Εικόνες από την Γενοκτονία των Ποντίων. Ταμπλό Ευξείνου Λέσχης Πτολεμαΐδας που παρουσίασα στις 20 Σεπτεμβρίου 1986
Πολλές φορές στην καταγραφή των ιστορικών γεγονότων, που αφορούν σε δράσεις, πρωτοβουλίες, καταθέσεις ιδεών αλλά και αγώνων και θυσιών ,η σεμνότητα, η ανιδιοτέλεια, όπως και η άδηλη προσφορά στο σύνολο και στους οραματικούς στόχους , εκλαμβάνονται ως αδυναμία και υποχώρηση. Οι έχοντες τίτλους και οφίκια λειτουργούν ισοπεδωτικά σε κάθε δημιουργική προσπάθεια των άλλων ακόμα και των φίλων και συνεργατών…!
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Ρήγα Φεραίου, που η ελληνική ιστοριογραφία τον ανακάλυψε 50 χρόνια μετά τον ηρωικό του θάνατο.
Η ποντιακή γενοκτονία ως όρος κατατέθηκε από τον ποντιακό σύλλογο Αργώ Καλλιθέας στην Αθήνα, σε μια χειρόγραφη ανακοίνωση, που εξέδωσε τον Αύγουστο του 1986.
Οι πρώτες αναφορές σε δημόσιο χώρο για την ποντιακή γενοκτονία,
έχουν αφετηρία τις εκδηλώσεις, που διοργάνωσε η Εύξεινος Λέσχη Πτολεμαΐδας στις 20-21 και 22 Σεπτεμβρίου του 1986. Στις εκδηλώσεις αυτές είχα προετοιμάσει μια σειρά από 32 διαφάνειες ( σλάιτς) με θέματα παρμένα από διάφορα βιβλία της ιστορίας, στα οποία παρουσίαζα όλη την ιστορική πορεία του ποντιακού ελληνισμού από το 1900 μέχρι τη γενοκτονία του από τους Οθωμανούς και τους Κεμαλιστές 1914-24.
Στο τέλος της προβολής έκλεισα την παρέμβασή μου με το αίτημα να διεκδικήσουν οι Πόντιοι την αναγνώριση και την καταδίκη της ποντιακής γενοκτονίας, που διέπραξαν οι Τούρκοι κατά του ποντιακού ελληνισμού.
Σήμερα, μετά από 29 χρόνια καταθέτω για την ιστορική έρευνα κάποιων, που θα θελήσουν στο μέλλον να ερευνήσουν τις πρωτοπόρες εκείνες προσπάθειες και πρωτοβουλίες που πήραν τα μέλη του Δ.Σ. Της Ευξείνου Λέσχης Πτολεμαΐδας , προκειμένου να αναδείξουν το ζήτημα της ποντιακής γενοκτονίας από ένα ανύπαρκτο και άγνωστο για την ελληνική ιστορία γεγονός, σε ένα πανελλαδικό και παγκόσμιο με αντίστοιχες ηθικές και πολιτικές διαστάσεις με αυτό της αρμενικής γενοκτονίας.
Η παρουσίαση διαφανειών με θέμα την ποντιακή γενοκτονία στις 20 Σεπτέμβρη του 1986 ήταν μια ιστορική πρωτοβουλία, που σήμερα 29 χρόνια μετά, με επιφορτίζει με αισθήματα ευθύνης και πατριωτισμού.
Τα κείμενα, που χρησιμοποίησα, όπως και τα ιστορικά στοιχεία, που τεκμηρίωναν την διάπραξη του μεγάλου εγκλήματος κατά του ποντιακού ελληνισμού, ήταν από τα υπάρχοντα βιβλία της ποντιακής και μικρασιατικής ιστορίας.
Οι φωτογραφίες ήταν επίσης παρμένες από βιβλία και περιοδικά με ειδική αφιέρωση στους διωγμούς των Ελλήνων στην Μικρά Ασία και τον Πόντο.
Μετά την ανάγνωση των επεξηγήσεων, που κατέγραψα κάτω από τις διαφάνειες, διαφαίνεται, πως η μετέπειτα ιστορική προσέγγιση του ζητήματος της ποντιακής γενοκτονίας ακολούθησε τον ιστορική αλληλουχία, που ακολούθησα στην πρώτη εκείνη ανάδειξη του ζητήματος της ποντιακής γενοκτονίας.
Ακολούθησαν οι δημοσιεύσεις των Μιχάλη Χαραλαμπίδη – Κώστα Φωτιάδη για την ποντιακή γενοκτονία στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία με τίτλο: Πόντος, Δικαίωμα στη μνήμη, που δημοσιεύτηκαν στις 10 Νοεμβρίου του 1986.
Οι σημειώσεις ήταν αντίστοιχες με τον αριθμό των διαφανειών, τις οποίες κατέγραψα σ’ ένα τετράδιο σπιράλ, που το έχω διασώσει στο αρχείο μου.
Για την αναφορά μου στο θέμα με παρουσίασε ο τότε γραμματέας της Ευξείνου Λέσχης Πτολεμαίδας κύριος Διαμαντίδης Κώστας.
Ομιλία με διαφάνειες για την ποντιακή γενοκτονία 20-9-1986
Διαφάνεια 1η ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΟΝΤΟΥ 1900
Ο πληθυσμιακός συσχετισμός των λαών, που ζούσαν στην Τραπεζούντα στις αρχές του 1900 . Σε σύνολο πληθυσμού 1.209 056, οι Έλληνες ορθόδοξοι ήταν 404.633 ήτοι 35%, Λαζοί 120000 ήτοι 9,9%, Τούρκοι Οθωμανοί 188000 ήτοι 15%, Αρμένιοι 46000 ήτοι 3,8%.
Συνολικά ο αντιτουρκικός πληθυσμός ήταν 62%. Το αντίστοιχο ελληνικό ποσοστό στη Σμύρνη ήταν 64% και στη Σεβάστεια 66%.
2η ΛΙΜΑΝ ΦΟΝ ΣΑΝΤΕΡΣ.
Ο Γερμανός στρατηγός ήταν ο εμπνευστής του σχεδίου γενοκτονίας των χριστιανικών πληθυσμών της Μ. Ασίας. Για τις υπηρεσίες του θ’ αμειφθεί από τους Τούρκους με τον τίτλο του πασά. Ήταν ο άνθρωπος, που ενέπνευσε στους αρχηγούς των Νεότουρκων Εμβέρ και Ταλλαάτ, τη βασική αρχή της πολιτικής φιλοσοφίας ,΄΄ ότι σε κάθε χώρα την ισχύ του έθνους τη φέρει η ομοιογένεια του πληθυσμού της, καθώς και το σύνθημα ΄΄ Η ισλαμική Τουρκία για τους Ισλάμηδες Τούρκους.’’
3η ΑΜΕΛΕ ΤΑΜΠΟΥΡΟΥ ( τάγματα θανάτου)
Η στρατολόγηση των Ελλήνων στα ΄΄αμελέ ταμπουρού ΄΄ήταν ένα σατανικό σχέδιο, που απέβλεπε στην εξόντωση του αρσενικού ελληνικού πληθυσμού.
Στρατολογούσαν ολόκληρο τον ανδρικό πληθυσμό εκτός από γέρους και παιδιά.
Τους υποχρέωναν να σπάζουν πέτρες για δώδεκα ώρες την ημέρα, με στέρηση τροφής και ύπνου. Οι παγωνιές ,οι βροχές ,η τρομερή ζέστη, οι αρρώστιες, ( εξανθηματικός τύφος –χολέρα) έφεραν το αποτέλεσμα, που προέβλεψε ο γερμανός αξιωματούχος λέγοντας: ΄΄ Με το σύστημα που σας προτείνω, ο θάνατος τους είναι βέβαιος, αλλά πριν πεθάνουν θα προσφέρουν για το έθνος τις πολύτιμες υπηρεσίες….. Επιπλέον οι γυναίκες δεν θα γεννούν παιδιά κι έτσι θα λυθεί το δημογραφικό σας πρόβλημα , ενώ η μισητή κι άτιμη αυτή ράτσα θα ξεκληριστεί….Οι δε περιουσίες των Γιουνάν θα περάσουν στο δημόσιο, δηλαδή σε όλους…΄΄
Οι Τούρκοι ανακάλυπταν τότε πολύ πριν από τον Χίτλερ τα στρατόπεδα του θανάτου..
4η ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΙ ( ΛΕΥΚΕΣ ΣΦΑΓΕΣ)
Η δεύτερη μέθοδος εξαφάνισης των χριστιανών ήταν οι εκτοπισμοί. Μέσα στο χειμώνα τα γυναικόπαιδα και οι γέροι οδηγούνταν χιλιάδες χιλιόμετρα προς τον θάνατο… Οι άνδρες καθ’ οδόν απάγονταν και εκτελούνταν..
Ο πρόξενος Χόρτον στο βιβλίο του ΄΄Η κατάρα της Ασίας΄΄ σημειώνει ΄΄ Η μακρά γραμμή, που οδηγεί προς τον Θάνατο. ΄΄
5η ΚΡΕΜΑΛΕΣ ΑΡΜΕΝΙΩΝ 1915
Στην αρχή συλλαμβάνονται και απαγχονίζονται οι ηγέτες του αρμενικού λαού.
Το θέαμα κρεμασμένων Αρμενίων είναι καθημερινό. Αλλά δυστυχώς η συνέχεια θα είναι πιο τραγική…
6η ΣΦΑΓΕΣ ΑΡΜΕΝΙΩΝ : Με μια ψευδεπίγραφη εντολή του Ταλαάτ πασά, ότι οι αρμενικοί πληθυσμοί θα μεταφερθούν υπό την προστασία των αρχών στο εσωτερικό της Τουρκίας , αποφασίζουν το μεγαλύτερο έγκλημα όλων των εποχών , να εξοντώσουν δηλαδή ολόκληρο τον αρμενικό λαό, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ,κοινωνικής θέσης και μόρφωσης. Οι ρεματιές, τα δάση, τα ποτάμια, οι γκρεμοί, γίνονται ο τόπος μαρτυρίου για τον αρμενικό λαό.
7η ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ ΑΡΜΕΝΙΟΙ: Ο ποντιακός ελληνισμός δέχεται την ψυχική τρομοκρατία, γιατί γίνεται κοινωνός του δράματος του φίλου και ομόθρησκου αρμενικού λαού.
Τις πιο πολλές φορές οι δολοφονίες των γυναικόπαιδων γίνονται μπροστά στα μάτια των Ελλήνων , που στη συνέχεια καλούνται να ανοίξουν λάκκους και να θάψουν τους νεκρούς.
Μέσα σε ένα χρόνο 1,5 εκατομμύριο Αρμενίων εξοντώθηκαν . Οι υπόλοιποι, κατατρεγμένοι, διασκορπίστηκαν στα γειτονικά κράτη. Οι Νεότουρκοι καθάρισαν πρώτα με τους Αρμένιους …! Σειρά τώρα έχουν οι Γκιαούρηδες.
8η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΡΩΣΟΥΣ:
Στις 18 Απριλίου του 1916 οι Ρώσοι μπαίνουν στην Τραπεζούντα. Ο λαός της πόλης υποδέχεται τα τσαρικά στρατεύματα ως απελευθερωτές.
Μετά από 455 χρόνια τουρκικής κατοχής οι Έλληνες του Πόντου νοιώθουν ελεύθεροι.
Μια νέα πνευματική και οικονομική άνθιση για τους Έλληνες αρχίζει στην Τραπεζούντα.
9η ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΣΑΡΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΧΡΥΣΑΝΘΟ
Ο Νικόλαος Νικολάεβιτς, αδελφός του τσάρου, παραδίδει την προσωρινή κυβέρνηση της πόλης στο μητροπολίτη Χρύσανθο. Η προσωρινή κυβέρνηση Τραπεζούντας θα διατηρήσει για δύο χρόνια την εξουσία της. Η πολιτική συμφιλίωσης, που εφαρμόζει ο Χρύσανθος, θα σώσει τον ελληνισμό της Τραπεζούντας από τις σφαγές μετά την ανακατάληψη της από τους Τούρκους. ( και ενώ αυτά συμβαίνουν στον ανατολικό πόντο, ας δούμε τι γίνεται αυτήν την περίοδο στον ανελεύθερο δυτικό Πόντο.)
10η ΣΑΜΨΟΥΝΤΑ ( ΑΜΙΣΟΣ): Η Αμισός την περίοδο αυτή είναι το οικονομικό και εμπορικό κέντρο του δυτικού Πόντου. Πνευματικός άρχοντάς της είναι ο μακεδονομάχος μητροπολίτης, Γερμανός Καραβαγγέλης. Οι Τούρκοι ηττημένοι από τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και χάνοντας τα εδάφη του Κάρς και του ανατολικού Πόντου, που έφταναν μέχρι τον Χαρσιώτη ποταμό, αποδίδουν την ήττα στους Πόντιους και εντείνουν ακόμα περισσότερο τις διώξεις..
11η ΠΛΑΤΕΙΑ ΩΡΟΛΟΓΙΟΥ: Το 1916 στην πλατεία ωρολογίου της Σαμψούντας η τουρκική διοίκηση παρά τις εκκλήσεις του μητροπολίτη κρέμασαν εκατοντάδες Ποντίους με το πρόσχημα, ότι βοήθησαν φυγάδες..
Οι Έλληνες, έντρομοι, αντικρίζουν καθημερινά το θέαμα κρεμασμένων παλικαριών..
12η ΚΡΕΜΑΛΕΣ ΣΤΗΝ ΣΑΜΨΟΥΝΤΑ: 69 άτομα κρεμάστηκαν μόνο σε μια μέρα στην πλατεία της Σαμψούντας. Την ίδια περίοδο στην ύπαιθρο του δυτικού Πόντου ο αυστριακός πρέσβης γράφει στις 17 Φεβρουαρίου του 1817 : ΄΄ Οι πρόξενοί μας ομιλούν περί αγρίων εκτοπισμών του Ελληνικού στοιχείου και της δι’ εμπρησμού εξαφανίσεως των ελληνικών χωριών…΄΄
13η ΤΟΠΑΛ ΟΣΜΑΝ : Ο εκτελεστής του ποντιακού ελληνισμού είναι ένας αιμοσταγής δολοφόνος, μια περιθωριακή φιγούρα φανατικού ισλαμιστή, που ως σκοπό της ζωής του έταξε να εξοντώσει τον ποντιακό πληθυσμό. Το αποτρόπαιο έργο του το ξεκίνησε από το δημαρχείο της Κερασούντας , που το μετέτρεψε σε μία πρωθύστερη γκεστάπο.
Οι τσέτες του, αδίστακτοι εγκληματίες ,πολλές φορές με τις πράξεις τους προκαλούσαν τη φρίκη και την απέχθεια ακόμα και των ομόθρησκων Τούρκων.
14η ΣΦΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡΑΣΟΥΝΤΑ: Ο Τοπάλ Οσμάν, αφού εξόντωσε όλους τους οικονομικούς και πνευματικούς παράγοντες της Κερασούντας ,καταφεύγει στην ενδοχώρα σφάζοντας και λεηλατώντας τις περιουσίες τους.
15η ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΕΡΜEΙΔΗΣ: Ο διάσημος δικηγόρος της Κερασούντας, κατακρεουργήθηκε άγρια από τους τσέτες του Τοπάλ Οσμάν, γιατί εκφώνησε χαιρετιστήριο λόγο στην επιτροπή του ελληνικού ερυθρού σταυρού. Ακολουθούν ατελείωτα ονόματα δικηγόρων, γιατρών ,εμπόρων: Μουμτζίδης Γρηγόριος, Καλογερόπουλος Γεώργος, Θωμαίδης Μιχάλης , Χ. Ελευθεριάδης, Μ. Μαυρίδης, Ατματζίδης Σάββας κ.α.. Ο κατάλογος είναι ατελείωτος.
16η ΠΑΦΡΑ : Η περιοχή της Πάφρας γενοκτονείται ολοσχερώς. Οι άνδρες σφάζονται και τα γυναικόπαιδα στέλνονται εξορία μέσα στο χειμώνα. Η έκθεση ναυτικού της Κωνσταντινούπολης μας περιγράφει την κατάσταση. ΄΄ εις ύπαιθρον χώραν κάτοικοι δεν υπάρχουν …Όλα τα χριστιανικά χωριά έχουν πυρπολυθεί. Από τους κατοίκους άλλοι μεν απελαθέντες εσφάγησαν ,άλλοι δε συλληφθέντες εφονεύθησαν επί τόπου ή εκάησαν ζωντανοί…Στο χωρίο Σουρμελή 300 εκάησαν ζωντανοί, στο Τογιούζ άλλοι 500 , στο Σελαμλίκ εκάησαν όλοι οι κάτοικοι….και ακολουθεί ο θλιβερός κατάλογος για τα χωριά του δυτικού Πόντου..
17η ΣΥΝΟΔΟΣ ΕΙΡΗΝΗΣ 30 -12-1918: Μετά την ήττα της Τουρκίας και τη λήξη του Ά παγκοσμίου πολέμου , η Τουρκία υπογράφει σύμφωνο ανακωχής στο Μούνδρο.
Ο Βενιζέλος στη συνδιάσκεψη του Παρισιού ενημερώνεται για τα δεινά και τους πόθους του ποντιακού λαού και προτείνει, αφού απορρίπτει την ίδρυση ποντιακού κράτους, την ενσωμάτωσή του με την Αρμενία. Τα συμφέροντα των συμμάχων για την πετρελαιοφόρα περιοχή του Κιρκούκ και της Μοσούλης απορρίπτουν κάθε πρόταση αυτονομίας της περιοχής.
18η ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ: Ο Βενιζέλος στο Παρίσι κατόρθωσε με την συγκατάθεση των συμμάχων ,να αποβιβάσει τα ελληνικά στρατεύματα στη Σμύρνη.
Στο διάγγελμα προς το λαό της Ιωνίας φαίνεται καθαρά, ότι ο Πόντος είναι έξω από τις πολιτικές και εθνικές επιδιώξεις του ελληνικού κράτους…
19η ΣΥΝΘΗΚΗ ΜΡΕΣΤ ΛΙΤΟΦΣΚ 3-3-1918 : με τη συνθήκη αυτή οι Ρώσοι παρέδωσαν την Αρμενία και την Τραπεζούντα πίσω στους Τούρκους.
Τον Φεβρουάριο του 1918 οι Τούρκοι ανακατέλαβαν πάλι την Τραπεζούντα. Ένα νέο μαζικό κύμα φυγής των Ελλήνων προς την νότια Ρωσία στερεί τον Πόντο από τον ελληνικό πληθυσμό.
20η 19η ΜΑΙΟΥ 1919 : Ενώ τα ελληνικά στρατεύματα αποβιβάζονται στη Σμύρνη , βρετανικά αποβιβάζονται στον Πόντο. Οι Άγγλοι ζητούν από τους ποντίους αντάρτες να παραδώσουν τα όπλα στους Τούρκους χωροφύλακες. Οι αντάρτες δεν πέφτουν στην παγίδα και αρνούνται δεινά να παραδώσουν τον οπλισμό τους. Το ποντιακό κίνημα παίρνει τέτοιες διαστάσεις , ώστε στις 19η Μαΐου η κεντρική οθωμανική αυτοκρατορία στέλνει τον Κεμάλ για να το καταστείλει.
21η ΣΥΝΘΗΚΗ ΣΕΒΡΩΝ : Στις 20 Ιουλίου του 1920 υπογράφεται η συνθήκη των Σεβρών. Η ιδέα για ανεξαρτησία του Πόντου είναι και πάλι εκτός . Την ίδια περίοδο ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει και την Ανατολική Θράκη.
22η ΚΕΜΑΛ ΠΑΣΑΣ, ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΑΓΚΥΡΑΣ: Και ενώ οι μάχες του μικρασιατικού μετώπου έχουν αρχίσει, ο Κεμάλ στην εθνοσυνέλευση της Άγκυρας, τον Απρίλιο του 1920, διοργανώνει το νέο του κράτος και έρχεται σε ρήξη με το Σουλτάνο. Εξαπολύει γενικευμένες διώξεις εναντίον των Ελλήνων του Πόντου δίνοντας το τελειωτικό χτύπημα στον ελληνισμό της Ανατολής. Το σύνθημα του Κεμάλ είναι : ΄΄ Ουδείς Τούρκος θα προστατέψει χριστιανό κατά την εξόντωσή του! ..΄΄
23η ΕΚΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΗΤΤΑ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ: Στην Ελλάδα γίνονται οι εκλογές στην 1η Νοεμβρίου του 1920 και ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές.
Το λαϊκό κόμμα θα ακολουθήσει αντίθετη πολιτική από τις φιλειρηνικές του εξαγγελίες και θα οδηγήσει την Ελλάδα στη μεγαλύτερη καταστροφική ήττα της ιστορίας της.
Η ελληνική κυβέρνηση δεν αξιοποιεί τους 20.000 χιλιάδες ετοιμοπόλεμους πόντιους αντάρτες για να ανακόψει τα στρατηγικά σημεία ανεφοδιασμού του Κεμάλ, που οργανώνει όλους τους άτακτους τσέτες του .
24η ΚΕΜΑΛΙΚΕΣ ΣΦΑΓΕΣ ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ: Ο Γ. Βαλαβάνης στη ΄΄Γενική ιστορία του Πόντου΄΄ καταγράφει με κάθε ρεαλισμό τη συντελούμενη γενοκτονία του λαού μας: ΄΄Στις πόλεις εκτελούνται άγριες δολοφονίες και απαγωγές, της ελληνικής διανόησης, του εμπορικού και οικονομικού κόσμου. Οι δολοφονίες είναι απροκάλυπτες. Οι Τούρκοι, φανατισμένοι από την εκστρατεία του ελληνικού στρατού, θέλουν να αφανίσουν τους Έλληνες με κάθε τρόπο.
25η ΕΞΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΣΦΑΓΕΣ: Στις 9 Νοεμβρίου του 1921, με διαταγή της εθνικής εθνοσυνέλευσης της Άγκυρας, αρχίζουν οι νέες συλλήψεις και απελάσεις στο εσωτερικό της Μ. Ασίας. Πραγματοποιούνται νέες συλλήψεις ανδρών ηλικίας από 13- 50 χρόνων με ομαδική αποστολή προς τον θάνατο.
26η ΔΙΑΤΑΓΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ: Η διαταγή της γενικής διοίκησης του Κεμάλ γράφει : ΄΄ κάθε στρατιώτης πρέπει να κάνει το καθήκον του και να σκοτώσει 4-5 Έλληνες για το μεγαλείο της πατρίδας. Όλοι οι άνδρες διατάσσονται να συμμορφωθούν με αυτήν τη διαταγή …΄΄
27η ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ ( ΣΕΪΤΑΝ –ΤΕΡΕΣΙ): Στις 3 Ιουλίου του 1921, οχτακόσια παλικάρια σφάζονται στο δρόμο για το Ζόγκουρλου από τον Τοπάλ Οσμάν.
Σε διάστημα 2 μηνών 2.147 άτομα, όλος σχεδόν ο ανδρικός πληθυσμός της Αμισού, βρίσκει φρικτό θάνατο από σφαγή ή πείνα…
28η ΕΞΟΡΙΕΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ : Την ίδια περίοδο ο χριστιανικός πληθυσμός της περιοχής Τραπεζούντας και Αργυρούπολης εξορίζεται στα βάθη της ανατολής: Ερζερούμ, Μαλάτεια, Χονούζ’. Ο Κεμάλ’ θα φανεί αγνώμονας απέναντι στην φιλοτουρκική πολιτική του μητροπολίτη Χρύσανθου.
29η ΑΜΑΣΕΙΑ ,ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ: Στην Αμάσεια ο Κεμάλ θα στήσει τα εγκληματικά δικαστήρια ανεξαρτησίας, τα οποία σε μια παρωδία δίκης θα στείλουν στα ικριώματα την πνευματική διανόηση του Πόντου όπως, το δημοσιογράφο από την Τραπεζούντα και εκδότη της εφημερίδας ΄΄ Εποχή ΄΄ ,Νίκο Καπετανίδη΄΄, το βουλευτή Τραπεζούντας, Ματθαίο Κωφίδη και τον έμπορο Τραπεζούντας, Αλέξανδρο Ακριτίδη.
29η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ 1922: Ο Κεμαλ μετά τη νίκη του στο μικρασιατικό μέτωπο στρέφει το στρατό του στον δυτικό Πόντο, προκειμένου να εξοντώσει τον εναπομείναντα ανδρικό πληθυσμού, που ζει κρυμμένος στα βουνά και προστατεύει τα γυναικόπαιδα.
30η ΧΑΡΤΗΣ ΠΟΝΤΙΑΚΗΣ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑΣ: Στον χάρτη της ποντιακής γενοκτονίας και σύμφωνα με τις στατιστικές του ελληνικού πατριαρχείου πάνω από 300 χιλιάδες Ελλήνων του Πόντου εξοντώθηκαν με διάφορους τρόπους από την οθωμανική και κεμαλική Τουρκία. Δηλαδή περισσότερο από το 40% του ποντιακού πληθυσμού πριν από την έναρξη του μεγάλου πολέμου.
31η ΑΓΑΛΜΑ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ: Ο ιμπεριαλισμός του Κεμάλ δοξάστηκε πάνω στις εκατοντάδες χιλιάδες νεκρών των Ελλήνων του Πόντου και της Ιωνίας. Ήταν τέτοια η ευθύνη των μεγάλων δυνάμεων της εποχής εκείνης και των συμμάχων , ώστε μετά το τέλος της ανθρωποσφαγής ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος , ένας πολύ συντηρητικός άνθρωπος, έγραψε: ΄΄ Με την ένοχη συμμετοχή δύο μεγάλων δυνάμεων της δύσης , της Γερμανίας και της Αυστρίας κατά τα έτη 1914-18 εσφάγη από τους Νεότουρκους ολόκληρον έθνος, το Αρμενικόν, και εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων απεσπάσθησαν βιαίως των εστιών τους και πέθαναν εις τας εξορίας.. ΄΄
32η ΑΦΙΣΑ ΠΟΝΤΟΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ: Στην αφίσα παρατηρούμε, ότι για 64 και πλέον χρόνια τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή μας στέρησαν το δικαίωμα στην ιστορική μας μνήμη. Ο ποντιακός ελληνισμός, ένας ιστορικός λαός του Εύξεινου Πόντου μετά από χιλιάδες χρόνια, με πολιτική απόφαση των Νεότουρκων, γενοκτονήθηκε και ξεριζώθηκε από τις προαιώνιες πατρίδες του. Σήμερα χωρίς προκαταλήψεις και φοβίες ζητούμε και διεκδικούμε το δικαίωμα στη μνήμη. Απαιτούμε την αναγνώριση της Γενοκτονίας του ποντιακού λαού από τα πολιτισμένα έθνη και τον άμεσα υπεύθυνο, το τουρκικό κράτος….
