Στην προσπάθεια να ανατρέξουμε σ’ ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της σύγχρονης ιστορίας μας, την ελληνική επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τον οθωμανικό ζυγό , είναι αναγκαίο να αναφερθούμε στους κύριους εμπνευστές της.
Η συμβολή των Ελλήνων του Πόντου στην επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση της πατρίδας μας αποτελεί ίσως ένα από τα αποσιωπημένα κεφάλαια της ιστορίας.
Η γεωγραφική αφετηρία της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες χώρες της Μολδοβλαχίας απλά επιβεβαιώνει την άμεση και καθοριστική συμβολή των Ποντίων της διασποράς στον μεγάλο αγώνα του έθνους.
Αυτό όμως, που αδιαμφισβήτητα φέρνει τους Έλληνες του Πόντου στο επίκεντρο μιας αέναης προσπάθειας απελευθέρωσης του γένους, είναι οι ηρωικές μορφές των ποντιακής καταγωγής Υψηλάντηδων, των οποίων η συμβολή στην εθνική και στρατιωτική οργάνωση της ελληνικής επανάστασης δεν είναι απλά μια διεργασία αγώνα. Είναι ιδεολογική αυτογνωσία και αναζήτηση του υπέρτατου αγαθού του ανθρώπου, την ελευθερία, που στην περίπτωση των μεγάλων αγωνιστών ταυτίζεται με την ίδια τους την ύπαρξη .
Εξ άλλου οι μεγάλες εθνικές κατακτήσεις καθοδηγούνταν πάντα από μεγάλους ηγέτες. Σ’ αυτές τις ηγετικές προσωπικότητες εμφιλοχωρούσαν τα πρώιμα διαφωτιστικά φαινόμενα της τραπεζούντιας διανόησης και της λόγιας διασποράς , συνέχεια των οποίων υπήρξε η φαναριώτικη διοικητική και μορφωτική ελίτ, που προετοίμαζε ουσιαστικά την ελληνική επανάσταση.
Στον Εύξεινο Πόντο πολύ πριν το 1821 και στα κέντρα της Τραπεζούντας και της Αργυρούπολης είχε δημιουργηθεί ένα προεπαναστατικό δίκτυο, που ενθαρρύνονταν από τους πόντιους ηγεμόνες των παραδουνάβιων χωρών: Μουρούζηδες, Υψηλάντηδες και Καραντζάδες.( ή Μαυριδαίοι).
Οι αστικές οικογένειες του Πόντου αμέσως μετά την πτώση της Τραπεζούντας από τον πορθητή και την άνανδρη εκτέλεση των Κομνηνών προσέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη που τους παρείχε μεγαλύτερη ασφάλεια αλλά και δυνατότητες επιβίωσης.
Έτσι δημιουργήθηκε στην πόλη μια πολυάριθμη τραπεζουντιακή παροικία..
Ανάμεσα στις ποντιακές οικογένειες της πόλης ξεχώριζαν οι Μουρούζηδες και οι Υψηλάντηδες, δύο οικογένειες, που κατάφυγαν στην πόλη μετά από διωγμούς, που υπέστησαν από τον πασά της Τραπεζούντας.
Οι Υψηλάντηδες ήταν μια από τις παλιές αρχοντικές οικογένειες, που κατάγονταν από το χωριό Υψηλή , ένα παλιό χωριό του Όφη στον Πόντο.
Είναι καταγεγραμμένο ότι από ότι μας λέει η ιστορία συμπεθέριασαν ήδη με τους Κομνηνούς από τον 11 αιώνα. Οι Υψηλάντηδες, όπως προαναφέραμε, εκδιώχθηκαν και μαζί με τους Μουρούζηδες κατέφυγαν κρυφά στην πόλη και εγκαταστάθηκαν στο Νιοχώρι (Κουρούτσεσμε ) και στα Θεραπιά, στη αριστερή ακτή του Βοσπόρου. Οι τραπεζούντιοι λόγιοι θα συέβαλαν ουσιαστικά, στην καλλιέργεια του απελευθερωτικού πνεύματος τόσο στον Πόντο όσο και στις παραδουνάβιες χώρες.. Σ’ αυτές συνεργάστηκαν με τους δυτικό- μακεδόνες εποίκους της Μολδοβλαχίας για τον αγώνα.
Τουρκοκρατία στον ΠΌΝΤΟ
Στο ερώτημα, τι έκαναν οι Πόντιοι τα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς και πώς αντέδρασαν στην υποδούλωση,
θα πρέπει να ομονοήσουμε ότι στην ορεινή περιοχή της Ματσούκας αναπτύχθηκαν πολλά κέντρα αντίστασης κατά των Τούρκων, παρόμοια με αυτά των ελλαδικών περιοχών, που όλα βέβαια κατεστάλησαν από τους Τούρκους.
Μία από αυτές τις εξεγέρσεις, που έγινε από ματσουκαίους αγωνιστές απελευθέρωσε την πόλη από τους Τούρκους μια Παρασκευή .
Τόποι γύρω από τους οποίους συγκεντρώνεται και αναπτύσσεται ο υπόδουλος ελληνισμός στα χρόνια της σκλαβιάς είναι τα τρία μοναστήρια, της Παναγίας Σουμελά, του Ιωάννη του Βαζελώνα και του Γεωργίου του Περιστερεώτα που βρίσκονται στη Ματσούκα . Επισημαίνουμε ότι η πρώην αριστοκρατία του ποντιακού κράτους συσπειρώνεται γύρω από τις μονές. Ο Τριαντάφυλλος Υψηλάντης, πρόγονος των Υψηλάντηδων γίνεται επίτροπος της μονής της Παναγίας Σουμελά. Ο προπάππος του ο Χατζή Ιωάννης είναι προσκυνητής των Αγίων τόπων. Ο χριστιανισμός τελικά είναι ένα στοιχείο ,που λειτουργεί σε επίπεδο ιερατείου συναινετικά με τον οθωμανισμό, αλλά σε επίπεδο λαϊκό δημιουργεί την κύρια εθνική συσπείρωση και αντίσταση των Ελλήνων.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα, που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες του Πόντου στα χρόνια της δουλείας, είναι τα βάσανα, οι καταπιέσεις, οι διωγμοί ,οι εξωμοσίες, τα μεγάλα χαράτσια , και το πιο επώδυνο η υφαρπαγή των όμορφων κοριτσιών από τους Τούρκους .
Οι μέθοδοι προς αποφυγήν τέτοιων φαινομένων είναι καταγεγραμμένες στην οικογενειακή ιστορία των Υψηλαντηδων , αφού ο πασάς της Τραπεζούντας θέλησε να υφαρπάξει την δεκαπεντάχρονη θυγατέρα του προύχοντα Κυριάκου Υψηλάντη, γεγονός που ανάγκασε την οικογένεια να μετοικήσει στο φανάρι της Κωνσταντινούπολης το 1613 .
Ακόμη και στην πόλη , όπου εδρεύουν ξένες διπλωματίες, οι Τούρκοι χρησιμοποιούν εναντίων των Ελλήνων την προσφιλή μέθοδο της ληστείας , επαληθεύοντας πως ο πολιτισμό ς τους είναι δομημένος πάνω στους φόνους και στις ληστείες…
Οι Υψηλάντηδες και εδώ διώκονται χάνοντας τη μεγάλη τους περιουσία σε πλοία και χωράφια. Στην πόλη ο Εμμανουήλ Υψηλάντης, ένας εφοπλιστής της εποχής δολοφονείται το 1730 από τον Μεχμέτ Κεχαγιά ο οποίος στη συνέχεια θα υφαρπάξει την περιουσία του.
Φροντιστήριο Τραπεζούντας
Τόσο η παιδεία όσο και ο διαφωτισμός υπήρξαν παράγοντες εθνικής αφύπνισης.
Η ιστορία έδειξε ,ότι κάθε λαός, φυλή ή κοινωνία μπορεί να επιβιώσει και να αναπτυχθεί ακόμη και σε συνθήκες βίας μόνο, όταν καλλιεργήσει τη συλλογική του μνήμη και ανακτήσει την αυτογνωσία του.
Οι Υψηλάντηδες ,ως ηγετική έκφραση ενός λαού, επιδίωξαν μόλις το επέτρεψαν οι συνθήκες, να χρηματοδοτήσουν στην ίδρυση του φροντιστηρίου της Τραπεζούντας. Το 1778 ο Αλεξάνδρας Υψηλάντης έστειλε τον μεγάλο πόντιο παιδαγωγό Ηλία Κανδύλη προκειμένου να ιδρύσει το φροντιστήριο στην Τραπεζούντα..
Ο Υψηλάντης με την ενέργεια αυτή συνέβαλε στην εμπέδωση της εθνικής αυτογνωσίας. Ο παππούς του εθνεγέρτη, Αλέξανδρος Υψηλάντης ,1774-1782 ως ηγεμόνας της Βλαχίας αναβάθμισε το λύκειο του Βουκουρεστίου και έθεσε την Μολδοβλαχία κάτω από την επιτήρηση των Ρώσων.
Το νέο πρόγραμμα των διαφωτιστικών μαθημάτων μ’ όλες τις επιστήμες εκδόθηκε με χρυσόβουλο του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Την ίδια εποχή εκδίδονταν και το προεπαναστατικό περιοδικό των Ελλήνων. ΄΄Ερμής ο Λόγιος΄΄ Ένας άλλος Υψηλάντης , ο Τριαντάφυλλος, ήταν ο επίτροπος της μονής της Παναγίας Σουμελά. Στο μοναστήρι αυτό διασώθηκαν και έζησαν πολλές οικογένειες των Υψηλάντηδων. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης όταν έγινε ηγεμόνας της Ούγγρο Βλαχίας δεν το ξέχασε και το 1775 με χρυσόβουλο έκανε δωρεά υπέρ του μοναστηριού.
Η δεύτερη φαναριώτικη οικογένεια των Μουρούζηδων έστειλε το 1803 αντίστοιχη βοήθεια με το αφιέρωμα : ΄΄ την ανέκαθεν εκ προγόνων τιμών πατρίδα.΄΄
Γενικότερη προσέγγιση στην πρώιμη επαναστατική αφύπνιση των Υψηλαντών…
Ο τόπος όπου γέννησε και έθρεψε τους γόνους της ελληνικής επανάστασης του 1821, δεν είναι άλλος από την αρχαία Κολχίδα όπου προσάραξαν οι πρόγονοί μας, οι Αργοναύτες.
Είναι η περιοχή του Όφεως της Τραπεζούντας. Λέγεται όφις (φίδι) τόπος με πολλά φιδωτά ποτάμια, που τον διασχίζουν και πέφτουν στον Εύξεινο Πόντο.
Ο ελληνισμός της περιοχής από τους πιό βασανισμένους υποκύπτει στην οθωμανική βία και προκειμένου να διασωθεί εξισλαμίζεται μαζικά μαζί με το μητροπολίτη Αλέξανδρο.
Το θλιβερό αυτό γεγονός συντελείται το 1650, όταν οι τερέμπέηδες αυτών των ποταμών βάζουν το μαχαίρι στο λαιμό των χριστιανών. Οι Έλληνες αλλαξοπιστούν αλλά κρατούν τη γλώσσα τους μέχρι σήμερα με την αρχαία προφορά μάλιστα και το ιαμβικό μέτρο.
Τα 26 εξισλαμισμένα ελληνικά χωριά διατηρούν μέχρι τις μέρες μας τα ελληνικά τους ονόματα. Όπως ΄΄ Γίγας, Ζησινός, Ζουρέλ ,Κορήτζ, Κρηνήτα, Λέκα, Ώκενα, Αληθινός,Υψηλή.
Από τα 34 χωριά του Όφη παρέμειναν ελληνικά μόνο τα 8.
Απόγονοι αυτών των 8 χωριών ήρθαν πρόσφυγες στην Ελλάδα . Οι άλλοι αδελφοί μας παρέμειναν εκεί στις πανάρχαιες κοιτίδες τους . Ήρθαμε για πρώτη φορά σε επαφή μαζί τους το 1986-87 ,όταν ταξιδέψαμε στα χωριά τους με σκοπό να τους γνωρίσουμε. Τα συναισθήματα, που νιώσαμε, ήτανε συγκλονιστικά ..Έκτοτε και με την κινηματογράφηση ,που κάναμε, ανοίξαμε το δρόμο του οδοιπορικού προς τις αλησμόνητες πατρίδες… Για τα στελέχη της Ευξείνου Λέσχης Πτολεμαΐδας, που πραγματοποίησαν αυτό το ιστορικό προσκύνημα στο μέρος, που γεννήθηκαν οι Υψηλάντες, στην Υψηλή του Πόντου, η επίσκεψη αυτή λειτούργησε ως ιστορική επαλήθευση και επαναπροσέγγιση της ελληνικής επανάστασης .
Ήταν το καλοκαίρι του 1987 .
Το κίνητρο για αυτό το ιερό προσκύνημα ήταν εθνικό και μνημονικό. Το ελλαδικό κράτος ποτέ δεν αναφέρθηκε στην ιστορική καταγωγή των φαναριωτών. Οι Έλληνες ιστοριογράφοι αδιαφόρησαν για την ποντιακή καταγωγή των φαναριωτών ηγεμόνων.
Αυτό το πέπλο της σιωπής επιχειρήσαμε να αποσύρουμε με το ταξίδι αυτό. Μια μέγιστη ιστορική πρόκληση, που όφειλε ωστόσο να υλοποιήσει το ελληνικό κράτος. Τόσο η ελληνική ακαδημία και η πανεπιστημιακή κοινότητα, όσο και η τηλεόραση και η δημοσιογραφία δεν εξέφρασαν το ελάχιστο ενδιαφέρον .
Την πρώτη ιστορική επίσκεψη στα Ύψηλή του Πόντου και την λήψη εικόνων την κάναμε με προσωπικά έξοδα ο Ευθύμης Ευθυμιάδης ο Στέφανος Στεφανίδης ο Θεογένης Ευσταθιάδης και ο γράφων Παναγιώτης Μωυσιάδης.
Είναι αλήθεια ,ότι ο τόπος γεννά συναισθήματα ψυχικές ανατάσεις και πολιτισμούς . Δημιουργεί ιδιαίτερα υψηλά και δυνατά συναισθήματα ελευθερίας και αγάπης. όταν είναι ορεινός και βουκολικός .. Ίσως γι αυτό και οι Υψηλάντες , που έζησαν σ’ αυτό το υπερύψηλο μέρος, να έγιναν επαναστάτες … Να γεννήθηκαν και να πέθαναν ελεύθεροι κι ανυπότακτοι με υψηλά και δυνατά συναισθήματα ελευθερίας και αγάπης.
Οι Μουρούζηδες είναι η δεύτερη οικογένεια ποντίων αγωνιστών της ελληνικής επανάστασης. Συγγενείς εξ αγχιστείας με τους Υψηλάντες τους ακολουθούν και συμπορεύονται στις χαρές και στις λύπες…
Πολλοί από τους απογόνους τους εγκαταστάθηκαν στην Κοζάνη ,στα χωριά σπηλιά, Καρυοχώρι, Ρυάκιο ,Κομνηνά ,Νεάπολη Φανός Φλώρινας.
Ρήγας Βελεστινλής
Ένας άλλος τόπος μακρινός αλλά πολύ γόνιμος σε αρχές και ιδέες είναι το Βελεστίνο, που γεννά έναν ακόμα προπομπό της επανάστασης τον Ρήγα τον Βελεστινλή ή Φεραίο. Δύο πρόσωπα, που η συγκυρία θα τα φέρει κοντά σ’ ένα επαναστατικό ραντεβού με την ιστορία.. Πρόκειται για τον Υψηλάντη και το Ρήγα. Ο Ρήγας δομείται στην βιβλιοθήκη της Ζαγοράς. Εκεί όπου υπάρχουν τα λόγια βιβλία των βενετικών εκδόσεων.
Ο μεν Υψηλάντης , ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας ο δε Ρήγας ένας νέος γραμματικός, ένα νέο καλογεροπαίδι από την μυθική πατρίδα των κενταύρων, το Πήλιο.. Είμαστε στα 1780 και ο Ρήγας μετά από περιπέτειες φθάνει την άνοιξη στην σκλαβωμένη Κωνσταντινούπολη.
Η πρώτη δουλειά του είναι να μπει στην σκλαβωμένη εκκλησιά και να προσκυνήσει .
Αξιοποιώντας τη μόρφωσή του γνωρίζεται γρήγορα με τους ανώτερους κύκλους της ελληνικής κοινότητας. Γνωρίζεται με τον πιο σπουδαίο σε μόρφωση και πλούτο εκπρόσωπό της, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.
Εκείνη την περίοδο είναι ο μεγάλος διερμηνέας του σουλτάνου Σελίμ. Ο Υψηλάντης όμως παράλληλα είναι ο πατριώτης Έλληνας, που κάτω από τη μύτη του σουλτάνου παλεύει για να επιβιώσει το έθνος των Ελλήνων.
Ο Υψηλάντης μόλις αντικρίζει τον επαναστάτη του Πηλίου, τον προσλαμβάνει γραμματικό . Είναι η πιο καθοριστική διαπροσωπική σχέση στην ιστορία της ελληνικής επανάστασης.
Ο νεαρός Ρήγας με τον πάνσοφο διπλωμάτη και πολιτικό συναντώνται και αμέσως αναπτύσσεται μια σχέση δασκάλου και μαθητή. Ο Ρήγας περνάει τον περισσότερο χρόνο μελετώντας την πλούσια βιβλιοθήκη του Υψηλάντη .
Από τον τραπεζούντιο επαναστάτη στα πέντε χρόνια της συνεργασίας τους βαπτίζεται στα ιδεώδη της γαλλικής επανάστασης, μαθαίνει ξένες γλώσσες , γαλλικά, γερμανικά ,ιταλικά. Μα το ποιο σημαντικό είναι ότι μυείται στις επαναστατικές ιδέες του Υψηλάντη και εξελίσσεται σ’ έναν ρομαντικό λόγιο με επαναστατικό πνεύμα.
Ο Υψηλάντης με μια επιστολή, που στέλνει στον ηγεμόνα της Βλαχίας Μαυρογένους, στέλνει τον Ρήγα στο Βουκουρέστι για να ξεσηκώσει τους λαούς για λευτεριά.
Στην ουσία ο παππούς Υψηλάντης χρήζεται ο προπομπός της ελληνικής επανάστασης , αξιοποιώντας τον καλύτερο πρεσβευτή της επανάστασης ,τον Ρήγα Φεραίο.
Τα στοιχεία αυτά ίσως παραμένουν τελείως άγνωστα μέχρι τη στιγμή που καταγράφονται. Ένα είναι όμως βέβαιο, ότι αποκαλύπτουν τις προεπαναστατικές διεργασίες και τα πρόσωπα που διαμόρφωσαν το προζύμι της επανάστασης που θα ακολουθούσε σε λίγα χρόνια..
Ο Υψηλάντης και ο Ρήγας Χρησιμοποίησαν τα δύο σημαντικά μέσα της επικοινωνίας τον ήχο και την εικόνα στην εφαρμογή του επαναστατικού τους σχεδίου. Εκτύπωσαν την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τους τέσσερις στρατηγούς του.
Ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά στοιχεία, που τεκμηριώνονται ,είναι πως ο Υψηλάντης ανέθεσε στον Ρήγα τη δημιουργία της χάρτας της Βλαχίας. Γι αυτό και ο Ρήγας ζωγράφισε τη φωτογραφία του φωτισμένου ηγεμόνα .
Η νέα χάρτα της Βλαχίας ήταν αφιερωμένη από τον Ρήγα στον οσποδάρο της Βλαχίας, Αλέξανδρο Υψηλάντη ,και τυπώθηκε στο τυπογραφείο των Σιατιστινών αδελφών Πούλιων. (Αντίγραφό της διασώζεται και τιμά τη δημοτική βιβλιοθήκη της Κοζάνης.)
Ακόμα το κάλεσμα στον Θούριό προς τους πόντιους Μαυροθαλασσίτες καταδεικνύει πόσο επηρεασμένος ήταν από τον Υψηλάντη.
Ως πότε παλικάρια, θα ζούμε στα στενά,
μονάχοι σαν λιοντάρια, στες ράχες στα βουνά;
Κάλλιο είναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή,
παρά σαράντα χρόνους, σκλαβιά και φυλακή.
Λεβέντες αντρειωμένοι, Μαυροθαλασσινοί,
ο βάρβαρος ως πότε, θε να σας τυραννεί;
Μην καρτερείτε πλέον, ανίκητοι Λαζοί,
χωθείτε στο μπογάζι, μ’ εμάς και σεις μαζί.
Μαυροβουνιού καπλάνια, Ολύμπου σταυραητοί,
κι Αγράφων τα ξεφτέρια, γεννήστε μια ψυχή.
Ανδρείοι Μακεδόνες, ορμήσετε για μια,
και αίμα των τυράννων, ρουφήξτε σαν θεριά.
Μόνο έτσι, όταν οι ηγέτες των βαλκανικών κρατών συνεργάστηκαν κάτω από το παρακινητικό όραμα του Ρήγα ,η οθωμανική αυτοκρατορία κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος..
Αντίθετα το 1922 το όραμα του Ρήγα από απελευθερωτικό έγινε επιθετικό ….! Κάποιος στρατιώτης του μικρασιατικού πολέμου έγραψε : ΄΄ Περπατούσαμε 700 χιλιόμετρα και δεν ακούσαμε μία λέξη ελληνική ….΄΄ Το σαράκι του εθνικισμού είχε κατατρυπήσει το ελληνικό μεδούλι και το έκαμε σκουληκιασμένη φωλιά…
Σήμερα,μετά από 198 χρόνια αφ’ ότου ο πόντιος Αλέξανδρος Υψηλάντης σήκωσε πρώτος μεταξύ των πρώτων την ελληνική σημαία της επανάστασης στην πλατεία του Ιασίου κανείς δεν πίστευε ότι αυτή η πράξη του θα επέφερε στη συνέχεια την ποθητή απελευθέρωση της πατρίδας . Αν δεν τον σταματούσαν οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής ο Υψηλάντης θα έφθανε μέχρι τον Μοριά. Στις μάχες, που θα ακολουθήσουν θα σκοτωθούν όλοι οι Πόντιοι και Βλάχοι Ιερολοχίτες .
Στην Κωνσταντινούπολη ο Σουλτάνος θα καρατομήσει μαζί με τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον 5ο και τον ήρωα της αυταπάρνησης τον πόντιο διερμηνέα της υψηλής πύλης Κωνσταντίνο Μουρούζη καθώς και τον αδελφό του . Ο πατριάρχης την παραμονή της εκτέλεσής τους τον προτρέπει να διαφύγει και εκείνος του απαντά : ΄΄ Γνωρίζω την τύχην, ήτις με αναμένει . Αλλά αν φύγω εγώ ,θέλω ιδεί εξαγορασθησομένην αυτήν ,δια του αίματος απείρων αδελφών μου.!΄΄
Αν θέλουμε να προσεγγίσουμε την εξελικτική δυναμική της ελληνικής επανάστασης μέχρι τις μέρες μας, θα διαπιστώσουμε, ότι οι υπέρτατοι αγώνες και οι θυσίες όπως και το επαναστατικό πνεύμα είναι απαραίτητα διαχρονικά εφόδια ενός λαού για την διατήρηση της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας του. Στην πολιτική ανθρωπολογία ο εφησυχασμός και η πνευματική υποδούλωση οδηγεί σε εθνική υποδούλωση.
Οι Υψηλάντηδες και οι Μουρούζηδες εγκαταστάθηκαν στην Πόλη χωρίς να κρυφτούν πίσω από τον γενιτσαρισμό και την τουρκοποίηση, ακλουθώντας τη μοίρα του έλληνα πατριώτη. Διέθεσαν την περιουσία τους, την οικογένεια και την ζωή τους για την πατρίδα…
Ίσως είναι οι προπομποί των αγώνων και των θυσιών της μετέπειτα ποντιακής γενοκτονίας…
Σήμερα η επέτειος της εθνικής παλιγγενεσίας συμπίπτει με τα δεκάχρονα μιας ανεξέλικτης οικονομικής σκλαβιάς και εξάρτισης. Μιας νέας υποδούλωσης χωρίς ακόμα να διαφανούν στον ορίζοντα ηρωικές μορφές Υψηλάντηδων που θα μας απαλλάξουν από τους νέους σουλτάνους μας…
Πιστεύω, πως αν δεν ανακτήσουμε τις ηθικές δυνάμεις, που μας κληροδότησαν οι αγωνιστές της ελληνικής επανάστασης, θα ζούμε μόνο για να απολαμβάνουμε τις κλεμμένες καταθέσεις στα χρηματιστήρια των ξένων χωρών, ή θα ξεπουλάμε κάθε δέκα χρόνια τα πολύκλαυστα εδάφη, που κάποιοι Υψηλάντες κατέκτησαν με το αίμα τους…..!
