Είναι πλέον πολλά τα ξαφνικά, συγκλονιστικά γεγονότα στη ζωή μας, στις τοπικές κοινότητες ή σε άλλο μέρος του κόσμου που μπορούν να ανατρέψουν το αίσθημα ασφάλειας και σταθερότητας. Αν σκεφτείτε τα την τραγωδία στα Τέμπη, το φονικό σεισμό, τις σκηνές πολέμους και πόσα ακόμα. Όλα τα παραπάνω αποτέλεσαν σημαντική αφορμή για τη σύνταξη αυτού του άρθρου από την Χριστάκη Ελένη, Ψυχολόγο του κέντρου συμβ/κης & ψυχ/πείας Internus,
Είτε τα βιώνουμε από πρώτο χέρι είτε τα βλέπουμε στις ειδήσεις, τα τραγικά γεγονότα μπορεί να μας κάνουν να νιώθουμε συντετριμμένοι και αβοήθητοι. Μπορεί επίσης να νιώθουμε φοβισμένοι, ευάλωτοι, θυμωμένοι ή ακόμα και ένοχοι στη συνέχεια. Καθώς τίποτα δεν φαίνεται τόσο σίγουρο όσο κάποτε, όλα τα δεδομένα μας τίθενται υπό αμφισβήτηση.
Η πραγματικότητα μπορεί να μοιάζει πέρα από την κατανόησή μας και ο πόνος μπορεί να είναι υπερβολικός. Αυτό είναι που ονομάζουμε τραυματικό στρες, μια φυσιολογική αντίδραση σε ένα μη φυσιολογικό γεγονός που ανατρέπει τον κόσμο μας. Σε αυτές τις στιγμές, είναι σημαντικό να φροντίζουμε τον εαυτό μας, παρόλο που μπορεί να νιώθουμε ότι είναι το τελευταίο πράγμα που θέλουμε να κάνουμε. Παίρνοντας ότι χρόνο και χώρο χρειαζόμαστε, ξεκινάμε την πορεία μας προς τη θεραπεία.
Τι είναι ένα τραυματικό γεγονός;
Πολλοί άνθρωποι θα βιώσουν τραυματικά γεγονότα σε όλη τους τη ζωή. Περίπου το ένα τρίτο των ενηλίκων στην Αγγλία αναφέρουν ότι έχουν βιώσει τουλάχιστον ένα τραυματικό γεγονός κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
- Τα τραυματικά συμβάντα μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Απευθείας – τους συνέβη
- Μάρτυρας – το είδαν να συμβαίνει σε κάποιον άλλο
- Μάθηση – ανακάλυψαν ότι είχε συμβεί σε κάποιον πολύ κοντινό τους
- Επανειλημμένη έκθεση – έχουν εκτεθεί επανειλημμένα σε τραυματικά περιστατικά οι ίδιοι ή σε επαναλαμβανόμενα τραυματικά γεγονότα που επηρεάζουν άλλους ανθρώπους.
- Γνωρίζουμε επίσης ότι μερικοί άνθρωποι που εκτίθενται σε τραυματικά γεγονότα μέσω ηλεκτρονικών μέσων, τηλεόρασης, ταινιών ή φωτογραφιών στη δουλειά μπορεί επίσης να αντιμετωπίσουν προβλήματα ψυχικής υγείας.
- Τα τυπικά τραυματικά συμβάντα μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Μάρτυρας ενός βίαιου θανάτου
- Σοβαρά ατυχήματα, π.χ. τροχαίο ατύχημα
- Σωματική ή σεξουαλική επίθεση
- Σοβαρά προβλήματα υγείας ή νοσηλεία στην εντατική
- Πολύπλοκες εμπειρίες τοκετού
- Διάγνωση με μια απειλητική για τη ζωή ασθένεια
- Πόλεμος και σύγκρουση
- Τρομοκρατικές επιθέσεις
- Φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, π.χ. τσουνάμι ή πυρκαγιές
Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός γεγονότων που δεν καλύπτονται εδώ που μπορεί να αισθάνονται τραυματικά. Εάν η εμπειρία σας δεν καλύπτεται εδώ, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια και υποστήριξη.
Πώς θα νιώσω μετά από ένα τραυματικό γεγονός;
Μετά από ένα τραυματικό συμβάν, είναι συνηθισμένο για τους ανθρώπους να βιώνουν μερικά από τα ακόλουθα πράγματα:
- Αναμνήσεις, όνειρα και αναδρομές – Μπορεί να έχετε οδυνηρές αναμνήσεις, όνειρα ή εφιάλτες για το συμβάν. Μπορεί επίσης να βιώσετε το συμβάν σαν να συμβαίνει ξανά.
- Αίσθημα αναστάτωσης όταν σας υπενθυμίζεται το γεγονός – Μπορεί να αισθάνεστε ιδιαίτερα αναστατωμένοι όταν βρίσκεστε κοντά στο σημείο όπου συνέβη το συμβάν ή σε ένα περιβάλλον που σας θυμίζει το γεγονός.
- Αποφυγή συναισθημάτων και καταστάσεων – Μπορεί να αποφύγετε αναμνήσεις, σκέψεις, συναισθήματα, πράγματα, ανθρώπους και μέρη που σχετίζονται με το συμβάν.
- Απώλεια μνήμης – Ίσως να μην μπορείτε να θυμηθείτε μέρη του συμβάντος.
- Δύσκολα συναισθήματα – Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν: να αισθάνεστε αρνητικά για τον εαυτό σας, τους άλλους ή τον κόσμο, να κατηγορείτε τον εαυτό σας ή τους άλλους για αυτό που συνέβη. Αρνητικά συναισθήματα όπως φόβος, τρόμος, θυμός, ενοχή ή ντροπή να μην μπορείς να νιώσεις ευτυχία, ικανοποίηση ή αγάπη για τους άλλους.
- Αλλαγές στον τρόπο που ενεργείτε – Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν: να μην κάνεις ή να μην ενδιαφέρεσαι για πράγματα που απολάμβανες νιώθοντας απομάκρυνση από άλλους ανθρώπους, να ενεργείς με τρόπους που είναι απερίσκεπτοι ή αυτοκαταστροφικοί να είσαι θυμωμένος και επιθετικός απέναντι σε ανθρώπους ή πράγματα να είσαι επαγρύπνηση ή «σε επιφυλακή».
Αυτά είναι τα ίδια συμπτώματα που μπορεί να εμφανίσει κάποιος με διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Ωστόσο, δεν θα συνεχίσουν να έχουν PTSD όλοι όσοι βιώνουν ένα τραυματικό γεγονός. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι άνθρωποι που βιώνουν ένα τραυματικό γεγονός διαπιστώνουν ότι οι αρνητικές επιπτώσεις εξαφανίζονται με την πάροδο του χρόνου.
Πόσο καιρό θα χρειαστεί για να φύγουν αυτά τα συναισθήματα;
Μπορεί να χρειαστούν μερικές ημέρες, εβδομάδες ή και μήνες για να ανακάμψετε από ένα τραυματικό γεγονός. Εάν κάποιος εξακολουθεί να βιώνει κάποια έντονα συναισθήματα όπως φόβο, αγωνία, αναστάτωση (κ.α) μετά από ένα μήνα, αλλά αυτά τα συναισθήματα βελτιώνονται σιγά σιγά, πιθανότατα θα βελτιωθεί και δεν θα χρειαστεί θεραπεία. Ωστόσο, εάν αντιμετωπίζει σημαντική δυσφορία που δεν βελτιώνεται καθόλου μετά από ένα μήνα ή εξακολουθεί να υπάρχει μετά από περισσότερους από τρεις μήνες, αυτό μπορεί να είναι ένα σημάδι ότι αναπτύσσεται Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD).
Τι πρέπει να κάνω εάν έχω βιώσει ένα τραυματικό γεγονός;
Εδώ είναι μερικά πράγματα που πρέπει να προσπαθήσετε και να κάνετε αφού βιώσετε ένα τραυματικό γεγονός:
Δώστε χρόνο στον εαυτό σας
Μπορεί να χρειαστεί χρόνος για να συνέλθετε από ένα τραυματικό γεγονός. Ίσως χρειαστεί λίγος χρόνος για να αποδεχτείτε αυτό που έχει συμβεί ή να μάθετε να ζείτε με αυτό. Εάν κάποιος έχει πεθάνει ή έχετε χάσει έναν σημαντικό άνθρωπο για εσάς, μπορεί επίσης να χρειαστεί να θρηνήσετε. Προσπαθήστε να μην ασκήσετε πίεση στον εαυτό σας για να νιώσετε αμέσως καλύτερα.
Μιλήστε για το γεγονός
Μετά από ένα τραυματικό γεγονός μπορεί να θέλετε να αποφύγετε πράγματα που σας θυμίζουν το γεγονός και να αποφύγετε να μιλήσετε για αυτό που συνέβη. Ωστόσο, η έρευνα έχει δείξει ότι η συζήτηση για το γεγονός και τα συναισθήματά σας μπορεί να σας βοηθήσει να είστε πιο ανθεκτικοί. Η αποφυγή αναμνήσεων και συναισθημάτων έχει αποδειχθεί ότι κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται χειρότερα.
Μιλήστε σε άλλους που έχουν βιώσει το ίδιο πράγμα με εσάς
Μπορεί να σας βοηθήσει να μιλήσετε με άλλα άτομα που βίωσαν το ίδιο τραυματικό γεγονός με εσάς ή που είχαν παρόμοιες εμπειρίες. Ωστόσο, οι άνθρωποι αναρρώνουν και αντιδρούν στα ίδια γεγονότα με διαφορετικούς τρόπους. Προσπαθήστε να μην συγκρίνετε τη δική σας ανάκαμψη με κάποιου άλλου. Εάν αισθάνεστε ότι μπορείτε να υποστηρίξετε άλλους που έχουν επηρεαστεί από το συμβάν, τότε αυτό μπορεί επίσης να είναι χρήσιμο.
Ζητήστε υποστήριξη
Η αναζήτηση υποστήριξης από φίλους, οικογένεια ή άλλα άτομα που εμπιστεύεστε μπορεί να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε καλύτερα ένα τραυματικό γεγονός. Εκτός από την παροχή συναισθηματικής υποστήριξης, μπορεί να είναι σε θέση να σας βοηθήσουν με πρακτικές εργασίες ή απλώς να περάσουν χρόνο μαζί σας.
Αποφύγετε να περνάτε πολύ χρόνο μόνοι
Το να βρίσκεστε γύρω από άλλους ανθρώπους έχει αποδειχθεί ότι σας κάνει λιγότερο πιθανό να χειροτερέψει η ψυχική σας υγεία μετά από ένα τραυματικό γεγονός. Αν και αυτό μπορεί να μην είναι δυνατό, αν ζείτε μόνοι, ίσως θα μπορούσατε να μετακομίσετε για ένα διάστημα με την οικογένεια ή έναν στενό σας φίλο μετά από το τραυματικό γεγονός. Εάν αυτό δεν είναι δυνατό, προσπαθήστε να περάσετε περισσότερο χρόνο με κοντινά σας άτομα ή μείνετε σε επαφή μαζί τους μέσω τηλεφώνου ή μέσω βιντεοκλήσεων.
Επιμείνετε στη ρουτίνα σας
Προσπαθήστε να διατηρήσετε τη ρουτίνα που είχατε πριν από το τραυματικό γεγονός όσο μπορείτε, ακόμα κι αν αυτό σας φαίνεται δύσκολο. Μετά το συμβάν μπορεί να διαπιστώσετε ότι οι διατροφικές σας συνήθειες και οι συνήθειες άσκησης αλλάζουν και ότι δυσκολεύεστε να κοιμηθείτε. Προσπαθήστε να τρώτε και να ασκείστε τακτικά και να κοιμάστε αρκετά.
Παρατηρήστε πώς αισθάνεστε
Για τους πρώτους μήνες μετά από ένα τραυματικό συμβάν, μπορεί να θέλετε να δώσετε προσοχή στο πώς αισθάνεστε με την πάροδο του χρόνου. Εάν δεν νιώθετε ότι βελτιώνεστε ή εάν αρχίσετε να αισθάνεστε χειρότερα, θα πρέπει να μιλήσετε με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.
Αποφύγετε την υπερβολική κατανάλωση πολυμέσων σχετικά με το συμβάν
Αφού βιώσετε ένα τραυματικό γεγονός, μπορεί να είναι δελεαστικό να παρακολουθήσετε ή να διαβάσετε πολλά πράγματα για αυτό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή στις ειδήσεις. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για γεγονότα υψηλότερου προφίλ όπως τρομοκρατικές επιθέσεις ή φυσικές καταστροφές. Ωστόσο, είναι καλύτερο να αποφεύγετε να παρακολουθείτε, να ακούτε ή να διαβάζετε πολλά μέσα που σχετίζονται με το συμβάν, ειδικά εάν όταν το κάνετε αυτό σας προκαλεί στενοχώρια.
Πότε θα πρέπει να αναζητήσω ψυχολογική υποστήριξη;
Ο καθένας αντιμετωπίζει τις τραυματικές εμπειρίες διαφορετικά. Πολλοί άνθρωποι θα μπορέσουν να αναρρώσουν μετά από ένα τραυματικό γεγονός με την υποστήριξη της οικογένειας, των φίλων και του χώρου εργασίας τους. Ακόμη και όταν έχετε συνέλθει από ένα τραυματικό γεγονός, πιθανότατα δεν θα το ξεχάσετε. Μπορεί να εξακολουθείτε να αισθάνεστε αρνητικά συναισθήματα για αυτό ή να σας ενοχλεί να το σκέφτεστε από καιρό σε καιρό. Ωστόσο, αυτά τα συναισθήματα δεν πρέπει να είναι συντριπτικά ή να σας εμποδίζουν να απολαμβάνετε τη ζωή.
Θα πρέπει να ζητήσετε βοήθεια εάν: τα συμπτώματά σας είναι πολύ άσχημα και δεν φαίνεται να βελτιώνονται. Εάν τα συμπτώματά σας είναι πολύ άσχημα και έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή σας μετά από ένα μήνα. Εάν τα συμπτώματά σας δεν είναι τόσο άσχημα, αλλά συνεχίζονται για περισσότερο από τρεις μήνες.
Πώς μπορώ να υποστηρίξω κάποιον που έχει βιώσει ένα τραυματικό γεγονός;
Τα ακόλουθα πράγματα μπορούν να βοηθήσουν στην υποστήριξη κάποιου που έχει περάσει από κάτι τραυματικό:
- Να είστε εκεί
Προσφερθείτε να περάσετε χρόνο μαζί τους. Εάν δεν θέλουν να σας δουν, μπορεί να τους βοηθήσει να τους ενημερώσετε ότι θα είστε ακόμα εκεί αν αλλάξουν γνώμη. Αν και θα πρέπει να αποφύγετε να παραπονιέστε και να τους πιέζετε, μπορεί να είναι χρήσιμο να τους ωθήσετε ευγενικά να δεχτούν την υποστήριξή σας τονίζοντας τα οφέλη της επικοινωνίας σας.
- Ακούστε
Προσπαθήστε να μην τους πιέσετε να μοιραστούν κάτι αν δεν το θέλουν. Εάν θέλουν να μιλήσουν, προσπαθήστε να ακούσετε και να μην διακόψετε ή να μοιραστείτε τις δικές σας εμπειρίες.
- Κάντε γενικές ερωτήσεις
Εάν κάνετε ερωτήσεις, προσπαθήστε να τις κάνετε γενικές και μη επικριτικές. Για παράδειγμα, μπορεί να θέλετε να ρωτήσετε «μίλησες με κανέναν άλλο για αυτό;» ή «μπορώ να σε βοηθήσω να βρεις κάποια επιπλέον υποστήριξη;»
- Προσφέρετε πρακτική βοήθεια
Μπορεί να τους δυσκολευτεί περισσότερο να φροντίσουν τον εαυτό τους και να τηρήσουν μια καθημερινή ρουτίνα. Προσφέρετε κάποια βοήθεια, όπως καθάρισμα ή προετοιμασία γεύματος.
Θα πρέπει να προσπαθήσετε να αποφύγετε:
Το να τους πείτε ότι ξέρετε πώς νιώθουν – Ακόμα κι αν έχετε βιώσει κάτι παρόμοιο, οι άνθρωποι βιώνουν τις καταστάσεις πολύ διαφορετικά. Μπορεί να μην είναι χρήσιμο να κάνουμε συγκρίσεις.
Το να τους πείτε ότι είναι τυχεροί που είναι ζωντανοί – Οι άνθρωποι που έχουν βιώσει τραυματικά γεγονότα συχνά δεν θα αισθάνονται τυχεροί. Συχνά, μπορεί να αισθάνονται ένοχοι που είναι ζωντανοί εάν άλλοι έχουν πεθάνει.
Να μειώσετε την εμπειρίας τους – Αποφύγετε να υπονοείτε ότι θα μπορούσε να ήταν χειρότερο, ακόμα κι αν προσπαθείτε να τους κάνετε να νιώσουν καλύτερα. Αυτό μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι οι εμπειρίες τους δεν είναι δικαιολογημένες.
Να κάνετε μη χρήσιμες προτάσεις– Αποφύγετε να κάνετε προτάσεις, ακόμα κι αν έχετε διαπιστώσει ότι αυτές έχουν λειτουργήσει για εσάς στο παρελθόν. Οι άνθρωποι είναι πολύ διαφορετικοί και συχνά μπορεί να έχουν ήδη δοκιμάσει αυτό που προτείνετε.
Τέλος, η ζωή μετά από ένα τραυματικό γεγονός, μια τραγωδία ή μια απώλεια απαιτεί νέα εργαλεία διαχείρισης και το ταξίδι του καθενός προς την ανάκαμψη είναι διαφορετικό. Οι στρατηγικές αντιμετώπισης που λειτουργούν για ένα άτομο μπορεί να μην λειτουργούν για κάποιο άλλο. Ωστόσο, να έχετε κατά νου ότι η θεραπεία είναι αποτελεσματική και μπορείτε να μάθετε να αντιμετωπίζετε και να ανακάμπτετε από την απώλειά σας. Είναι εντάξει να επιτρέψετε στον εαυτό σας να πάρει τον χώρο και τον χρόνο που χρειάζεται προκειμένου να επεξεργαστείτε τα συναισθήματά σας και να επικεντρωθείτε στις σκέψεις σας. Ωστόσο, εάν αισθάνεστε ότι η πορεία και η ανάκαμψη από τη θλίψη, την απώλεια ή την τραγωδία αποδεικνύεται δύσκολη, να ξέρετε πως δεν είστε μόνοι σας, αναζητήστε άμεσα υποστήριξη από κάποιον ειδικό.
Χριστάκη Ελένη – Ψυχολόγος
