Επιμέλεια: Θεόδωρος Κ. Πασσαλίδης
Ο Πτολεμαίος του Λάγου υπήρξε ένας από τους πρωταγωνιστές της ασιατικής εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Καταγόταν από την Εορδαία η οποία υπηρξε αναπόσταστο τμήμα του μακεδονικού βασιλείου. Παιδικός φίλος του Μακεδόνα στρατηλάτη, ανέβηκε γοργά στη στρατιωτική ιεραρχία του κράτους φτάνοντας μέχρι το αξίωμα του βασιλικού σωματοφύλακα. Μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου υπήρξε ένας από τους Διαδόχους ιδρύοντας στην Αίγυπτο το ελληνιστικό βασίλειο των Λαγιδών με πρωτεύουσα την πόλη της Αλεξάνδρειας. Το αιγυπτιακό βασίλειο υπήρξε το μακροβιότερο ελληνιστικό κρατικό μόρφωμα: έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων ένα έτος μετά την ήττα της Κλεοπάτρας και του Αντώνιου στη ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.).
Μετά την απελευθέρωση της Εορδαίας από τους Οθωμανούς (1912) και την ανταλλαγή των πληθυσμών (1924) ο οικισμός των Καϊλαρίων μετονομάστηκε σε Πτολεμαΐδα προς τιμήν του Πτολεμαίου ο οποίος καταγόταν από την περιοχή. Στην κεντρική πλατεία της πόλης υπάρχει ο μαρμάρινος ανδριάντας του.
Το έργο είναι υπερφυσικών διαστάσεων. Εδράζεται πάνω σε ένα ψηλό βάθρο. Ο Πτολεμαίος αναπαρίσταται με στρατιωτική στολή. Έχει ακάλυπτο το κεφάλι του αφήνοντας να φανούν τα σπαστά, κοντά μαλλιά του. Είναι νεαρής ηλικίας και κρατά στο αριστερό του χέρι τη λαβή του σπαθιού και στο δεξί έναν πάπυρο. Στη πρόσοψη του βάθρου υπάρχει εγχάρακτο το αστέρι της Βεργίνας και από κάτω αναγράφονται τα παρακάτω λόγια:
ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ Α΄
Στα πλαϊνά του βάθρου αναγράφεται η ημερομηνία κατασκευής του έργου:
ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΘΗΚΕ ΤΟ 1994
ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΙΑΣ
ΚΩ/ΝΟΥ ΜΑΥΡΟΜΑΤΗ
Στην αριστερή πλευρά της βάσης του γλυπτού υπάρχει εγχάρακτη η υπογραφή του γλύπτη:
ΣΩΤΗΡΗΣ ΜΗΤΣΟΣ ΛΑΜΠΗΣ
Στο έργο της “Τοπία Εθνικής Μνήμης” η ιστορικός Τέχνης Συραγώ Τσιάρα αναφέρει πως ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης είναι αλβανικής καταγωγής και κατασκεύασε το γλυπτό “Μακεδονία” που βρίσκεται στο ξενοδοχείο “Παντελίδης” στη βόρεια είσοδο της πόλης. Η υπογραφή του έχει εντοπιστεί επίσης και στην προτομή του Αλέξανδου Υψηλάντη στην κεντρική πλατεία.
Αισθητικά το μνημείο δεν αντέχει καμίας κριτικής. Η Συραγώ Τσιάρα το κατατάσσει στην κατηγορία του “μνημειακού κιτς” και μάλλον έχει δίκιο: κακές αναλογίες, καμιά ισορροπία του όγκου ενώ η τοποθέτηση του στο βάθος της πλατείας ανάμεσα σε γυμνές κολώνες και τραπεζοκαθίσματα των πέριξ καφετεριών ολοκληρώνει την αρνητική εικόνα.
Τα αποκαλυπτήρια του έργου πραγματοποιήθηκαν στις 28 Σεπτεμβρίου του 1994. Χορηγός υπήρξε η εταιρεία ASTER – ORION που ανέλαβε το έργο κατασκευής της τηλεθέρμανσης.
Η υπογραφή του γλύπτη στην αριστερή πλευρά της βάσης
