Είπατε την πρωταπριλιά κανένα ψέμα; Ή αντίθετα, μήπως σας έσκασαν καμμιά φάρσα αθώα ή και οδυνηρή; Πάντως, αν δεν διαπράξατε κανένα αστείο ή δεν πάθατε καμμιά ζημιά αυτή την ημέρα, κατά τα διεθνώς καθιερωμένα από αιώνων, τότε ασφαλώς δεν καταλάβατε ότι ήρθε φέτος η Πρωταπριλιά.
Τα Πρωταπριλιάτικα ψέματα μπορούμε να τα χωρίσουμε στα κατ’ άτομον και στα προς το σύνολο. Και τα μεν πρώτα τα διαπράττουν μεμονωμένα πρόσωπα εναντίον ενός ή και πολλών, τα δε δεύτερα κατασκευάζονται από αφυείς δημοσιογράφους που τα σερβίρουν μέσου του τύπου τόσο εύστοχα και πιθανοφανώς, ώστε να τα “καταπίνει” ένα μεγάλο μέρος του αναγνωστικού τους κοινού, εξαπατώμενο μέχρις οργής. Με οπωσδήποτε κανένας από τη στρατιά αυτών των θνητών δεν μπορεί ούτε και “νομιμοποιείται” να στραφεί κατά του ενεργήσαντος την πρωταπριλιάτικη “απάτη”, ζητώντας και κάποια σχετική αποζημίωση, λόγω ηθικής βλάβης.
Από που όμως και πως ξεκίνησε το κατά τα άλλα χαριτωμένο αυτό έθιμο;
Πολλά λέγονται και θρυλούνται περί αυτού. Πολλές πόλεις και μελετητές ερίζουν για την ακριβή κατά τόπο και χρόνο καταγωγής του. Οι περισσότεροι από τους ερευνητές συμφωνούν ότι το παγκόσμιο “καθεστώς” του Πρωταπριλιάτικου αστεϊσμού για πρώτη φορά εγκαινιάστηκε στο Παρίσι κατά τον 16ο αιώνα, οπότε βασίλευε στη Γαλλία ο Κάρολος ο 9ος. Ο μονάρχης εκείνος έβγαλε ένα διάταγμα, με το οποίο η πρώτη ημέρα του έτους μεταφέρονταν από την 1η Απριλίου,που ήταν ώς τότε, στην 1η Ιανουαρίου. Αλλά η μετακόμιση αυτή είχε εκτός των άλλων, και την εξής συνέπεια. Τα καθιερωμένα πρωτοχρονιάτικα δώρα που τα πρόσφεραν άλλοτε την 1η Απριλίου, θα τα έδιναν την 1η Ιανουαρίου. Και τότε… τι θα γινόταν με τους δυσαρεστημένους που δεν τους άρεσε η νέα ημερομηνία ενάρξεως του έτους; Η λύση βρέθηκε κατ’ ευτυχή επινόηση:
Οι συγγενείς και οι φίλοι τους, τους έστελναν ευχές της πάλαι ποτέ πρώτης του χρόνου, αργότερα δε διασκέδαζαν μαζί τους μεταδίδοντάς τους ψεύτικες ειδήσεις ή στέλνοντας τους ψεύτικα δώρα για να τους πειράξουν.
Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, το έθιμο της πρωταπριλιάς προήλθε από τις Κελτικές χώρες όπου συνηθίζεται το ψάρεμα την 1η Απριλίου.
Επειδή όμως το ψάρεμα που γίνεται σε μια τέτοια εποχή είναι άκαρπο κι επομένως οι ψαράδες δεν μαζεύουν τίποτα στα δίχτυα τους, οι αιώνιοι φαρσέρ βρήκαν τον τρόπο να γελάσουν σε βάρος των προσώπων που είναι ευκολόπιστα προσφέροντας σ’ αυτά διάφορα αντικείμενα, τα οποία έχουν την ιδιότητα να ξεγλιστρούν μεσ’ από τα χέρια τους, όπως τα ψάρια ξεφεύγουν από τα δίχτυα του Ψαρά τον Απρίλη μήνα.
Άλλοι επίσης, λένε ότι το έθιμο ξεκίνησε από την περιπέτεια ενός πρίγκιπα της Ευρώπης που τον κρατούσε αιχμάλωτο ο Βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος ο 13ος στο ανάκτορο του Νανσύ.
Κι αυτός δραπέτευσε μια Πρωταπριλιά κολυμπώντας, οι δε κάτοικοι της Λωραίνης τον εξομοίωσαν με ψάρι που το πρόσφεραν στους Γάλλους, για να το φυλάξουν, αλλά τους ξέφυγε.
Αναρίθμητα είναι τα ψέματα και οι φάρσες της Πρωταπριλιάς, όπως και ισάριθμα ή και πολλαπλάσια τα θύματά τους. Μεταξύ αυτών πάντως συγκαταλέγονται και γκάφες που είναι ιστορικές ή που μοιάζουν και σαν ανέκδοτα.
Ένα καταπληκτικό ψέμα μετέδωσε με μορφή ειδήσεως το 1846 μια αγγλική εφημερίδα του Λονδίνου αναγγέλλοντας στις 31 Μαρτίου ότι την επομένη ημέρα θα εγκαινιάζονταν στην αίθουσα του Γεωργικού Ινστιτούτου μια θαυμάσια έκθεση από τους ωραιότερους και σπανιότερους γαιδάρους του κόσμου.
Και φαντασθήτε τι έγινε όταν στον τόπο της εκθέσεως μαζεύτηκαν να θαυμάσουν τις καλύτερες ράτσες των γαιδάρων και δεν είδαν παρά τους εαυτούς τους.
Στην Ελλάδα ο πρώτος που καθιέρωσε την πρωταπριλιάτικη φάρσα στις εφημερίδες ήταν ο Γεώργιος Σουρής με το πρώτο φύλλο του “Ρωμιού” του, που κυκλοφόρησε την 1η Απριλίου 1883, αλλά είχε ημερομηνία 2 Απριλίου.
Ο Σουρής έγραφε λοιπόν: “Ας μου συγχωρούν οι αναγνώσται μας που δεν εξεδόθησαν χθες. Αλλά επειδή ήταν πρωταπριλιά, δεν ηθελήσαμε να νομίζουν ότι τους εξαπατώμεν και τους περιπαίζουμε”.
Η συνήθεια να δημοσιεύουν οι εφημερίδες κάποια εντυπωσιακή, αλλά ψεύτικη είδηση την πρωταπριλιά κρατιέται (τουλάχιστο από μερικές) ακόμα και μέχρι σήμερα. Μια χρονιά οι θεσσαλονικείς έτρεξαν να δουν τον Λευκό Πύργο που είχε… γείρει, όπως υποστήριξε εφημερίδα της πόλεως, δημοσιεύοντας μάλιστα και σχετική φωτογραφία. Φυσικά ο Πύργος στέκονταν κανονικά στη θέση του.
Έχει και η Κύπρος μας το δικό της ανέκδοτο από την Πρωταπριλιάτικη παράδοση. Κάποτε λένε, κάποιος απλοϊκός Κυπριώτης αρνήθηκε να υπογράψει ένα συμφωνητικό αγοραπωλησίας που είχε συνάψει με συγχωριανό του για μοναδικό λόγο ότι το συμβολαιογραφικό αυτό έγγραφο είχε συνταχθεί με ημερομηνία 1η Απριλίου.
Γεώργιος Μ. Μπόντας
Τέως Δ/ντής της Μανουσείου Δημόσιας
Βιβλιοθήκης Σιάτιστας