Τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνεια χρωμάτισαν τη ζωή μας και πιο πολύ σημάδεψαν όμορφα τα ξέγνοιαστα παιδικά μας χρόνια με όμορφες τρυφερές αναμνήσεις που έρχονται στο νου μας κάθε χρόνο τέτοιες μέρες. Τα κάλαντα των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων που το φιλοδώρημα δεν ήταν χρήματα, αλλά κάποια παραδοσιακά προϊόντα κι όμως η χαρά ήταν πολύ μεγάλη.
Είναι αλήθεια ότι, η Γεωγραφική θέση, το κλίμα, η επαφή με τον άλλο κόσμο ασκούν επίδραση στη διαμόρφωση των εθίμων και των συνηθειών κάθε τόπου, που σιγά- σιγά σβήνουν με την ισοπεδωτική εισβολή του σημερινού πολιτισμού. Μα για τη Βλάστη αυτό δεν συμβαίνει.
Οι παραδόσεις της Βλάστης διαφυλάχθηκαν στη συνείδηση του πληθυσμού της. Με τις παραδόσεις αυτές και τα υπέροχα ήθη και έθιμα, η Βλάστη ανέθρεψε τα παιδιά της τα οποία αναδείχθηκαν εθνικοί ευεργέτες και ήρωες τα πεδία των μαχών. Η Βλατσιώτικη λαογραφική παράδοση έχει αναδείξει υπέροχα κάλαντα, ποικίλες μελωδίες που συνθέτουν ένα μελωδικό παζλ. Μικρά αριστουργήματα της δημώδους ποίησης που αντηχούσαν τα κρύα πρωινά των παραμονών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.
Στο πλαίσιο της έκθεσης με τα υφαντά της Βλάστης και της συνεργασίας με το Σύλλογο του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου και την επιστημονικά υπεύθυνη κα Φανή Καλοκαιρινού η οποία αναφέρθηκε στο συμβολισμό των εθίμων του Δωδεκαημέρου, ο Σύλλογος Βλατσιωτών Λάρισας αναβίωσε τα έθιμα του Δωδεκαημέρου στη Βλάστη.
Η πρόεδρος του Συλλόγου Βλατσιωτών Κατερίνα Παλαιού ανέφερε ότι «όλα αυτά που θα ακούσουμε είναι νοσταλγικές αναπολήσεις της περιόδου της οικονομικής και πληθυσμιακής ακμής της Βλάστης» ενώ τόνισε ότι το Δ.Σ. του Συλλόγου θεωρεί μεγάλη τιμή τη συνεργασία με το ΛΙΜΛ , την κα Φανή Καλοκαιρινού και το Σύλλογο του Μουσείου.
Ο ζεστός και φιλόξενος χώρος του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου της Λάρισας πλημμύρισε με τραγούδια, «μυρωδιές» και «ανάσες» της Βλατσιώτικης γης. Ως αφηγήτριες, η γράφουσα, η Γίτσα Τζαφέτα και η Ευτυχία Κολοβέτσιου, προσπαθήσαμε να αναπλάσουμε γλυκά, νοσταλγικά, συγκινητικά, αφηγήσεις από το χώρο της παράδοσης. Ανατρέξαμε στο χθες για να αναζητήσουμε αξίες που χάθηκαν στο χρόνο και παρασυρθήκαμε σ΄ένα ταξίδι αναμνήσεων και αναπολήσεων, ταξιδεύοντας με τις αισθήσεις και το στοχασμό στη Βλάστη του χθες.
Την αφήγηση συνόδευσαν ο Νίκος Παλαιός, ο Μιχάλης Παληός, ο Νίκος και η Κούλα Βελώνη οι οποίοι με ζεστή εκφραστική φωνή μας τραγούδησαν τα κάλαντα, τα εορταστικά δοξαστικά, τις ευχές και τα παινέματα, του Δωδεκαημέρου στη Βλάστη, προσφέροντάς μας μια ακροαματική απόλαυση, ενώ τους ακολουθήσαμε σιγοτραγουδώντας όλοι μαζί. Ο Μενέλαος Τζαφέτας πλαισίωσε μουσικά την εκδήλωση.
Τα τραγούδια της Βλάστης κρύβουν τόση ποίηση μέσα τους ! Κρύβουν τις περισσότερες φορές κάτι βαθύτερο, που συναρπάζει, νανουρίζει και χαϊδεύει την ακοή μας και παράλληλα τρέφει την ψυχή μας.
Ακούσαμε το τραγούδι που τραγουδούσαν στις βεγγέρες, που οργανώνονταν με την επιστροφή των ξενιτεμένων, για να περάσουν τις γιορτές στη πατρίδα, από τη Βιέννη, τη Βενετιά, την Τεργέστη, το Βουκουρέστι και την Κωνσταντινούπολη.
- Μάννα μ΄ φίλοι μας ήρθανε, χίλιοι και δυό χιλιάδες ‘ Εβγα μάννα μ΄ να τους δεχθείς να τους καλωσορίσεις.
- Παιδί μ΄ για το χατίρι σου και για τον ορισμό σου, χίλια κομμάτια γίνουμε, σαν το μακεδονήσι.
- Στον ήλιο όρκο έκαμα, ποτές μην τραγουδήσω, τώρα για το χατίρι σας και για τον ορισμό σας, θα πω τραγούδι θλιβερό και παραπονεμένο!
- Φίλοι μ΄ καλώς ορίσατε, χίλιοι και δυο χιλιάδες Σαν τα λουλούδια του Μαγιού και σαν τις πρασινάδες,
- Για φάτε, πιέτε φίλοι μου, χαρείτε να χαρούμε τούτον τον χρόνον τον καλόν, τον άλλον ποιος τον ξέρει, για ζούμε, για πεθαίνουμε, για σ΄ άλλον τόπο πάμε
Στο τραγούδι αυτό έχουμε ολοφάνερη τη Βλατσιώτικη φιλοξενία , το στοργικό ενδιαφέρον της μάνας και το γλυκόπικρο συναίσθημα για το αβέβαιο μέλλον. Η ποιητική υπερβολή «χίλιοι και δυο χιλιάδες» η παραβολή των φίλων , των επισκεπτών, με το πλήθος των λουλουδιών του Μαΐου και ο μεγαλοπρεπής όρκος στον ήλιο, είναι τα αριστουργήματα της δημιουργίας. Στην τεχνική του δε εμφάνιση μοιάζει με τα τραγούδια του Ομήρου της Ιλιάδας και της Οδύσσειας όπου εμφανίζεται η στοργή της μάνας Πηνελόπης προς το παιδί της τον Τηλέμαχο.
Ακούσαμε και τραγουδήσαμε το τραγούδι που αποτελεί τον εθνικό ύμνο της Βλάστης και το οποίο έκανε επιτυχία η διεθνούς φήμης ερμηνεύτρια Νανά Μούσχουρη που το διδάχθηκε από την πεθερά της Λέγγω Πετσίλα.
Φεγγάρι μου ψιλό λαμπρό και λαμπροφορεμένο.
Τι αργείς, τι αργείς τόσο να βγεις. Τι αργείς να βασιλέψεις Πάνουν τ΄ αηδόνια στις φωλιές, και τα πουλιά στις μάνες, Πάνουν κι εγώ σ΄αγάπη μου στην αγαπητικιά μου
Ακούσαμε και τραγουδήσαμε το τραγούδι της ξενιτειάς, το οποίο αποτελούσε την κατακλείδα της εσπερίδας :
- Γλυκοχαράζει η χαραυγή, κι όμορφες κοιμούνται, και τα καημένα τα παιδιά στα ξένα τυραννιούνται, ου δένδρους κάμνει το κλαδί, κι ο αγέρας το τινάζει κι η μάννα κάμνει το παιδί κι η ξενιτειά το δέρνει!
Πόνο ψυχής εκφράζει αυτό το τραγούδι, ένας θλιμμένος χαιρετισμός είναι διάχυτος , που όμως μέσα του αχνοφέγγει και μια ελπίδα .
Σ΄ ΄ολο το διάστημα του Δωδεκαημέρου η Βλάστη αντηχούσε από τραγούδια. Τη νύχτα των Χριστουγέννων τα σπίτια φεγγοβολούσαν κι όλα ήταν έτοιμα για να υποδεχθούν τους μικρούς επισκέπτες με τις τζομπανίκες. Να τους προσφέρουν δραχμές, κάστανα και «κολιαντίνες». Το χλωμό φεγγάρι τους φώτιζε το δρόμο, αντιφεγγίζοντας στο κατάλευκο χιονισμένο σεντόνι που κάλυπτε προστατευτικά το χωριό.
Σε κάθε σπίτι που χτυπούσαν με τη τσομπανίκα έλεγαν τραγούδια των Καλάντων. Τα τραγούδια ακολουθούνταν με εγκώμια και με ευχές υπέρ των οικογενειών:
Διαφορετικό ήταν το εγκώμιο του νοικοκύρη κι άλλο το εγκώμιο της νοικοκυράς. Άλλο τραγούδι έλεγαν εκεί που είχαν κόρη της παντρειάς κι άλλο εκεί που είχαν γιο της παντρειάς. ΄Άλλο τραγούδι στο σπίτι του λόγιου κι άλλο εκεί που είχαν γιο που σπούδαζε.
΄Ενα ξεχωριστό Αη-Βασιλιάτικο τραγούδι που τραγουδούσαν οι παρέες στα σπίτια των Βλατσιωτών ήταν το παρακάτω:
- ΄Αγιος Βασίλης έρχεται , Γενάρης ξημερώνει
- Βασίλη μ΄ πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;
- Από τα μέρη της Βλαχιάς κι από το Βουκουρέστι
- Βρίσκω το Δούναβη θολό, θολό κατεβασμένο.
- Σκύβω φιλώ το μαύρο μου σιγά τον κουβεντιάζω.
- Δύνασαι μαύρε μ΄ δύνασαι πέρα να με περάσεις ;
- Δύναμαι αφέντη μ΄ δύναμαι πέρα να σε περάσω
- Αυγάτισέ μου την τροφή σαράντα πέντε χούφτες
- Βέλε με σέλα από φλουρί, ζιγκιά μαλαματένια
- Και πιάσ΄ από τη χαίτη μου πέρα να σε περάσω
- κι ώσπου να πεις το έχε γεια κάνω δυο ώρες δρόμο
Λέξεις και στίχοι που κρύβουν μέσα τους ιστορία, πολιτισμό , την ίδια τη ζωή! Ο Δούναβης είναι από τους μεγαλύτερους ποταμούς της Ευρώπης και θεωρείται σύμβολο της λαϊκής κουλτούρας και παράδοσης των Δυτικομακεδόνων.
Ξεχωριστό επίσης ήταν και το τραγούδι που λέγαν στα σπίτια που είχαν γιο ξενιτεμένο:
- Αϊ- Βασίλη μ’ πούθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις; από τα ξένα έρχομαι κι από την Καισαρεία. Τον Δούναβη απέρασα στο Μπλάτσι μ΄ κατεβαίνω. Πααίνω στη μανούλα μου, πααίνω στο σπιτάκι μ΄ βρίσκω τις πόρτες ανοιχτές, τα παραθύρια φέγγουν, βρίσκω και τη μανούλα μου στη μέση από το σπίτι, Καλή μερά σου μάννα μου, καλώς το γυιόκα μ’ πούρθε. Σκύφτω φιλώ το χέρι της, φιλώ το μέτωπό της
΄Ένα τραγούδι περιπλάνηση στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, ένα τραγούδι που σε ταξιδεύει, που φέρνει τη γαλήνη, τη γλυκιά θλίψη, αλλά και τη δροσιά της ζωής. Μια ανακουφιστική αισιοδοξία αναδύεται μέσα από τη βαθιά μελαγχολία αυτών των στίχων.
Σε όλα δε ανεξαιρέτως τα σπίτια εύχονταν :
- Να ζήστε χίλιες Πρωτοχρονιές και δυο χιλιάδες Φώτα, και να δωρίζτε στα παιδιά φλουριά Κωσταντινάτα. Κι εμείς τραγούδια και χαρές και τώρα και του χρόνου.
Υπέροχα τραγούδια που εκφράζουν συναίσθημα, μας οδηγούν σε αναμνήσεις, μας φορτίζουν συγκινησιακά. Τα λόγια τους σκαλίζουν τα πιο λεπτά συναισθήματα της ψυχής μας. Αριστουργηματικοί στίχοι τους οποίους χαρακτήριζε η ελεγειακή διάθεση, η απλότητα, η αμεσότητα. Μέσα από αυτούς τους στίχους παρουσιάζονται οι διαχρονικές και πολιτιστικές εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού της Βλάστης. Οι Βλατσιώτες της Λάρισας σκύβουν με σεβασμό πάνω από τη λαϊκή παράδοση της πατρίδας τους, καταγράφουν τους λαϊκούς μουσικούς θησαυρούς, τους διασώζουν , τους διαδίδουν , τους παραδίδουν στην αιωνιότητα.
Σ΄ αυτή την εσπερίδα αναβίωσης των εθίμων του Δωδεκαημέρου, ανοίξαμε τις καρδιές μας κι αφεθήκαμε στο μύθο, στο θαύμα, στην πίστη , στη νοσταλγία , στη γοητεία των περασμένων χρόνων. Ξύπνησε μέσα μας ο νόστος και η αγάπη για το παρελθόν. Ακούσαμε το τρίξιμο των σκαλοπατιών στα σπίτια των εορταζόντων να μοιάζει με καλοσυνάτη υποδοχή και θερμό καλωσόρισμα. Μυρίσαμε τον καπνό του τζακιού από τα χοντρά μεριάτικα κούτσουρα. Μας άγγιξαν οι καντηλήθρες που έβγαζαν τα κούτσουρα συντροφεύοντας τα όνειρα , τις προσδοκίες , τους στοχασμούς και τους γλυκούς οραματισμούς.
Τα έθιμα του γενέθλιου τόπου, και το ιστορικό παρελθόν, αποτελούν για τους Βλατσιώτες της Λάρισας το κοινό ιδεολογικό υπόβαθρο που τους κάνει να αισθάνονται δεμένοι μεταξύ τους με αμοιβαιότητα, συλλογικότητα και αγάπη.
Καλή Χρονιά, με υγεία, δύναμη και αισιοδοξία!
ΝΕΛΛΗ ΒΑΣΒΑΤΕΚΗ
Υ.Σ.Η έκθεση των υφαντών της Βλάστης θα είναι ανοικτή έως το τέλος Ιανουαρίου, ενώ παράλληλα στην αίθουσα εκδηλώσεων του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου υπάρχει και έκθεση με αφίσες σημαντικών εκδηλώσεων του Συλλόγου Βλατσιωτών Λάρισας .
