Στο πρωτόκολλο του Δήμου Εορδαίας απεστάλη επτασέλιδο κείμενο με θέμα «Ανακήρυξη της Βλάστης ως ιστορικής έδρας του Δήμου Εορδαίας» από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πάρι Βαρβαρούση.
Ολόκληρο το κείμενο παρακάτω:
Πάρις Βαρβαρούσης, Πανεπιστήμιο Αθηνών Αθήνα 5 Ιουνίου 2019
Τηλ. 210 4173005 και 6948527178
Προς τον
απερχόμενο Δήμαρχο Εορδαίας κ. Σάββα Ζαμανίδη,
τον νεοεκλεγέντα Δήμαρχο κ. Παναγιώτη Πλακεντά,
τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Δήμου,
τη νεοεκλεγείσα Δημοτική Σύμβουλο Εορδαίας κ. Αναστασία Γιαννώτα-Πράπα,
τον απερχόμενο Πρόεδρο της Τ.Κ. Βλάστης κ. Μηνά Δαλακιούρη και
τον νεοεκλεγέντα Πρόεδρο κ. Ιωάννη Τζιούμαρη
Θέμα: Ανακήρυξη της Βλάστης ως ιστορικής έδρας του Δήμου Εορδαίας
Κύριε Δήμαρχε,
Η Βλάστη, τόπος καταγωγής εθνικών ευεργετών και αγωνιστών του ᾿21 και του Μακεδονικού Αγώνα, κατέχει ξεχωριστή θέση στην τοπική ιστορία και τη σύγχρονη συλλογική μνήμη. Προσφάτως, τιμήθηκαν από ανώτατα ιδρύματα της Αθήνας δύο από τους επιφανείς άνδρες της:
- 8 Απριλίου 2019: Παρουσίαση της νέας πραγματείας για τον βαρόνο Βέλλιο με τίτλο «Ημερολόγιον του Βαρόνου και μεγάλου ευεργέτου Κωνσταντίνου Δ. Μπέλλιου» στην κεντρική αίθουσα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, όπου ακαδημαϊκοί δάσκαλοι υπογράμμισαν μεταξύ άλλων ότι «ενδιαφέρθηκε ως γνήσιος πατριώτης, μοιράζοντας τις ευεργεσίες του ανάμεσα στους πρόσφυγες Μακεδόνες αδελφούς του και στην πόλη των Αθηνών».
- 13 Μαΐου 2019: Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Βιρτζίνια των Η.Π.Α. Αναστασία Ντάκουρη-Χιλντ παρουσίασε στο Ιστορικό Αρχείο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας το έργο και τη βιογραφία του Βλατσιώτη Ακαδημαϊκού Α. Κεραμόπουλλου με τίτλο «Η αρχαιολογία της Θήβας και ο Αντώνιος Δ. Κεραμόπουλλος».
- Αλλά και σε τοπικό επίπεδο λαμβάνουν χώρα ετησίως διάφορες εκδηλώσεις που τιμούν τη μνήμη επιφανών ανδρών της Βλάστης, οι οποίοι πρόσφεραν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Εκ μέρους ενός σεβαστού αριθμού πολιτών του Δήμου Εορδαίας, καθώς και συλλόγων των απανταχού Βλατσιωτών, υποβάλλουμε επίσημα το αίτημα για ανακήρυξη της Βλάστης σε ιστορική έδρα του Δήμου Εορδαίας, το οποίο απορρέει από το μέγεθος της προσφοράς και της θυσίας των τέκνων της προς την πατρίδα. Η αποδοχή του αιτήματος αυτού και η προώθησή του σε συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου θα αποτελέσει έκφραση σεβασμού και απόδοσης της προσήκουσας τιμής σ’ έναν τόπο που αποτέλεσε στα δύσκολα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας κοιτίδα πολιτισμού, φρούριο των Δυτικομακεδόνων και φυτώριο αγωνιστών της Ελευθερίας.
Αναμφίβολα η απόφασή σας αυτή θα ενισχύσει τον Δήμο Εορδαίας με την ανάδειξη και προβολή της πολιτισμικής κληρονομιάς μιας ιστορικής κοινότητας, της οποίας τα ιδιαίτερα αρχοντικά με τη μακεδονική αρχιτεκτονική τους (όσα διασώθηκαν από την πυρπόληση των Γερμανών το 1944), τα ιστορικά σχολεία και οι ξεχωριστές εκκλησίες μαρτυρούν την αίγλη των άλλων εποχών. Είναι προφανές ότι μια θετική ανταπόκριση στο αίτημα αυτό θα οδηγήσει και στο ξαναζωντάνεμα του χωριού προσφέροντας ενδιαφέρουσες μελλοντικές προοπτικές, όπως αξιοποίηση των κληροδοτημάτων Χριστόδουλου Γαλάνου (από δωρεά) και Βαρόνου Κωνστ. Βέλλιου (υποτροφίες), καθώς και τουριστική ανάπτυξη.
Προς ενημέρωση των αξιότιμων μελών του Δ.Σ. του Δήμου ακολουθεί μια συνοπτική παρουσίαση των επιφανών ανδρών της Βλάστης στη βάση δημοσιευμένου αρχειακού και φωτογραφικού υλικού.
Α. Εθνικοί Ευεργέτες και διανοούμενοι της Βλάστης
Βλατσιώτες ευεργέτες με διεθνή ακτινοβολία ενίσχυσαν οικονομικά τους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους και συνέβαλαν στην αναγέννηση της χώρας με αξιόλογα κοινωφελή έργα, δημόσια κτήρια και σχολεία. Λαμπρά πνευματικά και νοσηλευτικά ιδρύματα τόσο στην Αθήνα, όσο και σε άλλες πόλεις, καθώς και σε χώρες της Ευρώπης και της Αφρικής ιδρύθηκαν και λειτουργούν σήμερα χάρη στην τεράστια συνδρομή τους. Αλλά και Βλατσιώτες διανοούμενοι άφησαν πολύτιμη παρακαταθήκη στον ελληνικό πολιτισμό, τα γράμματα και τις τέχνες.
Βαρόνος Κωνσταντίνος Δ. Βέλλιος (1772-1837). Γεννήθηκε στη Βλάστη και έτυχε επιμελούς ανατροφής και παιδείας. Συγκαταλέγεται στους μεγάλους εθνικούς ευεργέτες της νεότερης ιστορίας. Ενίσχυσε οικονομικά την Ελληνική Επανάσταση του ’21 και την αναγέννηση του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Διέθεσε μεγάλα χρηματικά ποσά για τη δημιουργία κοινωφελών έργων, συνέστησε το Βελλίειον Κληροδότημα με το οποίο σπούδασαν στα Ελληνικά Πανεπιστήμια και μετεκπαιδεύθηκαν στο εξωτερικό περισσότεροι από χίλιοι νέοι της Μακεδονίας και της γενέτειράς του, θεμελίωσε την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, ίδρυσε το πρώτο πολιτικό Νοσοκομείο «Η Ελπίς» στην Αθήνα, εγκατέστησε Μακεδόνες πρόσφυγες σε κτήματά του στην Αταλάντη, δώρισε το πρώτο χρηματοκιβώτιο στην ελληνική κυβέρνηση το 1836 για την φύλαξη των τιμαλφών, διέθεσε σπάνιους τόμους βιβλίων στην Εθνική Βιβλιοθήκη και ενίσχυσε οικονομικά τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία. Το 1836, ο Κ. Βέλλιος έγινε δεκτός με τιμές από τον βασιλιά Όθωνα στην Αθήνα, και το 1817 ο αυτοκράτορας της Αυστρίας Φραγκίσκος Α΄ του απένειμε τον τίτλο του Βαρόνου. Προτομές του Βαρόνου βρίσκονται: α) στο προαύλιο του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων και β) στο Θωμαΐδειο Διδακτήριο της γενέτειράς του.
Χριστόδουλος Γαλάνος (1880-1957). Η οικουμενικότητα της ευεργεσιών του απλώνεται προς τρεις κατευθύνσεις: την Αγγλία, την Τανγκανίκα – Κένυα και τη Βλάστη. Με το κληροδότημα και τη διαθήκη του ιδρύθηκε ο «Οίκος Γαλάνου» (Galanos House) στο Southam της Αγγλίας που λειτουργεί σήμερα ως οίκος ευγηρίας. Στις χώρες της μαύρης Αφρικής ίδρυσε τα Νοσοκομεία στο Ναϊρόμπι και την Τάνγκα, χρηματοδότησε πολυάριθμα κοινωφελή έργα, ενίσχυσε οικονομικά μουσουλμανικά τεμένη και στάθηκε αρωγός και συμπαραστάτης του ελληνισμού της Ανατολικής Αφρικής. Στη γενέτειρά του ίδρυσε το Πρότυπο Κέντρο Κτηνοτροφίας του Τμήματος Γεωπονίας του Α.Π.Θ., οικοδόμησε τον «Ξενώνα Γαλάνου», το «Μουσίκειο Παρθεναγωγείο» που καταστράφηκε κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο, ενώ μεγάλος μέρος του κληροδοτήματός του παραμένει ακόμα στο Υπουργείο Οικονομικών ανεκμετάλλευτο. Τιμήθηκε με α) τον Χρυσό Σταυρό του Φοίνικα από τον Βασιλιά Παύλο Α΄ για την πολύπλευρη και ουσιαστική προσφορά του, και β) με το παράσημο Order of the British Empire από τη Βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ Β΄. Προτομές του Χρ. Γαλανού βρίσκονται στο προαύλιο του St. Constantine’s International School στην πόλη Αρούσα της Τανζανίας και στην πρόσοψη του Μουσίκειου Παρθεναγωγείου της Βλάστης.
Αντώνιος Κεραμόπουλος (1870-1960) καθηγητής αρχαιολογίας και ακαδημαϊκός. Διετέλεσε διευθυντής και έφορος αρχαιοτήτων. Μετά τον πόλεμο έλαβε μέρος στη Διάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι ως σύμβουλος της Ελληνικής Αντιπροσωπείας. Οι ανασκαφικές του δραστηριότητες στη Βοιωτία, τη Φωκίδα και σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας έφεραν στο φως ανεκτίμητα μνημεία όπως στη Θήβα το μυκηναϊκό ανάκτορο του Κάδμου, τις Ηλέκτρες Πύλες, το Ιερό του Ισμηνίου Απόλλωνος, και στην Καστοριά τον λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού. Συνέγραψε πολυάριθμες επιστημονικές μελέτες μεταξύ των οποίων και τον πρώτο Αρχαιολογικό Οδηγό των Δελφών στην ελληνική γλώσσα (1908). Σταδιακά, επικεντρώθηκε σε θέματα της Μακεδονίας και δημοσίευσε μελέτες ιστορικού και εθνολογικού ενδιαφέροντος για την ιστορική της ταυτότητα. Η Ακαδημία Αθηνών, τιμώντας την προσφορά του στην επιστημονική έρευνα, τον ανακήρυξε Τακτικό της Μέλος και τον ονόμασε Ακαδημαϊκό. Προτομή του τοποθετήθηκε στον περίβολο του Θωμαΐδειου Διδακτηρίου Βλάστης.
Βαρόνος Στέργιος Δούμπας (1794-1870), κορυφαίος ευεργέτης του ελληνικού και αυστριακού κράτους. Αναδείχθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα σε σημαντικό οικονομικό παράγοντα της Αυστρίας. Δικό του δημιούργημα υπήρξε το τραπεζικό κατάστημα “Οίκος Αδελφών Δούμπα” με έδρα τη Βιέννη. Με δωρεές του χρηματοδοτήθηκαν έργα του ζωγράφου Karl Rahl στα Προπύλαια και τη Στοά του Πανεπιστημίου Αθηνών, οι κρυστάλλινοι πολυέλαιοι στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, η ίδρυση και συντήρηση σχολείων στη χειμαζόμενη πατρίδα. Ίδρυσε την Αλληλοδιδακτική Σχολή στη Βλάστη, ενώ το αρχοντικό του Δούμπα κοσμούσε το χωριό έως ότου πυρπολήθηκε το 1944. Η μαρμάρινη προτομή του βρίσκεται μπροστά από το Θωμαΐδειο Διδακτήριο. Επίσης, ο γιός του Νικόλαος Δούμπας (1830-1900) γεννήθηκε στη Βιέννη και διετέλεσε βουλευτής και σύμβουλος του αυτοκράτορα της Αυστρίας. Υπήρξε ιδρυτής της παραδοσιακής αίθουσας συναυλιών στη Βιέννη (Musikverein), έδρα της περίφημης Φιλαρμονικής της Βιέννης. Το 1880 επισκέφθηκε το Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόσφερε σημαντικό ποσό για τη ζωγραφική διακόσμηση του προστώου του.
Κωνσταντίνος Δόσιος (1810-1871). Γεννήθηκε στη Βλάστη και θεωρείται ο πρώτος κοινωνιολόγος και πολιτειολόγος του ελεύθερου Ελληνικού κράτους με σπουδές στο Μόναχο και τη Χαϊδελβέργη. Υπήρξε φανατικός οπαδός της Μεγάλης Ιδέας και εξελέγη βουλευτής Αθηνών το 1862. Διετέλεσε δυο φορές υπουργός (1863, 1864) στις κυβερνήσεις του Ζηνοβίου Βάλβη. Μνημονεύονται ιδιαίτερα τα μέτρα που εισήγαγε για τη δημόσια διοίκηση και τη διασφάλιση του ελληνισμού από τους κινδύνους των σλαβικών εθνοτικών εξεγέρσεων. Ίδρυσε τον «Σύλλογο προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων» και την «Εταιρεία Φίλων του Λαού» διατηρώντας ζωντανό τον αγώνα της ελευθερίας και καλλιεργώντας συστηµατικά την ελληνική συνείδηση στις υποδουλωμένες περιοχές της Μακεδονίας. Υπήρξε µέλος της Επιτροπής του Βελλείου κληροδοτήματος (1858-59) για τη χορήγηση υποτροφιών και μέλος ερανικών επιτροπών με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για την ενίσχυση των Μακεδονικών απελευθερωτικών κινημάτων.
Κωνσταντίνος Θωμαΐδης (1810-1891). Μεγαλούργησε ως έμπορος στην Κωνσταντινούπολη και σε βαλκανικές χώρες. Συνέβαλε με δωρεές και ευεργεσίες στην ανέγερση εκπαιδευτηρίων στο υπόδουλο τμήμα της Ελλάδας, μεταξύ των οποίων και του μεγαλοπρεπούς διώροφου σχολείου στη Βλάστη το 1861 που πήρε το όνομά του «Θωμαΐδειο Διδακτήριο». Πρωτοστάτησε στην ίδρυση και χρηματοδότηση της Μακεδονικής Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητος στη Κωνσταντινούπολη, στην οποία διετέλεσε πρώτος πρόεδρός της το 1871. Ο Φιλεκπαιδευτικός αυτός Σύλλογος αποτέλεσε τον αφανή ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα και συνέβαλε στην αφύπνιση της ελληνικής συνείδησης. Η μαρμάρινη προτομή του Κ. Θωμαΐδη βρίσκεται μπροστά από το Θωμαΐδειο Διδακτήριο.
Γεώργιος Βρανάκης (1845-1880). Είναι από τους πρώτους Βλατσιώτες που έκανε χρήση του Βελλίειου Κληροδοτήματος και διέπρεψε στο Βελιγράδι, την Κωνσταντινούπολη και αλλού. Η μοίρα του επεφύλαξε, όμως, άσχημο παιχνίδι καθώς έφυγε από τη ζωή σε ηλικία μόλις 35 ετών. Με τη διαθήκη του άφησε μεγάλο ποσό, με το οποίο οικοδομήθηκε σχολείο στη Βλάστη που πήρε το όνομά του, το Βρανάκειο Δημοτικό Σχολείο, ένα μεγάλο διώροφο κτήριο, και ενίσχυσε την πνευματική ζωή της γενέτειράς του. Στο Σχολείο αυτό φοίτησαν μαθητές που διακρίθηκαν και καταξιώθηκαν με το έργο και την προσφορά τους, ορισμένοι από τους οποίους βρίσκονται εν ζωή.
Οίκος Σίνα. Η παρουσία της οικογένειας Σίνα στη Βλάστη συνδέεται με την καταστροφή της Μοσχόπολης. Τότε, ένα μεταναστευτικό τμήμα των Μοσχοπολιτών εγκαταστάθηκε στο χωριό, όπως πιστοποιείται από την ύπαρξη οικίας Σίνα στη Βλάστη, το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Αγίου Νικολάου, το οποίο μετέφερε από τη Μοσχόπολη το 1769 ο ιερέας Σίνας, καθώς και από την ιδιόχειρη υπογραφή του Σίμωνος Σίνα στο χρυσοποίκιλτο Ευαγγέλιο του Αγίου Μάρκου στη Βλάστη, το οποίο μεταφέρθηκε και αυτό από τη γενέτειρά του. Ο Βαρώνος Γεώργιος Σίνας (1783-1856) υπήρξε διευθυντής της Εθνικής Τραπέζης της Αυστρίας και επιχειρηματίας διεθνούς φήμης. Διατήρησε στενούς δεσμούς με την Ελλάδα και το 1833 διορίστηκε από τον βασιλιά Όθωνα πρόξενος της Ελλάδας στη Βιέννη. Ενίσχυσε οικονομικά την ελληνική παροικία της Βιέννης και πρόσφερε χρηματικά ποσά σε φιλανθρωπικά και πνευματικά ιδρύματα του Ελληνικού Κράτους. Με δωρεά του ιδρύθηκε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Ο γιος του, Σίμων Σίνας (1856-1858) και διάδοχος του μεγάλου ευεργέτη, συνέχισε τις φιλανθρωπικές δραστηριότητες του πατέρα του με σημαντικά ποσά. Πολιτογραφήθηκε Έλληνας (1858) και διορίστηκε αμέσως πρέσβης της Ελλάδας στις αυλές της Βιέννης, του Μονάχου και του Βερολίνου.
Δημήτριος Μουσίκος. Στο μεταναστευτικό κύμα από τη Μοσχόπολη οφείλεται και η παρουσία της οικογένειας Μουσίκου στη Βλάστη με επιφανέστερο μέλος της τον Δημήτριο Μουσίκο, ο οποίος μνημονεύεται ως μεγαλέμπορος και εθνικός ευεργέτης με δράση στις βαλκανικές χώρες, ιδιαίτερα στη Ρουμανία. Τη γενέτειρά του Βλάστη την ευεργέτησε με την ανοικοδόμηση και λειτουργία το 1881 του Σχολείου Θηλέων που φέρει το όνομά του: Μουσίκειον Παρθεναγωγεῖον.
Επίσης, μια σειρά από άλλους απόδημους Μπλατσιώτες, όπως ο Θεόδωρος Χατζημπάκης που πήρε τον τίτλο του βαρόνου από την Αυστροουγγαρία, ο τραπεζίτης Μενέλαος Γερμάνης στο Βουκουρέστι και άλλοι, πρόσφεραν μέρος ή και ολόκληρη την περιουσία τους για ενίσχυση των απελευθερωτικών αγώνων και για κοινωφελείς σκοπούς.
Β. Οι αγωνιστές της ελευθερίας
Βλατσιώτες μαχητές πρωτοστάτησαν στον αγώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας και σε επαναστατικά κινήματα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, μεταξύ των οποίων:
Ο Ιωάννης Φαρμάκης (1772-1821), μέλος της Φιλικής Εταιρίας και οπλαρχηγός. Αναδείχθηκε σε ηγετική φυσιογνωμία και κορυφαία μορφή του Αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τον τουρκικό ζυγό. Πολέμησε δίπλα στον Υψηλάντη και τον Γεωργάκη Ολύμπιο και σημάδεψε την Ιστορία της ελληνικής επανάστασης γράφοντας στη Μονή Σέκου στη Μολδαβία σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας. Ο ανδριάντας του βρίσκεται στον περίβολο χώρο του Θωµαΐδειου Διδακτηρίου Βλάστης.
Ο Χρήστος (Κίτσος) Αργυράκος (1876 – 1907) με το ψευδώνυμο καπετάν- Μουρίκης, μακεδονομάχος οπλαρχηγός Α΄ Τάξης. Συγκρότησε ένοπλο σώμα και έλαβε μέρος σε νικηφόρες μάχες κατά των Οθωμανών και κατά των Βουλγάρων κομιτατζήδων. Διέπρεψε ως οπλαρχηγός και έπεσε στις 23 Ιουλίου 1907 ηρωικά μαχόμενος στην τελευταία μάχη, στο Λέχοβο. Αποτελεί λαμπρό παράδειγμα αυτοθυσίας και φιλοπατρίας, γι΄ αυτό και τραγουδήθηκε από τη λαϊκή μούσα: «Ο Αργυράκος με εξήντα παλικάρια, το μολογάνε τα χωριά κι όλοι οι Λεχοβίτες, πού ‘ταν γενναίος αρχηγός και άξιο παλικάρι… Κι εσείς κορίτσια του Μπλατσιού στα μαύρα να ντυθείτε». Η προτομή του κοσμεί τη γενέτειρά του.
Ηλίας Κούντουρας (1873-1908). Επέλεξε το ψευδώνυμο καπετάν- Φαρμάκης, για να τιμήσει τον συμπατριώτη του που τον ενέπνευσε. Νεαρός διέκοψε τις σπουδές του, για να αναλάβει ένοπλη δράση ως οπλαρχηγός μακεδονομάχος Α΄ Τάξης. Έδρασε κατά τα έτη 1905-1907 στις περιοχές του Μουρικίου, της Καστοριάς και της Εορδαίας. Η προτομή του δεσπόζει στο Θωμαΐδειο Διδακτήριο της γενέτειράς του.
Ιωάννης Μπουμπουράς. Ἐλαβε μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα και έδρασε ως βασικός σύνδεσμος όλων των καπεταναίων της περιοχής μεταφέροντας ως αγγελιαφόρος σημαντικά μηνύματα. Υπήρξε μέλος της Εθνικής Επιτροπής Βλάστης. Το 1905, συνελήφθη μετά τη μάχη του Μαυρικίου από τους Τούρκους, βασανίστηκε μέχρι θανάτου, αλλά δεν αποκάλυψε πρόσωπα και πράγματα, και έγινε σύμβολο ηρωισμού αι αυτοθυσίας.
Επίσης, στον κατάλογο των Βλατσιωτών αρματολών συγκαταλέγονται και αρκετοί άλλοι, όπως οι οπλαρχηγοί Δημήτριος Καραμήτσος και Ιωάννης Μπερεκετλής (καπετάν- Βλαχάβας), οι αδελφοί Ιωάννης και Δημήτρης Σπόντης (“Μακεδονία 1909”), ο Ιωάννης Κολίτσας (έδρασε στην περιφέρεια Φλώρινας το 1905), ο Μιχάλης Πουρλιάκας (πολεμιστής των Βαλκανικών Πολέμων), ο Γεώργιος Ζάγλας, το όνομά του είναι γραμμένο ως ιερολοχίτης στη στήλη των ηρώων της Βλάστης μαζί με δεκάδες άλλους μαχητές.
Μνημείο προς τιμήν των πεσόντων Βλατσιωτών. Μαρμάρινη στήλη, η οποία στήθηκε το 1928 με χορηγία του Χριστόδουλου Γαλάνου και μέριμνα του Συλλόγου Βλατσιωτών Θεσσαλονίκης. Στη βάση του μνημείου αναγράφεται απόσπασμα από ελεγεία του Τυρταίου: «τεθνάμεναι γὰρ καλὸν ἐνὶ προμάχοισι πεσόντα ἄνδρ᾽ ἀγαθὸν περὶ ἧι πατρίδι μαρνάμενον» («Για την πατρίδα στην πρώτη γραμμή πολεμώντας να πέσει σαν παλικάρι κανείς είναι μεγάλη τιμή»).
Γ. Τα ιστορικά Σχολεία της Βλάστης
Στην Εκκλησία του Αγίου Νικολάου και στο δεξί μέρος του ιερού υπάρχει υπόγεια κρύπτη με πεζούλια. Φαίνεται πως ο χώρος αυτός λειτούργησε ως κρυφό σχολειό με δάσκαλο ιερέα, ο οποίος μάζευε Βλατσιωτόπαιδα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν πιστοί χριστιανοί και κατατρεγμένοι ραγιάδες έβρισκαν καταφύγιο στην ορεινή Βλάστη. Ένας από τους πρώτους ιερείς θα ήταν, προφανώς, ο παπα-Γιώργης Σίνας, το όνομα του οποίου αναγράφεται στο ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, το οποίο μεταφέρθηκε στο χωριό με το πρώτο μεταναστευτικό κύμα το 1769, όταν καταστράφηκε η Μοσχόπολη. Αργότερα, όταν το χωριό μεγάλωσε, αναγνωρίστηκε η διδασκαλία με Σουλτανικό Φιρμάνι και άρχισε να λειτουργεί η Ελληνική και Αλληλοδιδακτική Σχολή αρρένων. Το 1843, η Σχολή στεγάστηκε σε κτήριο που οικοδομήθηκε με προσφορές ξενιτεμένων τέκνων της Βλάστης, ιδιαίτερα των αδελφών Δούμπα, και μετά από την καταστροφή του ανοικοδομήθηκε και πάλι το 1860 με δαπάνη του ευεργέτη Κωνσταντίνου Θωμαϊδου. Έκτοτε λειτουργούσε ως Αρρεναγωγείο με το όνομα Θωμαΐδειο Διδακτήριο. Το 1881, ανεγέρθη και δεύτερο σχολείο, το Μουσίκειο Παρθεναγωγείο, με δωρεά του Δημητρίου Μουσίκου, για να φοιτήσουν και τα κορίτσια της Βλάστης. Το κτήριο αυτό καταστράφηκε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ανοικοδομήθηκε το 1954 με δαπάνη του Χρ. Γαλάνου και ανακαινίστηκε πάλι το 1990 με το κληροδότημα Χρ. Γαλάνου. Το τρίτο σχολείο είναι το Βρανάκειο Δημοτικό Σχολείο, το οποίο κατασκευάστηκε το 1926 με δαπάνες των ευεργετών Κωνσταντίνου Βρανάκη και Κωνσταντίνου Δόσιου. Στο σχολείο αυτό έμαθαν τα πρώτα τους γράμματα νεότεροι Βλατσιώτες που διακρίθηκαν και καταξιώθηκαν στους χώρους της πολιτικής, της επιστήμης και της τέχνης.
