Είναι επιβεβαιωμένο πλέον, πως οι χοροί μαζί με τη μουσική αποτελούν διαχρονικά τους εθνικούς και πολιτισμικούς δείκτες των λαών…
Για τους κατακτημένους λαούς αποκτούν μια ιδιαίτερη σημασία, αφού μαζί με τη γλώσσα και τη θρησκεία συγκροτούν τα σημαντικότερα ταυτοτικά χαρακτηριστικά τους.
Αυτός είναι ο λόγος, που οι αρχαίοι έλληνες συγγραφείς δεν παρέλειψαν να μας υπογραμμίσουν τον συμβολισμό των ελληνικών χορών..
Ο Πλάτωνας χαρακτηρίζει τους χορούς ως θείο δώρο.
ορούς ΄΄ στην Κάθοδο των Μυρίων΄΄ τον 4ο αιώνα π.χ.
Ακολουθεί ο Στράβωνας, που αναφέρει, ότι οι χοροί στον Πόντο ήταν αφιερωμένοι στη λατρεία των Αμαζόνων .
Ο Λουκιανός το 180 μ.χ. στο έργο του ΄΄ Περί Ορχήσεων ΄΄ ορίζει τον Πόντο ως τον κατ’ εξοχήν τόπο, όπου χορευόταν ο Πυρρίχιος :
΄΄ Η μεν βακχική όρχησις ( κύριο μέρος της οποίας ήταν ο Πυρρίχιος) εχορεύετο εν Ιωνία και δή εν Πόντω. Ο ίδιος μας επιβεβαιώνει, ότι ο χορός είχε τέτοια περίοπτη θέση στους ανθρώπους ώστε ΄΄ Οι ευγενέστερες και μεγαλύτερες προσωπικότητες σε κάθε πόλη να είναι οι χορευτές ,οι οποίοι χαίρονται γι’ αυτήν τους την ιδιότητα παρά γιατί είναι ευγενείς ΄΄.
Σύγχρονοι συγγραφείς αναφέρονται στην αρχαιοπρέπεια των ποντιακών χορών. Ένας απ’ αυτούς, ο Ηλίας Δήμας, στο βιβλίο του ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ,σ.154 ΄΄ γράφει: Μέσα στους λαϊκούς μας χορούς, στην έκφρασή τους ,στην κίνησή τους, στον μουσικό τους ρυθμό, βρίσκουμε το νήμα, που μας συνδέει με τα αρχαία κείμενα , τις αρχαίες μουσικές κλίμακες, τη ζωγραφική των αρχαίων΄΄.
Κάθε μελετητής των λαϊκών χορών θα πρέπει να γνωρίζει τη μεγάλη σχέση και εξάρτηση του χορού με την αρχαία κλασική περίοδο και τη σχέση των χορών με τις αρχαίες λατρείες και θεότητες.
Βασικά συμπεράσματα από τη μελέτη αυτή είναι, πως στην κλασσική Ελλάδα ο χορός αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι των θρησκευτικών τελετουργιών διευκολύνοντας έτσι τη μύηση των πιστών στα θεϊκά μυστήρια και την ταύτισή τους με τους Θεούς, γιατί ο χορός θεράπευε και εξάγνιζε τα πάθη και τις αδυναμίες.
Οι ποντιακοί χοροί, όπως και η γλώσσα, αποτελούν σήμερα ένα από τα ενδιαφέροντα κεφάλαια έρευνας του αρχαίου λατρευτικού κόσμου και των ιερών μυστηριακών τελετών .
Επομένως στην προσπάθειά μας να προσεγγίσουμε το ήθος και τους συμβολισμούς, που εκφράζουν, θα πρέπει να γνωρίζουμε τον τόπο προέλευσης και τα μυστήρια, στα οποία αποτελούσαν μέρος της λατρείας τους.
Αν δούμε τις χορογραφίες από τις απεικονίσεις των χορευτών στα καβείρια μυστήρια της Σαμοθράκης, θα εκπλαγούμε με την ομοιότητα, που παρουσιάζουν μ’ ένα σύγχρονο συγκρότημα..
Αν σχετίσουμε τα ποντιακά Κάβειρα (Νεοκαισάρεια) με τους κάβειρες και τον πρώτο χορευτή τους, τον Κορύβαντα, ο τόπος όπου διασώθηκαν οι χοροί αυτοί είναι η μικρά Ασία και ο Πόντος στα τέλη του 7ου π.χ.
Ο Πυρρίχιος χορός λοιπόν υπήρξε ο χορός των Κορυβάντων, που ήταν γιοι της Κυβέλης και κάποιου ήρωα της Σαμοθράκης ή παιδιά του Απόλλωνα και της Ρυτίας. ( Διώδορος Γ. 55)
Μας είναι επίσης γνωστό, ότι οι πρώτοι Κορύβαντες, Κάστορας και Πολυδεύκης, αποβιβάζονται στο Ιασώνειο ακρωτήριο του Πόντου κατά την Αργοναυτική εκστρατεία. (Περίπλους Ηροδότου. Καταληκτικά, αν για του Κρήτες οι πρώτοι χορευτές είναι οι Κουρήτες, για μας τους Πόντιους οι γεννήτορες των χορών μας είναι οι Κορύβαντες… Για το λόγο αυτό οι αρχαίοι μας πρόγονοι χρησιμοποιούσαν το χορό προκειμένου να εκπαιδεύσουν τους νέους πνευματικά και σωματικά. Αυτός ο στόχος καθιστούσε το χορό πολύτιμο εργαλείο κοινωνικής και πνευματικής ενασχόλησης ( Δημόπολος –Τυροβολά 2008) Αν θελήσουμε να οριοθετήσουμε τη γέννηση των ποντιακών χορών, δεν έχουμε παρά να ανατρέξουμε στο ποντιακό δρώμενο των μωμόγερων, μια προδιονυσιακή τελετουργία με παγανιστικές ρίζες, που έχει την αναφορά της στον 16ο π.χ. αιώνα. Ο χορός αποτελώντας αναπόσπαστο και βασικό στοιχείο στα μωμόγερα με τις μάσκες, τις προβιές, τα κουδούνια και τις μαγευτικές τελετουργικές κινήσεις των χορευτών, διαμορφώνει την πρώιμη χορευτική γνώση των πολιτισμένων λαών της Μεσογείου και του Ευξείνου Πόντου.
Τα ποντιακά Μωμόγερα με κεντρικό πρόσωπο τον Αράπ’ μοιάζουν με τα διονυσιακά δρώμενα της Θράκης, που εστιάζουν στο κάψιμο των ΄΄ψίλων των Αράπηδων ΄΄ Τα διονυσιακά μυστήρια είχαν ως κύριο γνώρισμα την έκσταση και το ευτράπελο. Είναι αλήθεια, πως οι πόντιοι μωμογεριστές, εκστασιασμένοι, χόρευαν επί μέρες ασταμάτητα. Οι κινήσεις των μασκοφόρων μωμόγερων ήταν ένα είδος προσευχής για την ευόδωση της βλάστησης.
Οι ποντιακοί χοροί είναι αρχαίες μιμητικές και μυστηριακές τέχνες και σχετίζονται άμεσα με πολλούς Θεούς, όπως ο Απόλλωνας ,ο Διόνυσος , η Άρτεμις, η Κυβέλη, η Δήμητρα και τέλος η Περσεφόνη. ).
Ίσως δεν είναι τυχαία η ύπαρξη του ναού του Απόλλωνα στο Μύθριο όρος στην Τραπεζούντα..
Ο χορός στα χρόνια των αρχαίων μυστηρίων αποτελούσε βασικό μέρος μυημένων χορευτών, που χόρευαν κυκλικά τον ιερό χορό μέσα στα ιερά του ναού. Οι χορευτές από την ένταση του χορού εκστασιάζονταν και οδηγούνταν σε μια αγαλλίαση, πνευματική ανάταση και ταύτιση με τον λατρευόμενο Θεό και τη μύησή τους.
Ο χορός αυτός χορεύονταν στα μυστήρια των κορυβάντων , τα Καβείρια και τέλος τα Διονυσιακά. Σύμφωνα με την Παπαϊωάννου Χριστίνα στην εργασία της ΄΄Ο ρόλος του χορού στα Θρησκευτικά δρώμενα΄΄, (Θεσν/ική 2009).
Ο Ορφέας και ο Μουσαίος, οι μέγιστοι χορευτές, όρισαν, πως ο καλύτερος τρόπος να μυηθεί κανείς (στα μυστήρια) είναι ο χορός.
Η Ρέα, η μάνα των Θεών, διδάσκει Κορυβαντικούς χορούς, η Αθηνά διδάσκει τον Πυρρίχιο και ο Διόνυσος τους Βακχικούς.
Οι ποντιακοί χοροί έχουν και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά. Είναι Κορυβαντικοί, γιατί τόπος καταγωγής τους είναι η Μικρά Ασία και ο Πόντος. Είναι επικοί, πολεμικοί και είναι δεόντως διονυσιακοί με τους χορούς των Μωμόγερων, που εμπεριέχουν άσεμνες και χυδαίες κινήσεις.
Ο Αθήναιος στους ΄΄Δειπνοσοφιστές Β29΄΄ μας επεξηγεί, πως ο πόντιος φιλόσοφος Χαμαιλέων από την Ηράκλεια, στις αρχές του 3ου π.χ. αιώνα έγραψε σατυρικό δράμα και αρχαία κωμωδία, που τα ανέβασε χορογραφώντας ο ίδιος τις χορευτικές παραστάσεις, όπως μας μαρτυρεί ο Αριστοφάνης. Ο ίδιος ο Αθήναιος μας λέει, πως στην ταφή του Έκτορα οι Τρώες χόρεψαν τους ίδιους χορούς με αυτούς των αρχαίων τραγωδιών του Αισχύλου.
Ο Στράβων, το 25 μ.χ. μας περιγράφει τον ίσο χορό, δηλαδή το παμποντιακό Λαγγευτόν ή (από πάν’ ‘κεκά).
Τη στενή σχέση των Καβείρων με τον Πόντο και τον Καύκασο αποδεικνύει το γεγονός, πως στα Καβείρια μυστήρια πρωτεύοντα ρόλο έπαιζε η φωτιά . Ο Παυσανίας μάς γράφει, ότι ο Προμηθέας Δεσμώτης, που πήγε στον Καύκασο και ο γιος του Αιτναίος λατρευόταν ως Κάβειροι στην Βοιωτία. Τα Καβείρια μυστήρια γίνονταν κυρίως σε κυκλικό χορό κατά την φάση της τελετής, όπως μας λέει ο Πλούταρχος: ΄΄ Εν θρονισμώ καθίσαντες τους μυουμένους οι τελούντες κύκλω περιχορεύειν΄΄.
Τα μυστήρια στόχευαν στην ηθικοποίηση του ανθρώπου. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, μας λέει, ότι οι μυούμενοι σε αυτά γίνονταν ευσεβέστεροι και δικαιότεροι.
Η ιστορία μάς λέει, πως οι Αργοναύτες, πριν πάνε στον Πόντο παρέμειναν για καιρό στο νησί Ηλέκτρα ( Σαμοθράκη ) και οι
Αργοναύτες Ιάσωνας και οι Διόσκουροι μυήθηκαν στα Καβείρια μυστήρια. Επομένως οι ρίζες των ποντιακών χορών βρίσκονται στην αρχαία Θράκη, την πατρίδα των Καβειρίων μυστηρίων. Οι Ίωνες της Θράκης διέσχισαν τα στενά του Ελλησπόντου και ίδρυσαν τις ποντιακές πόλεις του νότιου Ευξείνου Πόντου. Η Θράκη τον 8ο-7ο αιώνα ήταν η πολυαριθμότερη ελληνική γη λόγω των χρυσορυχείων του Παγγαίου. Μετά την κατάκτηση της Θράκης οι κάτοικοί της από την πόλη Ιώνα αποίκισαν την Οινόη. Οι απόγονοι των Καβείρων έχτισαν τα Κάβειρα (Νεοκαισάρεια) , ενώ άποικοι από την θρακική πόλη Άργιλο έχτισαν την Αργυρούπολη του Πόντου. Το Σέρρειον ,ένα αρχαίο κάστρο, επίνειο της Σαμοθράκης με τα πανύψηλα τείχη αποίκισε δύο από τα μεγαλύτερα κάστρα της Τραπεζούντας, το Κάστρο του ήλιου (τ’ ήλ’ το κάστρον) , στην ομώνυμη λίμνη Σέρρα των Πλατάνων .
Οι άποικοι των δύο αυτών περιοχών υπήρξαν οι καλύτεροι χορευτές του Σερρά χορού, . Οι χορευτές αυτοί ονομάζονταν Σερρατειχήτες και ήταν οι φρουροί των κάστρων και χορευτές του Σερρά χορού. Υπήρξαν αυτοί που αμύνθηκαν σθεναρά στο κάστρο του ήλιου, που έπεσε μετά από δόλο. Απόγονοι των Σερρατειχητών είναι οι σημερινοί εξισλαμισμένοι Ρωμιοί της Θοανίας (Τόγιας), οι οποίοι μάλιστα χορεύουν αναλλοίωτο τον τελετουργικό χορό των Καβειρίων μυστηρίων με το ολόσωμο τρέμουλο και τον ξέφρενο ρυθμό του Σερρά χορού. Οι ίδιοι μάλιστα προσέδωσαν στον Σέρρα χορό τη δεύτερη ονομασία του ως Τογιαλίδικον.( χορός του Θόαντα, βασιλιά της Λήμνου). Τογιαλής παιδάς είμαι, τογιαλής και πιστοφλής, σ΄ση σεβτάν είμ’ πελελής και ‘ς σην Σέρραν μερακλής..
Και βέβαια ο Θόαντας, ο βασιλιάς της Λήμνου, γιος του Θεού Διονύσου και της Αριάδνης, παντρεύτηκε την Μύρινα, Θυγατέρα του Κριθέα, που έδωσε το όνομά της στην πρωτεύουσα του νησιού. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Θόαντα μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις συντάραξαν το νησί, πράγμα που το καθιστά μαζί με την Σαμοθράκη το κέντρο του θεού Ηφαίστου, τον οποίο ο Δίας, ως θεό της φωτιάς και της λάβας, τον πέταξε σε αυτό το νησί. (στα σιδηρουργεία της Λήμνου ο Ήφαιστος έχτισε την πανοπλία του Αχιλλέα). Ο Ήφαιστος δίδαξε την τέχνη της μεταλλουργίας στους κατοίκους του νησιού. Την δίδαξε ιδιαίτερα στους Κάβειρους, παιδιά που απέκτησε από τη νύμφη Καβειρώ. Αυτοί οι Θεοί λατρεύονταν σε ένα ειδικό ιερό, που χτίστηκε στη Λήμνο, το Καβείριο. Η λατρεία αυτή ήταν μυστηριακή και επεκτάθηκε στη Σαμοθράκη και τη Θράκη. Η λατρεία των Καβείρων ήταν η κλειστή λατρεία της συντεχνίας των μεταλλουργών…
Αυτή η θεώρηση είναι αρκετή για να αιτιολογήσει τον καβειριακό πολιτισμό του Πόντου, Ο οποίος διαχρονικά είναι μεταλλουργικός. Γι’ αυτό οι πόλεις αυτές έφεραν τιμητικά τα ονόματα των μητροπόλεών τους, που δεν ήταν άλλες από τις μεταλλοφόρες πόλεις του Παγγαίου της Θράκης, όπως προαναφέραμε. Στις πόλεις αυτές του Πόντου ο άποικοι αναστήλωσαν τους νέους ναούς προς τιμήν των ίδιων καβειριακών θεοτήτων όπως: Στην Τραπεζούντα υπήρχε ο θεός του φωτός Μίθρας στην κορυφή του Μύθριου λόφου ( Poz-Tepe) . Αντίστοιχος μοναδικός Μίθρας υπήρχε στο χωριό Θέρμες της Ξάνθης, όπου διασώζεται μέχρι τις μέρες μας το βραχογλυφικό του θεού Μίθρα. Ο Μίθρας είναι ο θεός των Βράχων και των γκρεμών. Η αρχαία Κρώμνα της Παφλαγονίας, όπως και η νεότερη Κρώμνη της Τραπεζούντας ως πρώτοι οικιστές και μεταλλωρύχοι σχετίζονται άμεσα με το θεό Μίθρα των κρημνών.. Υπήρχε ακόμα ο ναός του Απόλλωνα, του Ερμή, του Διονύσου, του Πάνα ,του Ηρακλή. ( καβείριοι ναοί.)
Στα αρχαία Κόμανα του Πόντου υπήρχαν οι ναοί των Απόλλωνα, του Διονυσίου της Νίκης, (θεοί των Καβείρων). Στην Κερασούντα υπήρχε ο ναός του Διόνυσου, του Ποσειδώνα , του Πάνα και του Ηρακλή.
Οι χοροί, όντας κυτταρικά προγονικά ψήγματα ακολουθούν τις μετοικεσίες των λαών στο χώρο και στο χρόνο. Γι’ αυτό καταγράφονται και περιγράφονται από νοήμονες λόγιους ανά τους αιώνες.
Ένας φωτισμένος Πόντιος της πρώτης προσφυγικής γενιάς και Πρόεδρος της Ευξείνου λέσχης Θεσσαλονίκης, ο Χαράλαμπος Π. Κιαγχίδης, θεώρησε ως άλλος Πλάτωνας να γράψει για την αρχαιοπρέπεια του Σέρρα χορού τα εξής: << Ο ( Σέρρα χορός) αποτελεί το πρότυπον χορευτικόν σύμπλεγμα των αρχαίων Ελλήνων και ως εθνικός προγονικός χορός θα πρέπει να διασωθεί και να διαδοθεί ως εθνικός χορός μεγάλης ιστορικής αξίας, διότι τον διετήρησαν ως εθνικόν χορόν των αρχαίων προγόνων , επί αιώνας ολόκληρους… >> ( ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΕΣΤΙΑ σ. 3942)
