(dhadjidakis@yahoo.com)
Πριν από 40 χρόνια, στις 8 Φεβρουαρίου 1980, μόλις στα 44 χρόνια του και κτυπημένος από την επάρατο, εγκατέλειψε τα εγκόσμια ο Νίκος Ξυλούρης αφήνοντας πίσω του μεγάλη παρακαταθήκη με τον χαρακτήρα του, τη στάση ζωής και το έργο του. Το βοσκόπουλο από τα Ανώγεια της Κρήτης εξελίχθηκε σε έναν ποιοτικό καλλιτέχνη που με τα φωνητικά προσόντα του και τη σκηνική παρουσία του κατοχύρωσε αξεπέραστες ερμηνείες κρητικών και όχι μόνο τραγουδιών. Το χαρακτηριστικό μέταλλο της φωνής του μας συντροφεύει ακόμη και σήμερα, με τον «Αρχάγγελο της Κρήτης» (έτσι τον «βάφτισαν» ο καθηγητής Γ. Σαββίδης και η αξέχαστη Τζένη Καρέζη) δικαιωματικά να συγκαταλέγεται στους μεγάλους της πατρώας γης.
Αν είναι να επιλεγεί ένα τραγούδι του, ως εμβληματικό, αυτό θα πρέπει να είναι το ριζίτικο «Πότε θα κάνει ξαστεριά;», χωρίς να αγνοούνται άλλες πολύ μεγάλες επιτυχίες του, όπως το Χρονικό, τα υπόλοιπα Ριζίτικα, το Καπνισμένο τσουκάλι και Το μεγάλο μας τσίρκο.
Ηταν αυτοδίδακτος. Δεν ήξερε να διαβάζει νότες και τα τραγούδια τα μάθαινε και τα ηχογραφούσε πρακτικά. Δεν κυνήγησε το χρήμα, δεν τραγούδησε σε παραλιακά κέντρα της Αθήνας, παρά μόνο σε χώρους, όπως οι μπουάτ.
Βενιζελικός, χωρίς εξαρτήσεις από κόμματα, λόγω της παρουσίας του στο Πολυτεχνείο το 1973, τραγουδώντας την «Ξαστεριά», είχε προβλήματα με το απριλιανό καθεστώς, αν και «κομμένος» ήταν και από τη μεταπολιτευτική ΥΕΝΕΔ ακόμη και 6 μήνες αφότου είχε «φύγει». [1]
Επιθυμία του ήταν να υπάρχει κάπου στην Αθήνα ένα σημείο συνάντησης των φίλων του. Αυτό βρίσκεται στην οδό Πανεπιστημίου 39, ένα δισκοπωλείο-στέκι που, μετά από τον θάνατο του γιου του σε τροχαίο το 2015, το κρατά η σύζυγός του Ουρανία. Είναι μια «γωνιά» πλημμυρισμένη Νίκο Ξυλούρη, 40 χρόνια μετά. [1]
Συνοπτικό χρονολόγιο του Ν. Ξυλούρη
1936: Γέννηση στις 7 Ιουλίου στα Ανώγεια Ρεθύμνου.
1958: «Κλέψιμο» και γάμος με την Ουρανία Μελαμπιανάκη (απόκτηση δύο παιδιών, Γιώργης (1960) και Ρηνιώ (1966)).
1958: Ηχογράφηση των πρώτων τραγουδιών του (Κρητικοπούλα και Δεν κλαίνε οι δυνατές καρδιές).
1966: Πρώτο βραβείο σε διεθνή φολκλορικό διαγωνισμό στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας.
1967: Ανοιγμα στο Ηράκλειο του κέντρου Ερωτόκριτος.
1969: Μετακόμιση στην Αθήνα και εμφανίσεις στο κέντρο Κονάκι.
1970: Ηχογράφηση του Χρονικού (μουσική Γ. Μαρκόπουλου, στίχοι Κ.Χ. Μύρη).
1971: Εμφανίσεις στη μπουάτ Λήδρα στην Πλάκα της Αθήνας.
1971: Ηχογράφηση των Ριζίτικων (διεύθυνση ορχήστρας Γ. Μαρκόπουλου).
1973: Σε μουσική Στ. Ξαρχάκου και στίχους Ι. Καμπανέλλη ερμηνεία των τραγουδιών του θεατρικού έργου «Το μεγάλο μας τσίρκο» (Τζ. Καρέζη, Κ. Καζάκος).
1973: Στις 17 Νοεμβρίου μέχρι και λίγο πριν από την εισβολή του τανκ, παρουσία μέσα στο Πολυτεχνείο τραγουδώντας το «Πότε θα κάνει ξαστεριά;».
1975: Ηχογράφηση του Καπνισμένου τσουκαλιού (μουσική Χρ. Λεοντή, στίχοι Γ. Ρίτσου).
1976: Βραβείο ερμηνείας από τη γαλλική Ακαδημία Charles Cros για τα Ριζίτικα.
1980: Αποβίωση στις 8 Φεβρουαρίου από όγκο στον εγκέφαλο. Ταφή στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
Ν. Ξυλούρης, πολιτεία και Διαδίκτυο
– Από τη σχετική αναζήτηση στο Διαδίκτυο προκύπτει ότι οδός Ν. Ξυλούρη υπάρχει (μόνον) σε 17 Δήμους της χώρας, μεταξύ των οποίων αυτός της Κοζάνης.
– Στο youtube, δημοφιλέστερα σε προβολές βίντεο με τραγούδια του είναι τα Ητανε μια φορά, Η μπαλάντα του κυρ-Μέντιου, Ο αποχαιρετισμός (Ερωτόκριτος), Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί, Πότε θα κάνει ξαστεριά και Ντιρλαντά.
Είπαν και έγραψαν για τον Ξυλούρη
Δεν ήταν μόνον η φωνή του Ξυλούρη που σαγήνευε. Ολόκληρη η προσωπικότητά του έθελγε, όπως τουλάχιστον προκύπτει από το ακόλουθο μικρό απάνθισμα από αυτά που έχουν λεχθεί και γραφεί από άτομα του συγγενικού και του επαγγελματικού περίγυρού του.
Ουρανία Ξυλούρη ([1], σελ. 4): Ο κόσμος τον θυμάται, τον τιμά ακόμη και στις ημέρες μας. Συχνά με καλούν σε εκδηλώσεις αφιερωμένες στον Νίκο. Μεγάλο μέρος από το κοινό είναι νέοι, αγέννητοι την εποχή του Νίκου, … Δεν μου λείπει ο καλλιτέχνης, μου λείπει ο άνθρωπός μου, ο πατέρας των παιδιών μου.
Γιώργης Ξυλούρης ([4], σελ. 89): Μη με ρωτάς λοιπόν τι «προίκα» άφησε ο πατέρας μου. Ρώτα τα εικοσάχρονα και τα εικοσιπεντάχρονα παιδιά, γιατί ακούνε Νίκο Ξυλούρη με φανατισμό. Ρώτα τον εαυτό σου. Εγώ ό,τι και να σου πω είμαι ο γιος του.
Ρηνιώ Ξυλούρη (στη Δώρα Χειράκη (ΕΡΤ), 8.02.2016): Αν αξιολογήσω τον Νίκο, τον Ξυλούρη ή τον πατέρα, 36 χρόνια μετά … θα έλεγα στον Νίκο ότι τον ευχαριστώ που ο Ξυλούρης κρατάει τον πατέρα μου ζωντανό. Και αυτό το κάνει με μαγικό τρόπο ο κόσμος που τον ακολουθεί ακόμη και σήμερα.
Γιάννης Ξυλούρης ([5], σελ. 46): Ο ήχος της φωνής του, ο ήχος της λύρας, αυτό το κράμα το λεβέντικο που είχε, η προσωπικότητά του, η φυσιογνωμία του, όλα βγαίνανε μες στη μουσική. Δηλαδή, ακούς μία νότα από τον Ξυλούρη και δεν είναι ανάγκη να ακούσεις δεύτερη, λες «ο Ξυλούρης είναι».
Σταύρος Ξαρχάκος ([4], σελ. 107): Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν γνήσιος, ωραίος, περήφανος κι αγνός. Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν Ελληνας!
Χρήστος Λεοντής ([6], σελ. 173): Ο Νίκος ήταν και παραμένει σύμβολο της κρητικής ομορφιάς, της αντρείας, της ηρωικής έκφρασης. … Αφησε την εικόνα του Αρχάγγελου που η φωνή του ενώνει τον άνθρωπο με το Θεό.
Χριστόδουλος Χάλαρης ([4], σελ. 109): Σύμβολο παλληκαριάς, ευγένειας, εντιμότητας κατά ιδιοφυή τρόπο υπηρέτησε και έδωσε προεκτάσεις στη Κρητική μουσική.
Ηλίας Ανδριόπουλος ([5], σελ. 85): Είναι ο μόνος ερμηνευτής -δεν έχει συμβεί με άλλον- που το κρητικό ιδίωμα της τέχνης του το έκανε πανελληνίως αναγνωρίσιμο και αποδεκτό. Οι ερμηνείες του σε αρκετά τραγούδια θα μείνουν για πάντα κλασικές μέσα στον χρόνο.
Τζένη Καρέζη ([3]): Νομίζω ότι ήταν από τα πιο γνήσια, πιο καθαρά και πιο ποιητικά πλάσματα που γνώρισα και πιστεύω ότι αυτή τη λεβεντιά την είχε και στη ζωή του.
Μάνος Κατράκης ([4], σελ. 108): Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν ένας τίμιος άντρας. … Η αγνότητα, το αίσθημα, η ψυχή ήταν διάχυτα στο σώμα του, στο λαρύγγι του, ένα αξιαγάπητο πλάσμα χωρίς κακίες που έφθανε μονάχα να τον δεις για να τον συμπαθήσεις και να τον αγαπήσεις, ήταν αρκετή μία φορά να νοιώσεις ρίγος και την αντανάκλαση της γοητείας του.
Γ. Π. Σαββίδης ([2], εσώφυλλο): Βρήκα ένα επίθετο που θάρρεψα πως συνόψιζε την σκηνική παρουσία του Ξυλούρη και τον είπα «αρχαγγελικό». … Μ’ όλο που η αλληλέγγυη φωνή του και η δημοκρατική φήμη του απλώθηκαν στους απανταχού Ελληνες, έμεινε αρχή και τέλος Κρητικός. … Η ανάλαφρη Κρητική προφορά του ζωογονεί κάθε τι που τραγούδησε. Και ήξερε να τραγουδήσει σωστά και σαν πρωτάκουστα τα πάντα: από τον Ερωτόκριτο ίσαμε τον Σεφέρη και από εκκλησιαστικά τροπάρια ίσαμε τον Πραματευτή.
Πηγές
[1] Εφημερίδα Φουρνιώτικα Νέα, φύλλο 108, Δεκέμβριος 2019
[2] Δίσκος Νίκος Ξυλούρης, EMIAL Α.Ε., Αθήνα, 1982
[3] Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 9.02.1980
[4] Μονογραφίες, τεύχος 1, Βύρωνας, 2006
[5] Νίκος Ξυλούρης … τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο, Μετρονόμος, Αθήνα, 2010
[6] Ερεισμα, τεύχος 45-46, Χανιά, 2019