Στο ορεινό βλαχοχώρι Νυμφαίο της Μακεδονίας, σε υψόμετρο 1.350 μέτρων, υπάρχει μεγάλο δημόσιο ρολόι, με εξωτερικές όψεις που έχουν διάμετρο ενός μέτρου στις τέσσερις πλευρές του πύργου της επιβλητικής Νικείου Σχολής και φέρουν το όνομα ΩΜΕΓΑ και ΜΠΟΥΡΛΑ.
του Αντώνη Γώδη (andonis@godis.gr)
Φωτογραφίες: Τέρρυ Πάντσιου
πηγή: http://godis.gr/omega/
Η Νίκειος Σχολή ήταν δωρεά του καπνέμπορου Ιωάννη Νίκου, απόδημου Βλάχου Νυμφαιώτη στη Σουηδία, μεγάλου εθνικού ευεργέτη, προσωπικού φίλου του πρωθυπουργού της Ελλάδας Ελευθέριου Βενιζέλου, του Γάλλου πρωθυπουργού Georges Clemenceau και του Βρετανού πρωθυπουργού David Lloyd George.
Η σχολή θεμελιώθηκε στις 10 Μαίου 1927, παρουσία του Ιωάννη Νίκου και εγκαινιάστηκε στις 10 Δεκεμβρίου 1928, όπως εξάλλου μαρτυρά η επιστολή του ίδιου προς το Κοινοτικό Συμβούλιο Νυμφαίου “Νεβέσκης” με την οποία το δωρίζει στην Κοινότητα Νυμφαίου.
Δημοσίευση είδησης δωρεάς Ι. Νίκου, στην εφημερίδα Μακεδονία της Θεσσαλονίκης, 24 Νοεμβρίου 1926
“…Επιθυμία μου είναι, όπως εις το δωρούμενον οικοδόμημα στεγασθούν τα δημοτικά σχολεία, το Ελληνικόν σχολείον, και το Ημιγυμνάσιον, τον έλεγχον δε εμπιστεύομαι εις το Κράτος ον άλλωστε και εκ του Νόμου έχει. Με την ελπίδα δε ότι υπό την εκπαιδευτικήν αυτήν στέγην καλώς λειτουργούσαν χάρις εις τας φροντίδας και το ενδιαφέρον υμών και των διαδόχων σας, θα καλλιεργηθούν και θα αναπτυχθούν όσον το δυνατόν πληρέστερον η ηθική και πατριωτική μόρφωσις και οι φιλόπονοι και δραστήριοι χαρακτήρες των μελλουσών γενεών της μικράς μας Κοινότητος, οι οποίοι θα την προικίσουν και με άλλα είδους κοινωφελή ιδρύματα, σας παρακαλώ να δεχθήτε την βεβαίωσιν της εξαιρετικής τιμής μεθ’ ης διατελώ.”
Από απόσπασμα της έκθεσης του επιθεωρητή εκπαίδευσης του νομού Φλώρινας του έτους 1931 και την επίσκεψή του στο Νυμφαίο την 25η, 26η και 27η Νοεμβρίου του ίδιου έτους διαβάζουμε για την Νίκειο Σχολή:
” Διώροφον νεόκτιστον, λιθόκτιστον, τύπου οκταταξίου. Περικαλλέστατον και επιβλητικώτατον, πληρούν άπαντας τους όρους της υγιεινής. Ανηγέρθη δαπάναις του φιλομούσου τέκνου της κωμοπόλεως ταύτης αειμνήστου Ιωάννου Νίκου ού το όνομα έλαβε ονομασθέν “Νίκειος Σχολή”. Απεπερατώθη το φθινόπωρον του 1928 και εστοίχισε πλέον των δύο εκατομμυρίων δραχμών. Κατάστασις αυτού λίαν ικανοποιητική….
Εποπτ. μέσα: 1 υδρόγειος σφαίρα, 16 γεωγραφ. χάρται, 24 εικόνες φυσ. Ιστορίας, 2 αριθμητήρια, 49 εικόνες Ι. Ιστορίας, 53 εικόνες σκηνών Εθν. Επαναστάσεως 1821, 18 γεωμετρικά σχήματα, 1 κινητή αλφάβητος, και 32 όργανα φυσικής Πειραματικής και τινά εργαλεία χειροτεχνίας. 70 διάφορα βιβλία “.
Τα αρχιτεκτονικά σχέδια της Νικείου Σχολής, ή Οκταταξίου Διδακτηρίου Νεβέσκης, όπως ήταν η επίσημη ονομασία του, έγιναν το 1926 από τον γνωστό Έλληνα αρχιτέκτονα Γεώργιο Πάντζαρη (1901-1971), ο οποίος εργάστηκε για το Αρχιτεκτονικό Τμήμα του Υπουργείου της Παιδείας και σχεδίασε δεκάδες διδακτήρια σε ολόκληρη τη χώρα.
 |
 |
Αρχιτεκτονικά σχέδια Νικείου Σχολής, Δεκέμβριος 1926, Αρχιτεκτονικό Τμήμα του Υπουργείου της Παιδείας, Γενικά Αρχεία του Κράτους (Κοζάνη)
Το κτίριο κατασκευάστηκε από υπερσύγχρονα για την εποχή υλικά, με τσιμέντο, ευρωπαϊκή ξυλεία (έλατο) και γαλβανισμένη λαμαρίνα τύπου Apollo της αμερικανικής εταιρίας American Sheet and Tin Plate Company για τη στέγη, ενώ για τη μεταφορά της πέτρας από κοντινά σημεία εξόρυξης, στο προσήλιο του Νυμφαίου, χρησιμοποιήθηκαν καμήλες που είχαν φέρει από τις χαμένες πατρίδες τους κάτοικοι των γειτονικών προσφυγικών χωριών Φιλώτας (πρώην Τσαλτζιλάρ) και Λεβαία (Λακκιά).
Καρτ ποστάλ εποχής, καραβάνι με καμήλες στη Μακεδονία ( Wikipedia Commons )
Την οικονομική επιστασία του έργου είχε ο σταυραδελφός του Ιωάννη Νίκου, Nυμφαιώτης καπνομεσίτης Νικόλαος Μέρτζιος, ενώ την τεχνική επιστασία είχε ο Νικόλαος Γκιάκας. Οι μάστορες της πέτρας και πελεκητές ήταν από το χωριό Δροσοπηγή (πρώην Μπελκαμένη), με αρχιμάστορα τον Μαστροθανάση. Λέγεται πως κάθε μία από τις μεγάλες πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν για τη Νίκειο Σχολή κόστιζε μία χρυσή λίρα.
Η τελική μορφή της Νικείου Σχολής διαφοροποιήθηκε ελαφρώς από τα αρχικά αρχιτεκτονικά σχέδια του Γ. Πάντζαρη όσον αφορά τον πύργο του ρολογιού, ο σχεδιασμός του οποίου έγινε ίσως από Σουηδό αρχιτέκτονα, και είναι βορειοευρωπαϊκού ρυθμού.
|
|
|
Το γεγονός αυτό, όπως και η αναγραφή του ονόματος ΩΜΕΓΑ στις όψεις του ρολογιού, συντέλεσαν ώστε να δημιουργηθεί εξαρχής στην τοπική κοινωνία η εσφαλμένη εντύπωση πως το κτίριο σχεδιάστηκε εξ’ ολοκλήρου από Σουηδούς αρχιτέκτονες και πως το ρολόι ήταν της ελβετικής εταιρίας Omega. Έτσι τα παραπάνω εντυπώθηκαν στη συλλογική μνήμη ως αληθινά γεγονότα, και παρέμειναν εκεί για σχεδόν ενενήντα χρόνια. Άλλες πληροφορίες, εξίσου σημαντικές, όπως η προέλευση του έτερου ονόματος που εμφανίζεται στις τέσσερις όψεις του ρολογιού του Νυμφαίου, δηλαδή του ονόματος Μπουρλά, ουδέποτε πέρασαν στην επόμενη γενιά, ούτε απασχόλησαν τις μεθεπόμενες.
Η αποκάλυψη των πραγματικών γεγονότων έγινε τυχαία, σε επίσκεψη του συγγραφέα στο Νυμφαίο, τον Απρίλιο 2016, που συνοδεύτηκε από φωτογράφιση της Νικείου Σχολής και του φημισμένου ρολογιού της, όχι όμως μόνο των εξωτερικών όψεών τους, όπως οι περισσότεροι επισκέπτες συνηθίζουν. Η άνοδος στον δυσπρόσιτο τρίτο όροφο του πύργου της Νικείου Σχολής δεν αποκάλυψε μόνο τον ωραιότατο μηχανισμό του ρολογιού αλλά δημιούργησε τις πρώτες απορίες.
Ο μηχανισμός του ρολογιού της Νίκειου Σχολής (φωτογραφία από τον συγγραφέα)
Και τούτο διότι οι προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων ως προς την ιστορία του ρολογιού και της Νικείου Σχολής, παρότι σχεδόν όμοιες ως αφηγήσεις, δεν φαίνονταν να συμφωνούν με όσα σιωπηρά μαρτυρούσαν οι άψυχοι πρωταγωνιστές τους.
Όλοι σχεδόν οι κάτοικοι και γέροντες του χωριού βεβαίωναν πως η σχολή ήταν έργο Σουηδών αρχιτεκτόνων, δωρεά του Ιωάννη Νίκου, το δε ρολόι υποστήριζαν πως ήταν της γνωστής ελβετικής ωρολογοποιίας Omega, όπως εξάλλου φαινόταν να επιβεβαιώνει με τον σαφέστερο τρόπο η αναγραφή του ονόματος αυτού στις όψεις του ρολογιού. Οι νεότεροι θυμούνταν το ρολόι ως εκκρεμές και με μπαταρίες κλειστού τύπου, να λειτουργεί στα τέλη της δεκαετίας του 1960, από την εποχή που ήταν οι ίδιοι μαθητές του Δημοτικού που στεγαζόταν στο κτίριο της Νικείου Σχολής, ενώ οι παλαιότεροι έφεραν στη μνήμη τους αμυδρότερα το ρολόι στα τέλη της δεκαετίας του 1930, χωρίς μηχανισμό εκκρεμούς, αλλά με αλκαλικές μπαταρίες που επαναφορτίζονταν τακτικά σε ανεμογεννήτριες του χωριού, στη θέση Λινούρια. Όλοι συμφωνούν πως από το 1940 περίπου ως τα μέσα του 1960 το ρολόι ήταν σταματημένο.
Η συστηματική φωτογράφιση του μηχανισμού του ρολογιού επέτρεψε την λεπτομερέστερη μελέτη του, καθώς στην αναζήτηση για την ιστορική αλήθεια προστέθηκαν (διαδικτυακά) έμπειροι ωρολογοποιοί από την Ελβετία, Μεγ. Βρετανία, Γερμανία και Γαλλία. Η υποψία πως το ρολόι δεν θα μπορούσε να είναι Omega σύντομα επιβεβαιώθηκε (η Omega, κατασκευαστής ρολογιών χειρός, ουδέποτε κατασκεύασε ρολόγια μεγάλου μεγέθους ή δημόσιας χρήσης) και η ταυτοποίηση των μηχανικών και ηλεκτρικών μερών του ρολογιού οδήγησε σε συμπεράσματα που, με τη σειρά τους, οδήγησαν τον συγγραφέα ξανά στον τρίτο όροφο του πύργου της Νικείου Σχολής και σε νέα ευρήματα.
Η επιτόπια έρευνα κατέδειξε με βεβαιότητα πως η καμπάνα του ρολογιού ήταν όντως ελβετική, της εταιρίας Rüetschi AG με έδρα το Aarau, και έτος κατασκευής το 1928.
|
|
|
Οι τέσσερις όψεις του ρολογιού γρήγορα ταυτοποιήθηκαν ως χαρακτηριστικές των όψεων των δημόσιων ρολογιών της περιοχής Jura των γαλλοελβετικών συνόρων, γνωστές ως treize pieces (δεκατρία μέρη). Η σμάλτινη όψη αποτελούνταν από δεκατρία ξεχωριστά κομμάτια, ένα για κάθε ώρα καθώς και ένα κεντρικό, τα οποία κατασκευάζονταν στο εργοστάσιο και συναρμολογούνταν στο σημείο τοποθέτησης του ρολογιού.
Όψη τύπου treize pieces της γαλλικής εταιρίας Odobey Cadet με έδρα την πόλη Morez ( Jura )
Η ομοιότητα με την όψη του ρολογιού της ΝΙκείου Σχολής είναι εμφανής
Η ξύλινη καμπίνα του μηχανισμού του ρολογιού, διαστάσεων 650 mm (βάθος) x 750 mm (πλάτος) x 1625 mm (ύψος) ήταν χαρακτηριστική των γερμανικών και ελβετικών ξύλινων καμπινών της δεκαετίας του 1920,
ενώ το δυσδιάκριτο εγχάρακτο σχέδιο άγκυρας στην άκρη ενός μεταλλικού πόμολου της καμπίνας οδήγησε τους ερευνητές στην εταιρία Camion Frères της Γαλλίας.
|
|
|
Η ταυτοποίηση του μηχανισμού του ρολογιού αποδείχθηκε πολύ δυσκολότερη υπόθεση, καθώς γρήγορα έγινε αντιληπτό από τους ειδικούς πως στο ρολόι είχαν πραγματοποιηθεί επεμβάσεις, με σκοπό να μετατραπεί το ρολόι από ηλεκτρικά ελεγχόμενης διαφυγής (μέσω πρωτεύοντος εκκρεμούς) σε κοινού τύπου μηχανικής διαφυγής με εκκρεμές. Το είδος των επεμβάσεων ήταν βίαιο και ερασιτεχνικό (μεταξύ άλλων τοποθετήθηκε τηγάνι και σκουπόξυλο για εκκρεμές, και κόπηκε ο ελβετικός σκελετός -ένα πραγματικό κομψοτέχνημα- για να τοποθετηθούν μεταλλικές λάμες και άγκυρα αμερικανικού τύπου Ansonia).
 |
 |
Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με μαρτυρίες κατοίκων του χωριού, οδήγησε τον συγγραφέα στα υπόγεια των γραφείων της Κοινότητας Νυμφαίου και στο βιβλίο πρακτικών του δημοτικού συμβουλίου των ετών 1966 και 1967. Στην απόφαση αρ. 50 της 23 Νοεμβρίου 1966 βρέθηκε εγγραφή για την επισκευή του ρολογιού της Νικείου Σχολής και την επαναλειτουργία του μετά από σιγή είκοσι και πλέον ετών. Για τον σκοπό αυτό προϋπολογίστηκαν 6.000 δραχμές.
 |
 |
Η τεκμηριωμένη αυτή πληροφορία οδήγησε την έρευνα στον τότε γνωστό ωρολογοποιό Κοζάνης κ. Απόστολο Σταμουλά, ο γιός του οποίου επιβεβαίωσε στον συγγραφέα την εργασία του μακαρίτη πατρός του στο ρολόι του Νυμφαίου. Παρά τα πενιχρά μέσα της εποχής, η επαναλειτουργία του ρολογιού του Νυμφαίου κατέστη εντέλει δυνατή με την αφαίρεση των αλκαλικών μπαταριών που τροφοδοτούσαν τα ηλεκτρικά πηνία του πρωτοποριακού για την εποχή ηλεκτρικού ρολογιού, την αφαίρεση των ηλεκτρικών αυτών πηνίων από τον μηχανισμό του ρολογιού, την εγκατάσταση εκκρεμούς, τη συντήρηση των βαριδίων που έδιναν κίνηση στο μηχανισμό του ρολογιού και της καμπάνας (το κούρδισμα γινόταν με δύο μανιβέλες κάθε έξι ημέρες και 18 ώρες) και την εγκατάσταση νέων μπαταριών κλειστού τύπου που έδιναν κίνηση στο πρωτεύον ρολόι τοίχου (master clock) που ήταν αρχικώς εγκατεστημένο στην αίθουσα του διευθυντού της σχολής και στα δευτερεύοντα ηλεκτρικά ρολόγια (slave clocks) που ήταν εγκαταστημένα στους τοίχους των διαδρόμων της Νικείου Σχολής (το χωριό δεν ηλεκτροδοτήθηκε παρά το 1969). Ίχνη της ηλεκτρικής εγκατάστασης και του παραπάνω συστήματος είναι ακόμη εμφανή στο κτίριο.
|
|
|
|
Το γεγονός πως ο πύργος του ρολογιού της Νικείου Σχολής ουδέποτε ανακαινίστηκε επέτρεψε να εντοπιστούν, στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας, μέρη της πρωτότυπης ηλεκτρικής εγκατάστασης του 1928 που παροπλίστηκαν το 1966, αλλά και να βρεθούν εντός του πύργου τα πρωτότυπα μέρη του ρολογιού που αφαιρέθηκαν κατά την μετατροπή του ρολογιού.
|
|
|
Η επιτόπια έρευνα επιβεβαίωσε τη θεωρία των ξένων ειδικών ως προς την ιστορία και μετατροπή του ρολογιού και επέτρεψε επιτέλους την ταύτιση του μηχανισμού του ρολογιού. Καθοριστικά στοιχεία υπήρξαν οι λοβοί του σκελετού του μηχανισμού, οι κίτρινες γραμμές στα μεταλλικά μέρη του και η χαρακτηριστική απόληξη άξονα σε σχήμα βελανιδιού στον πρωτεύοντα τροχό του μηχανισμού της καμπάνας.
|
|
|
|
|
|
|
Βάσει των παραπάνω ευρημάτων, οι ειδικοί κατέληξαν πως το ρολόι όντως κατασκευάστηκε από ελβετική εταιρία (όπως το ήθελε η προφορική παράδοση του Νυμφαίου), όχι όμως από την εταιρία Omega αλλά από την εταιρία J. G. Baer (μετέπειτα Muribaer AG). Η εταιρία J. G. Baer ήταν μία από τις πλέον φημισμένες εταιρίες κατασκευής μεγάλων δημόσιων ρολογιών διεθνώς στις αρχές του 20ου αιώνα και παρείχε ολοκληρωμένη υποστήριξη για μεγάλες εγκαταστάσεις, διαθέτοντας πλήρη σειρά πρωτευόντων και δευτερευόντων ρολογιών, προσαρμογή καμπάνας τρίτου κατασκευαστή στον μηχανισμό και ηλεκτρολογική καλωδίωση.
Φωτογραφία από κατάλογο του έτους 1913 με τη σειρά πρωτευόντων ηλεκτρικών ρολογιών (master clocks) της της εταιρίας J . G . Baer .
Τα πρωτεύοντα ρολόγια ήταν μηχανισμοί ακριβείας που συντόνιζαν μέσω ηλεκτρικών παλμών
τα δευτερεύοντα ρολόγια σε σχολεία, εργοστάσια και δημόσια κτίρια (έτη 1900 και έπειτα)
Φωτογραφίες του εργοστασίου της J. G. Baer στο Sumiswald (καντόνι Βέρνης) της Ελβετίας στις πρώτες δεκαετίες
του περασμένου αιώνα δείχνουν τεχνίτες να κατασκευάζουν παρόμοιους μηχανισμούς για δημόσια ρολόγια,
με τους χαρακτηριστικούς λοβούς στους σιδερένιους σκελετούς τους. Φωτογραφία Oliver Baer , Muribaer AG
Ο λόγος που οι εξωτερικές όψεις του ρολογιού εμφάνιζαν το όνομα ΩΜΕΓΑ, παραπλανώντας μέχρι σήμερα τους κατοίκους του χωριού, αποκαλύφθηκε αργότερα.
Η επιτόπια όμως έρευνα είχε και άλλες εκπλήξεις. Στον ξεχασμένο από το χρόνο πύργο του ρολογιού της Νικείου Σχολής ο συγγραφέας δεν βρήκε μόνο τα μέρη του μηχανισμού του 1928. Ακουμπισμένο σε ένα σκονισμένο ράφι, ίσως στην ίδια θέση που ο επισκευαστής ωρολογάς το πρωτοακούμπησε τον Δεκέμβριο του 1966 έχοντας ολοκληρώσει τη μετατροπή του ρολογιού, ήταν το μεταλλικό δοχείο λαδιού που χρησιμοποίησε για να λιπάνει τον μηχανισμό του.
Με ημερομηνία παρασκευής Φεβρουαρίου 1966 από την αμερικανική εταιρία McCollister Corporation
αποτελεί μνημείο μιας άλλης εποχής, τότε που ο ελληνικός στρατός χρησιμοποιούσε λιπαντικά αμερικανικής προέλευσης για τα οχήματά του
και η ελληνική κοινωνία σύντομα θα βίωνε μία από τις μελανότερες σελίδες της ιστορίας της.
Ακόμη συγκλονιστικότερη μαρτυρία για την πολυτάραχη ιστορία αυτού του τόπου ήταν το σκουριασμένο δοχείο που βρέθηκε δίπλα στη ξύλινη καμπίνα του μηχανισμού του ρολογιού, γεμάτο παλιά εξαρτήματα και βίδες. Ο προσεκτικός αναγνώστης διακρίνει ακόμη τις λέξεις ” Pasteurised Processed Cheddar Cheese, 7 Pounds, Donated by the People of the United States of America, Not to be sold or exchanged“. Αποτελεί αναμφίβολα μέρος της επισιτιστικής βοήθεια των ΗΠΑ προς την Ελλάδα τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, στο πλαίσιο του προγράμματος UNRAA ( United Nations Relief and Rehabilitation Administration). Δεν αποκλείεται το δοχείο, είκοσι χρόνια αφότου διανεμήθηκε το περιεχόμενό του στους δικαιούχους των φτωχών ορεινών χωριών της Δυτικής Μακεδονίας, να απέκτησε δεύτερη χρήση, να χρησιμοποιήθηκε δηλαδή για την επισκευή του ρολογιού το 1966 και να παρέμεινε εκεί για άλλα πενήντα χρόνια μέχρι τις μέρες μας.
Ποια ήταν όμως η σημασία του ονόματος ΜΠΟΥΡΛΑ στις τέσσερις όψεις του ρολογιού της Νικείου Σχολής και γιατί ελάχιστοι εκ των σημερινών κατοίκων γνώριζαν την ύπαρξή του και ουδείς την προέλευσή του; Αλλά και πώς πέρασε το όνομα απαρατήρητο σε χιλιάδες επισκέπτες, αόρατο στο πιο ορατό σημείο του Νυμφαίου; Πώς κόπηκε το νήμα της ιστορικής συνέχειας; Πώς χάθηκε η μνήμη;
Η παρούσα έρευνα κατέδειξε πως το όνομα ΜΠΟΥΡΛΑ δεν αφορούσε σε τοπωνύμιο, όπως ορισμένοι υπέθεσαν, αλλά ήταν το επίθετο του Σαμουήλ Μπουρλά, αποκλειστικού αντιπροσώπου της Omega στην Ελλάδα την εποχή της τοποθέτησης του ρολογιού στη Νίκειο Σχολή (1928) και ενός εκ των γνωστότερων αδαμαντοπωλών/κοσμηματοπωλών στα Βαλκάνια. Αν η απόφαση για την αγορά του ρολογιού λήφθηκε από τον δωρητή της Νικείου Σχολής, Ιωάννη Νίκου, και αυτός θέλησε να προσφέρει στη γενέτειρά του ό,τι τελειότερο είχε να παρουσιάσει η τεχνολογία ωρολογιών του 1928 (κατά το παράδειγμα των τελειότερων υλικών που χρησιμοποίησε για την οικοδόμηση της Νικείου Σχολής και των εποπτικών μέσων με τα οποία την εξόπλισε) δεν αποκλείεται να απευθύνθηκε προσωπικά στον Σαμουήλ Μπουρλά για την προμήθεια και εγκατάσταση ενός φημισμένου ελβετικού ρολογιού και η αναγραφή του ονόματος Μπουρλά στις όψεις του ρολογιού να έγινε για λόγους φήμης και προβολής.
Η πρώτη πληροφορία για την προέλευση του ονόματος Μπουρλά προήλθε από τον πρώην επιμελητή του Μουσείου Οmega στη Biel/Bienne της Ελβετίας στον οποίο ο συγγραφέας απευθύνθηκε μόλις πληροφορήθηκε πως το όνομα Μπουρλά είναι σεφαραδίτικης προέλευσης και σημαίνει “κοσμηματοπώλης” στα Ladino, τη γλώσσα των σεφαραδιτών ισπανοεβραίων. Έχοντας υποθέσει πως η ταυτόχρονη αναγραφή των ονομάτων ΩΜΕΓΑ και ΜΠΟΥΡΛΑ στις όψεις του ρολογιού της Νικείου Σχολής δεν θα μπορούσε να είναι τυχαία, ο πρώην επιμελητής του Μουσείου Omega ερεύνησε τα αρχεία της Omega και διαπίστωσε πως η επιχείρηση Μπουρλά κατείχε την αντιπροσωπεία της Omega μέχρι το έτος 1946. Έρευνα στον ευρωπαϊκό και ελληνικό Τύπο της εποχής το επιβεβαιώνει.
|
|
 Διαφήμιση στον εμπορικό οδηγό Annuaire de l’Orient του Sam Lévy, 1929
|
Με αφορμή το γεγονός αυτό ξεκίνησε μια άλλη, μεγαλύτερη και δυσκολότερη προσπάθεια συλλογής στοιχείων, διαφορετικών αυτή τη φορά, με σκοπό όχι πλέον να αναγνωριστεί ο μηχανισμός του ρολογιού, αλλά να βρεθούν οι απόγονοι του Σαμουήλ Μπουρλά και να γίνει γνωστή (σε αυτούς, στην τοπική κοινωνία, αλλά και ευρύτερα) η ιστορία του ρολογιού του Νυμφαίου και η σχέση του με μια φημισμένη οικογένεια, τα ίχνη της οποίας φαίνεται να χάνονται μετά το 1946.
Η έρευνα εστιάστηκε αρχικώς στα σημάδια που κάθε εμπορική επιχείρηση αφήνει στην κοινωνία όπου δραστηριοποιείται. Συνεχίστηκε με τα ίχνη που κάθε οικογένεια αφήνει στον κοινωνικό της περίγυρο και την ευρύτερη κοινωνία των οποίων είναι μέλος. Τέλος, επεκτάθηκε σε χώρες, τόπους και γεγονότα που σημάδεψαν την ελληνική, αλλά και την κοινή, συχνά τραγική ευρωπαϊκή ιστορία.
Σαν σε κυνήγι θησαυρού, κάθε νέο στοιχείο οδηγούσε στο επόμενο, κάθε πληροφορία μάς έφερνε πιο κοντά στη λύση του μυστηρίου, κάθε μυθιστορηματική ανατροπή αποκάλυπτε άγνωστες πτυχές της ιστορίας και άγνωστους πρωταγωνιστές. Ήταν μια προσπάθεια που απαίτησε τη συνδρομή ειδικών της γενεαλογίας και της κοινωνικής ιστορίας, ερευνητών σε ιστορικά ιδρύματα, μουσεία και δημόσιους φορείς της Θεσσαλονίκης, αλλά και ξένων και Ελλήνων μελετητών, πρόθυμων να βοηθήσουν. Η έρευνα σε δημοσιεύματα και μελέτες διαθέσιμα στο διαδίκτυο, άλλοτε προσβάσιμα μόνο με επιτόπια έρευνα σε μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού, οδήγησε σε σημαντικότατα ευρήματα.
Η ατομική επιχείρηση Σαμουήλ Μπουρλά είχε ιδρυθεί στη Θεσσαλονίκη στις 10.10.1919 από τον αδαμαντοπώλη – κοσμηματοπώλη Σαμουήλ Μπουρλά του Ισαάκ (γέννηση 5.8.1866, ισπανικής υπηκοότητας) και στις 20.6.1921 απέκτησε δικαίωμα υπογραφής στην επιχείρηση και ο υιός του, Δανιήλ. Στις 6.11.1925 η ατομική επιχείρηση γίνεται ομόρρυθμος, με εταίρους τον πατέρα και τον υιό Μπουρλά.
Την 1.11.1933 ο Σαμουήλ δηλώνει λακωνικά σε επιστολή του προς το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης πως “δεν είμεθα εταιρία“, παραπέμποντας στον πρόσφατο θάνατο του υιού του, Δανιήλ, από περιτονίτιδα, λίγο καιρό νωρίτερα. Ο Δανιήλ ενταφιάζεται στο εβραϊκό νεκροταφείο της πόλης. Να σημειωθεί ότι το 1935 ζούσαν στη Θεσσαλονίκη περίπου 60.000 Εβραίοι, επί συνόλου 190.000 κατοίκων, ενώ το εβραϊκό νεκροταφείο περιελάμβανε περίπου 500.000 τάφους, με τους παλαιότερους να χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα.
Η Σαμουήλ Μπουρλά ήταν διάδοχος της επιχείρησης Μεναχέμ & Σαμουήλ Μπουρλά, η οποία, με τη σειρά της, είχε διαδεχθεί την επιχείρηση Ισαάκ & Μεναχέμ Μπουρλά (με έτος ίδρυσης το 1850).
|
|
|
Λεπτομέρεια επιστολόχαρτου της επιχείρησης Σ. Μπουρλά με πληροφορίες για τη διαδοχή της επιχείρησης
Ο σεφαραδίτης Ισαάκ Μπουρλά του Μεναχέμ, πατέρας του Σαμουήλ Μπουρλά, θεωρούνταν ο δόγης των κοσμηματοπωλών της Θεσσαλονίκης και έχαιρε της εκτίμησης ολόκληρης της κοινωνίας της πόλης.
Είναι χαρακτηριστικό πως κατά τη διάρκεια της νεκρικής πομπής του Ισαάκ Μπουρλά στις 7.6.1908 οι κοσμηματοπώλες της Θεσσαλονίκης έκλεισαν τα καταστήματά τους ως ένδειξη πένθους. Journal de Salonique, 8 Ιουνίου 1908
Είναι ευτύχημα για τον ερευνητή το γεγονός ότι στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης τηρούνται ακόμη τα αρχεία των πρώτων επιχειρήσεων της πόλης, ένας ανεκτίμητος θησαυρός για την ιστορία της Θεσσαλονίκης, γίνονται δε προσπάθειες για την συντήρηση και ανάδειξή τους. Από εκεί αντλούνται πολύτιμες πληροφορίες για την επιχειρηματική δράση των εμπόρων και των επαγγελματιών της πόλης, αλλά και για την κοινωνία της Θεσσαλονίκης γενικότερα.
Αναγγελία εγγραφής της ήδη υφιστάμενης εμπορικής εταιρίας Σαμ Μπουρλά (έτος ίδρυσης 10.10.1919)
στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης με αριθμό 377 και ημερομηνία 30.4.1924
Ονόματα συνεταίρων ομορρύθμων και ετερορρύθμων” Έντυπο πληροφοριών της Ομορρύθμου Εταιρίας Σ. Μπουρλά
και Δ. Μπουρλά προς το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, 6.11.1925
Απόσπασμα Μητρώου Επιχειρήσεων του Εμπορικού & Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης,
Σαμ Μπουρλά, αύξων αριθμός 290 και ημερομηνία εγγραφής την 9.7.1935
Την 1η Ιανουαρίου 1936 η επιχείρηση Σαμ Μπουρλά μετατρέπεται εκ νέου σε ομόρρυθμη, με ομόρρυθμους πλέον εταίρους τον πατέρα Σαμουήλ και τον έτερο, μεγαλύτερο υιό του, Ισαάκ Μπουρλά (ο οποίος από τις 23.10.1930 είχε δικαίωμα υπογραφής και στην παλιότερη επιχείρηση του πατέρα του) και νέο διακριτικό τίτλο Σ. Μπουρλά & Υιός. Την εποχή αυτή οι ομόρρυθμοι εταίροι διατηρούσαν την ισπανική υπηκοότητα.
Απόσπασμα Μητρώου Επιχειρήσεων του Εμπορικού & Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης,
Σ. Μπουρλά & Υιός, αύξων αριθμός 1676 και ημερομηνία εγγραφής 15.6.1936
Από το 1928, χρονιά αποπεράτωσης του Μεγάρου Μπουρλά-Λεβή, ιδιόκτητου κτιρίου που θα οικοδομηθεί τα έτη 1926 και 1927 με δαπάνη των φιλικών οικογενειών Μπουρλά και Λεβή, η έδρα των επιχειρήσεων βρέθηκε στη Βασ. Κωνσταντίνου, μετέπειτα Βενιζέλου, αρ. 3, στη Θεσσαλονίκη.
 Αρχιτεκτονικά σχέδια Μεγάρου Μπουρλά-Λεβή, 1925 [3] |
ΔΗΜΟΦΙΛΕΣΤΕΡΑ ΑΡΘΡΑ      |
