Στην ιστορική πορεία του λαού μας, υπάρχουν μερικές αξιόλογες προσωπικότητες, ιδίως προερχόμενες από το χώρο της εκκλησίας που προσέφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες, προς την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό. Μια τέτοια λαμπρή προσωπικότητα ήταν ο Πατριάρχης Κων/πόλεως Γρηγόριος ο Ε΄, που υπέστη φρικτό δι’ απαγχονισμού θάνατο από τον ασυγκράτητο και εξαγριωμένο όχλο των Τούρκων.
Ο Πατριάρχης όμως περνά στις μέρες μας κι ένα δεύτερο μαρτύριο απαγχονισμού έστω και νεκρός, από τους κακούς μελετητές και διαστρεβλωτές της ιστορίας που θέλοντας να βλάψουν ορισμένες μορφές της Εκκλησίας, προσπαθούν να βλάψουν την ίδια την εκκλησία.
Η καθολική όμως συνείδηση του Έθνους στρέφεται πάντοτε με θαυμασμό και ευγνωμοσύνη προς τη σεπτή μορφή του Πατριάρχη και εμπνέεται από την υπέροχη αυτή φυσιογνωμία του Γένους και της Εκκλησίας του οποίου η θυσία καρποφόρησε.
Ο μαρτυρικός του θάνατος ενέπνευσε τους αγωνιστές του 21 περισσότερο από καθετί άλλο.
Η μνήμη του και θυσία έτρεφαν τα όνειρα του γένους στους μετέπειτα χρόνους και κάθε γενιά μετέδιδε προς την άλλη την προσταγή της λύρας του Βαλαωρίτη.
«Μη λησμονείτε το σχοινί, παιδιά του Πατριάρχη».
Ήταν μια επωδός η οποία σφυρηλατούσε την εθνική ψυχή, την κρατούσε σε εγρήγορση, την ωθούσε προς τους μεγάλους στόχους των πρωτεργατών της Επανάστασης του 21, παραμέριζαν πολλά και θέλουν να αγνοούν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ενήργησε και ήταν πράγματι δραματικές. Διότι για να αποτραπεί η απειλούμενη σφαγή πλήθους αθώων, σε μια στιγμή θα μπορούσε να έχει συνέπειες για την ίδια την επανάσταση αναγκάσθηκε ο Πατριάρχης να αναλάβει την ευθύνη έκδοσης επιτιμίων, εναντίον του Υψηλάντη και του Σούτσου. Με την πράξη αυτή η επανάσταση κέρδισε χρόνο πολύτιμο και γλίτωσαν τη σφαγή χιλιάδες Έλληνες.
Βεβαίως ο Σουλτάνος δεν πείσθηκε για την πράξη του Πατριάρχη και με ένα έγγραφο του με την ιδιόγραφη υπογραφή του συνελήφθη στις 10 Απριλίου ημέρα του Πάσχα με την κατηγορία ότι είναι ένοχος για την επαναστατική εξέγερση στην Πελοπόννησο. Ένα κείμενο υβριστικό, συκοφαντικό και προσβλητικό χαρακτηρίζει τον Πατριάρχη ως το μόνο υπεύθυνο των μέχρι τότε επαναστάσεων διχοστασιών και διαταράξεων της τάξης και της ησυχίας. Του αποδίδει ευθύνη και θεωρείται ένοχος προδοσίας κατά της Σουλτανικής κυβέρνησης και εξηγεί τους λόγους για τους οποίους κρεμάσθηκε για παραδειγματισμό των άλλων. Επακολούθησε ο απαγχονισμός στην πόλη του Πατριαρχείου για να τρομοκρατηθούν οι Χριστιανοί. Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη προκάλεσε στην Κων/πολη πένθος βαρύ.
Ύστερα από τρείς ημέρες το σεπτό σκήνωμα του Πατριάρχη του σεβάσμιου Ποιμενάρχου του Γένους, του λαμπρού τέκνου της Δημητσάνας παραδόθηκε από τους Τούρκους στον εβραϊκό όχλο, ο οποίος διαπόμπευσε στους δρόμους της βασιλεύουσας και κατόπι το πέταξε ση θάλασσα με μια μεγάλη πέτρα δεμένη στο λαιμό.
Η θάλασσα τον κράτησε στους κόρφους της 3 μερόνυχτα. Την Τρίτη μέρα παρέδωσε το ιερό λείψανο στον πλοίαρχο Σκλάβο και τον Ανδριώτη Πρωτοσύγκελο του Πατριαρχείου Σωφρόνιο, οι οποίοι με ευλάβεια το περιμάζεψαν και το έφεραν στην Οδησσό. Εκεί τάφηκε με τιμές στρατάρχου έπειτα από διαταγή του Τσάρου και ο επικήδειος του Μεγάλου Διδασκάλου του Γένους του Κων/νου Οικονόμου σκόρπισε ρίγη συγκίνησης και συγκλόνισε το πλήθος των πιστών.
Ο Σουλτάνος νόμισε πως ο απαγχονισμός του Πατριάρχη θα τρομοκρατήσει τους Έλληνες και θα φοβίσει τη Χριστιανοσύνη. Πύρωσε όμως της ψυχές, χαλύβδωσε τα στήθη, γιγάντωσε την ορμή, τόνωσε τη φλόγα, έδωσε φτερά στο αγωνιζόμενο γένος, το βοήθησε στον ανηφορικό του δρόμο, το έφερε στη Νίκη.
Από τότε η μνήμη του μένει βαθειά χαραγμένη σε κάθε ελληνική καρδιά. Αναδείχθηκε άξιος του σεβασμού και της ευγνωμοσύνης του Γένους. Είναι το πρότυπο πίστης μέχρι θανάτου προς τον εσταυρωμένο και αγάπης προς την ελευθερία ένας οδηγός κορυφαίος στο δρόμο του καθήκοντος, μια μορφή που θα φρονηματίζει με τη θυσία του και το μαρτυρικό θάνατο.
Τέτοιες μαρτυρικές θυσίες δεν πρέπει να περνάνε απαρατήρητες από τους σημερινούς Έλληνες γιατί όπως είπε ο Φιλήμονας «Πατριάρχες μεν είδε πολλούς ο Ελληνικός και ορθόδοξος κόσμος απ’ αιώνων, Γρηγόριους ολίγους σπανιότατους». Γι’ αυτό θρηνούν όλοι όχι μόνο τον Πατριάρχη αλλά και το Γρηγόριο τον όσιο των ιερών, το αθλητή των καλών, τον αληθινό ανώτατο πνευματικό ποιμένα το Γρηγόριο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε γρήγορα τέτοιες ηρωϊκές μορφές πολύ δε περισσότερο να μην αμαυρώνουμε την θυσία του Πατριάρχη με ανιστόρητες διηγήσεις που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ο μαρτυρικός του θάνατος θέριεψε τους αγωνιστές της ελευθερίας του 1821 ώστε να πολεμήσουν για του Χριστού την πίστη την Αγία και της Πατρίδας την Ελευθερία.
Από τότε η μνήμη του παραμένει βαθιά χαραγμένη σε κάθε Ελληνική καρδιά. Αναδείχθηκε άξιος σεβασμού κα της ευγνωμοσύνης του Γένους.
Είναι ένα πρότυπο πίστης μέχρι θανάτου προς τον εσταυρωμένο και αγάπης προς την ελευθερία ένας οδηγός κορυφαίος στο δρόμο του καθήκοντος, μια μορφή που θα φρονηματίζει με τη θυσία του και το μαρτυρικό του θάνατο.
Μερικοί σημερινοί μελετητές της ιστορίας θέλοντας στο πρόσωπο του Πατριάρχη να βλάψουν την ίδια την εκκλησία, ομιλούν με απαξιωτικά λόγια για τη θυσία του Πατριάρχη. Δε γνωρίζουν τα βαθύτερα αίτια, τις θυσίες και ξεχνούν ότι η ψυχή του Πατριάρχη που με τον απαγχονισμό του, το πέταγμα του σκηνώματος στη θάλασσα έγινε η αιτία που θέριωσε το γένος των Ελλήνων και τους επαναστατημένους Έλληνες που ζητούσαν εκδίκηση για τον άδικο θάνατο του.
Η θυσία του βοήθησε περισσότερο από τη ζωή του το αγωνιζόμενο έθνος που έχοντας σα σημαία τον ηρωϊκό θάνατο, δεν ξέχασαν όπως μερικοί άλλοι το σχοινί του Πατριάρχη, συνέχισαν απτόητοι τον αγώνα τους και κατόρθωσαν να φέρουν σ’ αυτή τη χώρα την πολυπόθητη λευτεριά, την οποία πολλές γενεές με λαχτάρα περίμεναν να γευτούν. Τέτοιες μορφές σαν αυτή του Πατριάρχη δεν πρέπει να ξεχνιούνται αλλά να αποτελούν οδηγό και παράδειγμα στους πονεμένους και βασανισμένους λαούς να παίρνουν δύναμη και κουράγιο για να πορεύονται με επιτυχία στις κορυφές των πεπρωμένων.
Η ιστορική μνήμη είναι απαραίτητη γιατί διδάσκει φρονηματίζει αλλά και μας παραδειγματίζει, υποδεικνύοντας ε όλους το δρόμο που οδηγεί στις κορυφές των ιστορικών πεπρωμένων.
ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ