α.Ε. είναι καθηγήτρια – ιστορικός και μένει στην Μαριούπολη, είναι διευθύντρια σε σχολείο της Παλαιοκριμαίας όπου ζουν 7.000 Έλληνες.
Ο κ. Σταμπουλτζής είναι δάσκαλος και μένει στην πόλη Ντονέτσκ, απέχουσα περίπου 150 χιλιόμετρα από τη Μαριούπολη και είναι πρόεδρος της εκεί ελληνικής κοινότητας. Η μεν κ. Αλεξάνδρα μιλάει λίγα ελληνικά, ενώ ο κ. Θεόδωρος μιλάει πολύ καλά τα ελληνικά, γιατί τα μιλάνε στο σπίτι τους, όπως μου είπε.
Είναι και οι δύο παθιασμένοι με την ελληνική τους καταγωγή και μου είπαν ότι στην Αζοφική Θάλασσα, περιοχή της Μαριούπολης, εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι Έλληνες το 500 π.Χ. και θεωρούν τους εαυτούς τους απόγονους των Αρχαίων Ελλήνων.
Επισημαίνουν την χρονολογική αυτή καταγωγή τους με υπερηφάνεια και καμάρι.
Στην ομοσπονδία των ελληνικών συλλόγων που είναι πρόεδρος η κ. Αλεξάνδρα Προτσένκο – Πισατζί υπάγονται 27 ελληνικοί σύλλογοι και είναι γραμμένα 130.000 μέλη, συνολικά ο αριθμός των Ελλήνων της Ουκρανίας είναι 300.000.
Η Μαριούπολη, μου είπαν ότι άρχισε να χτίζεται από το 1780 στην ανατολική ακτή της Αζοφικής θάλασσας, νομός Αζόβ, από Έλληνες που είχαν μετακινηθεί από την Κριμαία για να αποφύγουν τον μουσουλμανικό ζυγό.
Η Ρωσία βοηθούσε τους χριστιανούς πληθυσμούς που βρίσκονταν υπό τουρκικό ζυγό να απομακρυνθούν από τους τουρκοκρατούμενους χώρους και να εγκατασταθούν σε δικό της ελεγχόμενο έδαφος. Έτσι, ο διορισμός από το Οικουμενικό Πατριαρχείο του Μητροπολίτου Ιγνατίου, μέλος της Ιεράς Συνόδου, ως Μητροπολίτου Κριμαίας, βοήθησε στην ασφαλή μετανάστευση των χριστιανών Ελλήνων από την Κριμαία το 1780. Με ενέργειες του Μητροπολίτου Ιγνατίου προς την Αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β’ απέσπασε διάταγμα με το οποίο επέτρεπε την εγκατάσταση στην ακτή της Αζοφικής θάλασσας Ελλήνων Χριστιανών και παρείχε σ’ αυτούς πλήρη δικαιώματα γλώσσας, θρησκείας, εμπορικών συναλλαγών με κάποια διοικητική αυτονομία, με πλήρεις εγγυήσεις. Το διάταγμα εξεδόθη την 21-5-1779 το οποίο είχαν μαζί τους σε φωτοαντίγραφα σε Ρωσική και Ελληνική γλώσσα και μου έδωσαν ένα αντίγραφο.
Η ομοσπονδία έχει ως έμβλημα την «ΑΡΓΩ» του Ιάσονα.
Γύρω από τη Μαριούπολη, όπως μου είπαν, είναι 23 χωριά με Έλληνες στην καταγωγή κατοίκους και 17 στην Κριμαία, συνολικά 40 χωριά.
Υπάρχουν 27 ελληνικοί σύλλογοι στις παρακάτω πόλεις και χωριά: Μαριούπολη, Ντονέτσκ, Ντνιεπροπετρόφσκ, Χάρκοβο, Λουγκάνσκ. Οδησσός, Κίεβο, Λβοφ, Συμφερούπολη, Κέρτς, Ζαπορόζιε, Μελιτούπολη, Τορέζ, Σιαχτιόρσκ, Σλαβιένσκ, Στιλά, Νόβισβετ, Β. Νοβοσελόβκα, Μπουγά, Γρανότνοε, Ζαζίτοτσνοε Αμβροσιέβκα, Βολοντάρσκοε, Περσοτράβνοβοε, Νικολάεβ.
Σε ερώτησή μας εάν έχουν σχολεία και δασκάλους μας είπαν ότι έχουν 15 σχολεία στη Μαριούπολη με 1850 μαθητές, 3 γυμνάσια, 2 λύκεια και 8 σχολεία σε άλλες πόλεις, συνολικά 4.000 μαθητές. Διδάσκονται ελληνική γλώσσα, ελληνική ιστορία, αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και λογοτεχνία, διαθέτουν 20 δασκάλους δικούς τους, οι οποίοι έχουν μετεκπαιδευτεί στην Ελλάδα, προ πενταετίας 4 στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και στη συνέχεια 10 και 6 στο πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Χρειάζονται όμως και άλλους δασκάλους.
Σε ερώτησή μας, εάν έχουν εκκλησίες, μας είπαν ότι όλες οι ελληνικές εκκλησίες είχαν μεταβληθεί επί Στάλιν σε αποθήκες και άλλες είχαν καταστραφεί, πολλές από τις εκκλησίες ήταν αριστουργήματα αρχιτεκτονικής, διακοσμημένες από μεγάλους Ρώσους αγιογράφους. Τώρα εξυπηρετούνται από Ρωσικές εκκλησίες.
Παλαιά είχαν πολιτιστικό κέντρο, θέατρο, εφημερίδα και ό,τι άλλο που τους θύμιζε την καταγωγή τους, παρά τις δυσκολίες που πέρασαν, δεν έχασαν το κουράγιο τους, ούτε απαρνήθηκαν την καταγωγή τους. Σήμερα ατενίζουν με αισιοδοξία το μέλλον και αναμένουν την ουσιαστική συμπαράσταση του Μητροπολιτικού κέντρου.
Σε ερώτησή μας πως τους αντιμετωπίζει ο λαός της Ουκρανίας, μας απάντησαν αυθόρμητα, πολύ φιλικά, κανένα πρόβλημα μαζί τους, συνυπάρχουμε ειρηνικά, διακηρύσσουμε την ελληνική μας καταγωγή, χωρίς να προκαλεί αντιδράσεις και αγωνιζόμαστε όλοι για την ανάπτυξη της θετής μας πατρίδας που είναι η Ουκρανία και βρισκόμαστε στην περιοχή αυτή εδώ και 2.500 χρόνια.
Άλλωστε στην μακραίωνα παρουσία των Ελλήνων στην Ουκρανία έχουν αναδειχθεί μεγάλες προσωπικότητες, προσφέροντας σημαντικές υπηρεσίες και στους Έλληνες και στον ουκρανικό λαό γι’ αυτό και έχουμε αδελφικές σχέσεις από παλιά. Ακόμη και στα νεότερα χρόνια έχουμε επιστήμονες και πνευματικούς ανθρώπους που διακρίθηκαν με το έργο τους στην περίοδο της Σοβιετικής ένωσης, καθώς και στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, πολλοί Έλληνες της Ουκρανίας ανακηρύχθηκαν «ήρωες της Σοβιετικής ένωσης».
Η συνέντευξή μας ήταν σύντομη λόγω ελλείψεως χρόνου τον οποίο απορροφούσε το συνέδριο, παρά την διάθεση που είχαν να μου δώσουν και πολλά άλλα στοιχεία, μου είπαν ότι τα υπόλοιπα θα τα πούμε στην Ουκρανία, στη Μαριούπολη, «σε προσκαλούμε να μας επισκεφθείς. Εκεί θα ’χουμε το χρόνο να συζητήσουμε πολλά πράγματα, να γνωρίσεις από κοντά τη ζωή μας και τις παραδόσεις μας, τα χωριά μας, τους συλλόγους και αξιόλογους ανθρώπους καθώς και το υψηλό ελληνικό φρόνημα των εκεί Ελλήνων».
Τους ευχαρίστησα για την πρόσκληση και συνεννοηθήκαμε να πραγματοποιηθεί την άνοιξη το ταξίδι μου στην Ουκρανία για να βοηθάει και ο καιρός.
Αποχαιρετώντας τους, τους είπα ότι η Κοζάνη έχει κάποια σχέση με την Ουκρανία, μέσω του μεγάλου δασκάλου Ευγένιου Βούλγαρη, ο οποίος δίδαξε στο σχολείο της Κοζάνης, διατελέσας και διευθυντής αυτού επί πενταετία (1746-1751) και μετά στην Ουκρανία, όπου το 1775 διορίστηκε αρχιεπίσκοπος της νέας επισκοπής που ονομάσθηκε «Σλαβική και της Χερσώνας» και εγκαταστάθηκε στην Πολτάβα, στο μοναστήρι της Κρεστοβοζντβιζένσκ όπου ίδρυσε σχολεία, συνέγραψε και μετάφρασε πολλά επιστημονικά και λογοτεχνικά έργα. Ήταν ο σπουδαιότερος φορέας του Ελληνικού πολιτισμού στην Ουκρανία. Εκτός όμως του Βούλγαρη και ένας μεγάλος Κοζανίτης λόγιος, μέλος της Φιλικής Εταιρείας, Ιερολοχίτης και αγωνιστής της επαναστάσεως του 1821, ο Γεώργιος Λασσάνης, παρέμεινε αρκετά χρόνια στην Οδησσό της Ουκρανίας, από το 1812 μέχρι το 1821, αναπτύσσοντας μεγάλη εθνική δράση, ανεβάζοντας και θεατρικά έργα επαναστατικού περιεχομένου, που συνέγραψε ο ίδιος.
Έτσι, μετά από 220 χρόνια ένας Κοζανίτης θα ακολουθήσει το δρομολόγιο του Μεγάλου διαφωτιστή των γραμμάτων και του Γένους και θα δει τους χώρους όπου έμεινε, δίδαξε, άσκησε το τεράστιο χριστιανικό και εθνικό του έργο, τιμηθείς από τη Ρωσική Ακαδημία και από το Τσάρο με παράσημο.
Στο άκουσμα των δύο αυτών ονομάτων συγκινήθηκαν, μου έσφιξαν το χέρι και μου είπαν ότι για μας του Έλληνες της Ουκρανίας ο Βούλγαρης είναι ο μεγαλύτερος πνευματικός Έλληνας που έζησε στην Ουκρανία, όπως και το όνομα του Λασσάνη είναι γνωστό, μου είπε η ιστορικός κ. Αλεξάνδρα.
Αποχαιρετιστήκαμε με την ευχή να συναντηθούμε σύντομα στη Μαριούπολη, την πόλη που έχτισαν και κατοίκησαν πρώτοι οι Έλληνες.
Γιάννης Κορκάς
16-1-1996