*Συγγραφέα – Ιστορικού Ερευνητή
Είδαμε στην προηγούμενη δημοσίευση για τον Χαρίση Τράντα , να παραδίδει το 1660 π.Χ. στον αρμόδιο ανώτερο διοικητικό παράγοντα των Οθωμανών το διάταγμα της περιοχής που βρισκόταν η Κόζιανη στα Καίλιάρια ( σημερινή Πτολεμαίδα ),για την υπαγωγή της Κόζιανης στην αρμοδιότητα της μητέρας του Σουλτάνου και τα προνόμια που προέκυπταν από τον χαρακτηρισμό της , “Μαλικανές “ φεύγει από τα Καίλάρια και επιστρέφει στην Κοζάνη και πηγαίνει στα Κρεβατάκια όπου οι δικοί του είχαν στήσει τις καλύβες τους και έμενε και ο πατέρας του.
Χτίζει μια άλλη καλύβα και εγκαθίσταται.
ΤΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟ
Αναφέραμε στην προηγούμενη δημοσίευση και τα προνομία που είχε εξασφαλίσει ο Χαρίσης όπως τα περιγράφει ο Π. Λίουφης και θα επαναλάβουμε εδώ όπως τα περιγράφει ο Γουναρόπουλον. Στο περιοδικό “ Πανδώρα “ 50 περίπου χρόνια πιο μπροστά απο το Π. Λίουφη το 1872
“Η Kοζάνη κατά το διάταγμα υπήγετο εις τας κώμας πόλεις τα υπό τη δικαιοδοσίαν και προστασίαν της Σουλτανομήτορος· ην δηλ. Μαλικιανές. Το διάταγμα εχορήγει προνομίας τη πόλει, ας εκ των παραδόσεων των αρχαιοτέρων παρελάβομεν. Κατά τούτο οι κάτοικοι ήσαν ελεύθεροι φόρων τινών των βασιλικών ποστατζήδων, και στρατιωτικών κονακίων· απηγορεύετο να μένωσι εν αύτη Μουσουλμάνοι ως μόνιμοι κάτοικοι· οσάκις δ’ έμελλε να εισέλθη στρατιωτικόν σώμα, έδει να παύη η Μουσική, και να εκπεταλώνται οι ίπποι· και άλλαι τινές παραχωρήσεις εχορηγούντο προς ελευθέραν εξάσκησιν των θρησκευτικών τελετών και πανηγύρεων. Επλήρωνεν όμως η πόλη δικαιώματα
ζώνης· τούτο δ΄ην αρχαίον έθος των ανατολικών λαών, περί ου ποιείται μνείαν ο Ξενοφών εν τη Κύρου Αναβάσει Βιβλ. Α’ κεφ. IV «Αι δε κώμαι, εν αις εσκήνουν Παρυσάτιδος ήσαν εις ζώνην δεδομέναι». Το διάταγμα εσώζετο μέχρι τινός παρά τοις απογόνοις Τράντα, είτα δ’ εξηφανίσθη. Εξ επιστολής δε του επισκόπου Θεόφιλου προς τον Πατριάρχην δια τα συμβάντα του 1797 καταφαίνεται ότι η πόλις ην κτήμα της Σουλτανομήτορος. Την επιστολήν ταύτην παραθέτομεν ολόκληρον κατωτέρω εν τω οικείω κεφαλαίω· περικοπάς τινάς όμως σχετικάς σημειούμεν ενταύθα «…μη όντες ευχαριστημένοι εξ αιτίας των βαρυτάτων δοσιμάτων, αρπαγών του και άλλων ατόπων επιχειρημάτων του (Βοεβόδα), επροστρέξαμεν εις την εκλαμπροτάτην Χανούμ Σουλτάναν, κυρίαν του τόπου τους. Εστάλη ουν παρ’ εκείνης άνθρωπός της δια τη θεώρησιν των λογαριασμών… ηναγκάσθησαν οι χριστιανοί και έγραψαν αύθις τη κυρία τους, και ούτως εστάλη κατά τας αρχάς του Φεβρουαρίου ο ίδιος κεχαγιάς της…»
* ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ
1. Στις υπάρχουσες συνοικίες στο ΣΚΡΚΑ, ζούσαν κυρίως άποικοι από τη Βόρεια Ήπειρο και οι ντόπιοι που βρίσκονταν προηγουμένως στο ΣΙΟΠΑΤΟ.
2 Στα Αγραφιώτικα, που βρίσκονταν ανάμεσα στον ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟ και τους ΑΓ. ΑΝΑΡΓΥΡΟΥΣ, βρίσκονταν οι άποικοι από τα Άγραφα.
3. Τζαμάρα Βρισκόταν ανατολικά της πλατείας Συντάγματος και ήταν εκτός αρχικού σχεδίου με λίγα σπίτια από τη Βόρεια Ήπειρο που κατέβηκαν από το Σιόπατο μαζί με κατοίκους από τα Καλύβια.
4. Τρίδενδρο Κυρίως δυτικά του Αγίου Κωνσταντίνου που δεν υπήρχε εκείνη την εποχή Υπήρχαν λίγα σπίτια με κατοίκους κυρίως από τη Σερβία.
*Εκκλησίες
*Άγιος Δημήτριος
Υπήρχε μια εκκλησία και ένα μοναστήρι με λίγες μοναχές που προηγήθηκαν της Κοζάνης
*Άγιος Αθανάσιος
Ήταν μια εκκλησία δευτερεύουσας σημασίας από την αρχαιότητα που όταν ο Παπαγκίκας ήρθε από το Χόρμοβο, την ξαναέχτισε με τον γιο του, ο οποίος έγινε και ιερέας, και οι συγχωριανοί του εκκλησιάζονταν εκεί.
*Άγιοι Ανάργυροι
Οι Άγιοι Ανάργυροι χτίστηκαν το 1512 με την άφιξη εποίκων από τα Άγραφα
ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΠΟΥ ΥΠΗΡΧΑΝ ΓΙΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΕ ΑΛΛΑ ΜΕΡΗ
*Για Σιάτιστα-Γρεβενά που περνούσαν από το βόρειο τμήμα του Αγίου Νικάνωρα και μέσω Σιόπατου έβγαιναν στο Βατερό. Ο σημερινός δρόμος κάτω από τους Στρατώνες κατασκευάστηκε αργότερα
* Καϊλάρια Η διαδρομή ήταν κυρίως από τον Άγιο Γεώργιο και τα Κραββατάκια, που οδηγούσε στα Μελίσσια και από εκεί βαδιζε παράλληλα με τις πλαγιές του όρους Άσκιο και την όχθη της λίμνης Σαριγκιόλ.
*Βάντσες
Ο δρόμος προς Βάντσα και Κρόκο ήταν από τα Βαντσάστρατα, που ξεκινούσαν κάτω από τους Λούνες ανάμεσα στον Άγιο Αθανάσιο και τον σημερινό δρόμο Κρόκου Κοζάνης.
Τα Βαντσάστρατα υπήρχαν για μεγάλο μέρος όπως ήταν τότε.
* Σέρβια & Βελβεντό
Η μετακίνηση ακολουθούσε τη διαδρομή Πετράνων-Βαθύλακου, περνώντας από ειδικό καΐκι που έπαιρνε και κάρα που υπήρχε μέχρι τον 19ο αιώνα σε διάφορα σημεία όπως στην Ίμερα, την Καισάρεια κ.λπ. και από εκεί στον Σαραντάπορο για τη Λάρισα
* Θεσσαλονίκη
Η διαδρομή που ακολουθούσε κάποιος για να φθάσει από την Κοζάνη στην Θεσσαλονίκη ήταν ανάμεσα από τα 2 περάσματα/
Το πρώτο βρίσκεται ανάμεσα στα Πιερία όρη και το όρος Ερμιονεύς και ακολουθεί την ροΐ του Αλιάκμονα ,είναι δηλαδή το πέρασμα που ακολούθησαν οι Μακεδόνες για βγουν στον Θερμαϊκό και τις Αιγές.
Και το δεύτερο πέρασμα που βρισκόταν στα στενά της Έδεσσας ανάμεσα στα βουνά Βέρμιο και Βορα,Επισκόπηση AI
Τα «στενά» της Έδεσσας αναφέρονται στο μικρό φαράγγι που σχηματίζει ο ποταμός Εδεσσαίος ανατολικά της πόλης της Έδεσσας, πριν φτάσει στους περίφημους καταρράκτες.
Ο ποταμός Εδεσσαίος, πηγάζοντας από την περιοχή του Βόρα, δημιουργεί ένα μικρό φαράγγι στην πορεία του προς την Έδεσσα.
Την Καστανιά την θεωρούσαν πολύ δύσκολα προσβάσιμη .
ΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΠΟ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Το ανάγλυφο της περιοχής ήταν μια επικλινής δασωμένη κοιλάδα με λόφους στις τρεις πλευρές ( Ανατολή , βορρά και δύση ) και τον ανοιχτό ορίζοντα στα νότια με θέα το βουνό των θεών τον Όλυμπο .
Υπήρχε ένα πυκνό δάσος με κυρίως πλατάνια, καρυδιές, οξιες ,έλατα και βελανιδιές
Η επικλινής κοιλάδα διασχιζόταν από ρυάκια που μετέφεραν νερό τον χειμώνα και στέγνωναν το καλοκαίρι, με εξαίρεση το ρυάκι που μετέφερε νερό από την πηγή των Αγίων Αναργύρων που είχε πάντα νερό όπως και σήμερα.
Την ύπαρξη των ρεμάτων έλαβε σοβαρά υπόψη του ο Χαρίσι Τράντα, ο οποίος ανάμεσα στις πρώτες εργασίες που έκανε για να δημιουργήσει τη νέα πόλη ήταν να κατασκευάσει γέφυρες ώστε να υπάρχει κυκλοφορία ακόμα και τον χειμώνα, επειδή πριν από αυτή την ενέργεια, πολύ νερό κατέβαινε τον χειμώνα, το οποίο κυρίως συγκεντρωνόταν στους Λούνες κάτω από τον Άγιο Κωνσταντίνο και τις γραμμές του Σιδηροδρομικού Σταθμού, δημιουργώντας μια μικρή λίμνη.
Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΥΟ ΚΑΤΟΙΚΟΥΜΕΝΕΣ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ
Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΠΟΛΗΣ
Το μέγεθος της Κοζάνης ήταν μικρό.
Η απογραφή του 1528 έκανε λόγο για 693 κατοίκους την εποχή που τα Σέρβια είχαν 4838 κατοίκους, το Βελβεντό 2930 και η Αιανή 2786.
Η σημερινή περιοχή του κέντρου της πόλης, με την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, ΗΤΑΝ ακόμα μια δασική έκταση που σιγά σιγά αρχίζει να καταστρέφεται, με στόχο τη μόνιμη κατοίκηση.
Το δάσος της Κοζάνης σταδιακά δίνει τη θέση του στο αστικό τοπίο.
Οι αιτίες της εξαφάνισής του είναι η υλοτομία, η βόσκηση και η καύση αιγών. Υπάρχουν λίγες διαθέσιμες περιοχές εκτεταμένης βλάστησης τώρα, εντός και γύρω από τον αστικό ιστό, για να μας θυμίζουν το παλιό δάσος της πόλης μας.
Οι αιτίες της εξαφάνισής του είναι η υλοτομία, η βόσκηση αιγών και η καύση. Υπάρχουν λίγες διαθέσιμες περιοχές εκτεταμένης βλάστησης τώρα, εντός και γύρω από τον αστικό ιστό, για να μας θυμίζουν το παλιό δάσος της πόλης μας. Επιστρέφοντας στην Κοζάνη, άρχισε να υλοποιεί το όραμά του να δημιουργήσει μια πόλη με σύγχρονα, για την εποχή, διώροφα κτίρια μεγαλοπρέπειας.
Για το έργο αυτό, φρόντισε και βρήκε κατασκευαστές και σχεδιαστές σπιτιών από όλη την περιοχή, κοντά ή μακριά από την πόλη του.
ΤΙ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ
Καταστρώνει τα σχέδια για την δημιουργία της πόλης και αποφασίζει την συνένωση των 2 βασικών συνοικιών που υπήρχαν τότε της ΣΚΡΚΑΣ και των ΑΓΡΑΦΙΩΤΙΚΩΝ.
Αποφασίζει επίσης την δημιουργία δυο κατοικούμενων συνοικισμών και μια τρίτης που θα συγκεντρώσει το εμπόριο και την βιοτεχνία.
ΚΑΤΟΙΚΟΥΜΕΝΕΣ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ
1η ) Την συνοικία ΓΚΙΟΥΛΕΡ ΜΑΧΑΛΑ
Γελώσα ή Ροδόπληθη
Πρώτα σε αυτή έκτισε και το δικό του διώροφο σπίτι τοποθετώντας ότι πιο σύγχρονο υπήρχε και πολυτελές
Με δικά του χρήματα άρχισε να κτίζει και άλλα σπίτια και σε όσους κατοικούσαν σε αυτά τους έδινε μια περίοδο χάριτος στην πληρωμή τόσο προφανώς της αξία των κατοικιών όσο και την καταβολή φόρων στο οθωμανικό κράτος
Σπίτια ανάλογα έκτισαν και οι Πλατώνης και Σαπουντζής κ.α.
Έχοντας στο διάταγμα δικαίωμα ανέγερσης χριστιανικής εκκλησιάς
Αρχίζει να κτίζει τον Αγ. Νικόλαο χρησιμοποιώντας ξυλεία από το δάσος που υπήρχε στην θέση που απεφάσισε να δημιουργήσει την νέα πόλη.
Πρώτος ο Χαρίσης βάζει τον θεμέλιο λίθο της Εκκλησιάς δίνοντας και το όνομα Α.ΝΙΚΟΛΑΟς λίγο παράξενο για εκκλησία που ο Άγιος της είναι ο προστάτης των ναυτικόν αλλά έχω την εντύπωση ότι ήταν φυσικό για το Χαρίση Τράντα να δώσει αυτό το όνομα μια και η πίστη στον Α. Νικόλα των Ρώσων ήταν πάντα ιδιαίτερα μεγάλη
Ανακαινίσθηκε το 1721
Εν τω μεταξύ ο πατέρας του και οι 120 οικογένειες από το Κτένι κατοικούσαν στη θέση Κρεβατάκια μέσα στις καλύβες.
Τελειώνοντας τις νέες κατοικίες καλεί όλους τους συγχωριανούς του να μείνουν στα καινούργια σπίτια και στέλνει ανθρώπους να κάψουν τις καλύβες
Εκτός από την δημιουργία της πρώτης συνοικίας για κατοικίες προχωρά και στην δημιουργία της δεύτερης συνοικίας με κατοικίες
2η ) ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΣΑΡΙΠΑΣΧΟΥ
Η γειτονία αυτή βρισκόταν ανατολικά του ΓΚΙΟΥΛΕΡ ΜΑΧΑΛΑ όπου κατασκευάζει το σπίτι του ο άλλος άρχοντας της περιοχής ο Παπαγκίκας από το Χόρμοβο .
ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ & ΤΗΝ ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ
3η ) ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΚΟΙΝΟ ΤΑΡΣΙ
Βρισκοταν Νότια- Νότια ανατολικά
Είναι η γειτονιά όπου επρόκειτο να δημιουργηθεί η αγορά και να εγκατασταθούν οι Βιοτεχνίες [Οδός Βενιζέλου-Μ. Αλεξάνδρου }
Δημιουργείτε κλειστή αγορά τα χασαπλία (κρεοπωλεία )
Το ΚΟΙΝΟ ΤΣΙΑΡΣΙ ήταν μια ολοκληρωμένη αγορά με ποικίλη εργαστηριακή παραγωγή από Γουναράδες,χαλκιάδες,πεταλωτές,κηροποιούς,βυρσοδέψες,αρτοποιούς,υφαντάδες,κρεοπώλες, κεραμιδάδες,υποδηματοποιούς,ράπτες ,σαμαράδες,σαπωνοποιούς,σεντουκάδες,μαχαιράδες,
ΥΔΡΕΥΣΗ -ΚΑΛΛΩΠΙΣΜΟΣ
Σε διάφορα σημεία της πόλις τοποθετεί τρεχούμενο νερό
Και γεμίζει την πόλη με πλατάνια καλλωπίζοντας την
Φυσικά όπου υπάρχουν Ρέματα φροντίζει να δημιουργηθούν γέφυρες έτσι ώστε να υπάρχει επικοινωνία ανάμεσα στις νέες γειτονίες αλλά και τις παλιές Αγραφίωτικα και Σκρκα
ΔΙΩΡΟΦΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ
Ο Τράντας άρχισε να δίνη αστική μορφή στην πόλη γραφει ο Λιουφης :’’
Ήρξατο κτίζων οίκους μεγαλοπρεπείς και διωρόφους, καλών τέκτονας και κτίστας”, αφού εξασφάλισε προνόμια θέτοντας την πόλη υπό την προστασία της μητέρας του Σουλτάνου.’’
Δημιουργεί μια καινούργια συνοικία στο μέσο των μικρόν οικισμών την οποία ονομάζει ΓΚΙΟΥΛΕΡ ΜΑΧΑΛΑ όπου κτίζει τα πρώτα δίπατα σπίτια ορίζει τον χώρο της αγοράς
Ένα από τα πιο όμορφα που σωζόταν μέχρι το 1911 ήταν γνωστό σαν «το σπίτι του Καρατζέτζου».
Ο Χ. Τράντας ήταν ο πρώτος που άρχισε να δίνει αστική μορφή στον καινούργιο οικισμό.
Δημιούργησε ολόκληρη συνοικία, τον γκιουλέρ – μαχαλά
Οι κατοικίες ήταν συνήθως κατασκευασμένες κάθετα σε υψομετρικές καμπύλες του ανάγλυφου έτσι η φάτσα την κατοικίας να είναι προς τα νότια βλέποντας την κοιλάδα του Αλιάκμονα
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Ένα από τα προνόμια που εξασφάλισε ο Χαρίσης είναι η άδεια οικοδόμησης του νέου ιερού ναού. Άγιου Νικόλαου,
το 1664 θεμελιώνει την εκκλησιά του Αγίου Νικολάου την οποία τη χαρακτηρίζει πολιούχο για την ανοικοδόμηση του οποίου είχε εξασφάλιση την άδεια με την λήψη των προνομίων από την πόλη
Ο Άγιος Νικόλαος, θαλασσινός άγιος για τους Έλληνες και την ορθόδοξη παράδοση, είναι ιδιαίτερα αγαπητός στους ορθοδόξους της Ρωσίας. Ακολουθώντας πιθανώς αυτή την παράδοση, ο Τράντας τον επέλεξε και σαν προστάτη άγιο της νέας εκκλησίας κι ας μην είχε εδώ θαλασσινούς να προστατέψει!
Tο 1721 βάζουνε όλοι οι πολίτες χρήματα και ανακαινίζεται η εκκλησία του Αγίου Νικόλα. Γίνεται μεγαλόπρεπη και τοποθετούνται μεγάλες καμπάνες. Το 1730 η εκκλησία αγιογραφήθηκε από τους Γιαννιώτες αδελφούς Νικόλαο και Θεόδωρο
το 1678 επαναγείρεται η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, που λίγα χρόνια πριν είχε πληγεί από πυρκαγιά
ΑΓΟΡΑ
Το “κοινό τζιαρσί” με τα βιοτεχνικά εργαστήρια και τα καταστήματα των συντεχνιών και δραστήριων εμπόρων των παροικιών της κεντρικής Ευρώπης. Η εμπορική ανάπτυξη του 18ου και 19ου αι. βοήθησε και την καλλιέργεια των γραμμάτων και των τεχνών.
κι έφτιαξε σκεπαστή αγορά
Έτσι ο χώρος της αγοράς που δημιουργήθηκε αρχίζει να γεμιζει με καταστήματα και βιοτεχνίες και να συγκεντρώνονται κατ αρχάς οι άνθρωποι των συνοικιών λίγο αργότερα φυσικά θα ακολουθήσουν και οι κάτοικοι των γύρω χωρίων
ΑΛΛΟΙ ΔΡΟΜΟΙ – ΓΕΦΥΡΕΣ
Ακόμη κάνει δρόμους και γεφύρια πάνω από τα ρέματα για να κυκλοφορούν οι άνθρωποι από τις γειτονίες και για να μπορούν να αποφεύγουν το λασπουριά του στρώνει με πέτρες
ΚΕΝΤΡΙΚΟΙ ΔΡΟΜΟΙ
Μετά την αναδημιουργία της Κοζάνης από τον Χαρίση Τράντα ο Γουναροπουλος το 1872 έγραφε στο περιοδικό “Πανδωρα “
“ ”… εκ της αγοράς της Κοζανίτης άρχονται 4 δημόσιοι οδοί ήτοι
Προς ανατολάς δια Βέρροιαν, Νίαγουσταν (σημερα Ναουσα ), Θεσ/νίκη
Προς δυσμάς δια Σιάισταν ,Γρεβενά,Ιωάννινα και τήν Ήπειρον
Προς βορράν δια Καλλιάριον (Πτολεμαιοδα ),Βιτώλια (Μοναστηρι )και Βόρειον Μακεδονίαν.
Προς νότον δια Σέρβια, Ελλασώνα, Τρίκκην (Τρικαλλα ),Λάρισσαν και λοιπήν Θεσσαλια” “
-ΓΚΑΛΤΕΡΙΜΙΑ-
Φυτεύει πολλά καλλωπιστικά δένδρα και κυρίως πλατάνια.
ΥΔΡΕΥΣΗ
Γράφεται σε παλιά βιβλία ότι έγιναν Υδραγωγεία και κρήνες
Συγκεντρώνοντας τα νερά από μικρές πηγές που υπήρχαν μέσα η έξω από τον διαγραφόμενο ιστό της πόλης
Κατασκεύασε βρύσες σε διάφορα σημεία του οικισμού, αλλά και ποτίστρες για τα ζώα, νοτίως της πόλης
Θυμάμαι στην δεκαετία του 1950 να υπάρχουν ακόμη βρύσες που συγκεντρωνόταν οι γυναίκες για να πάρουν νερό για διάφορες εργασίες του σπιτιού , στην οδό Μ. Αλεξάνδρου απέναντι από την Πλατεία στα Αλώνια και μια ακόμη μια στο ίδιο δρόμο πιο δυτικά, βρύσες στο σπίτι Λασσάνη, στις Καρυές επί της Π. Μελά
Στο Νίουλ το πηγάδι πάνω από το κέντρο Πλάτανος , βρύση στον πλάτανο απέναντι από το ξενοδοχείο Αλιάκμονα ,.βρύση κοντά στο Δρίζειο και βεβαίως τις 2 εξόδους της πηγής μπροστά από τους Άγιους Αναργύρους που τρέχουν ακόμα.
Μεγάλη ποτίστρα για ζώα υπήρχε στην ανατολική πλευρά της πλατείας Συντάγματος και τρεχούμενο νερό βεβαίως το παλιό δίκτυο με νερό από διάφορες πήγες καλύπτει την παλιά πόλη σε όλες τις συνοικίες.
Το νερό έτρεχε συνέχεια από μεγάλες σωλήνες χωρίς σταματημό .
Βρύσες με διακόπτη θυμάμαι στις Καρυές και στο σπίτι του Λασσάνη που πίσω τους υπήρχε δεξαμενή.
ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ
Κατασκεύασε συγχρόνους υπονόμους καλύπτοντας πολλά ρέματα γύρω από το κέντρο της πόλης
Αυτό το έργο έχει αμφισβητηθεί και γράφτηκε ότι έγινε όταν η Κοζάνη έγινε δήμος γύρω στον 19ο αιώνα το 1880
Θυμάμαι όμως το δάσκαλο μου το Δ.Παπαδημητρίου το 1955 να μας περιγράφει την απομάκρυνση των Ναουσαίων που κατέφυγαν στην πόλη μετά την επανάσταση τους το 1821 να φυγαδευόταν μέσα από τους σκεπαστούς υπονόμους και αφού βγήκαν κάτω από τον Α,Κωνσταντίνο που τότε δεν υπήρχε -3 δένδρα λεγόταν να φεύγουν από την Βανσιοστρατά -διασταύρωση Κρόκου Καρυδίτσας
ΑΝΟΙΓΜΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Η συνένωση των οικισμών φυσικά δεν θα παραμείνει στο οικονομικό επίπεδο αλλά συντελείτε γρήγορα και στο επίπεδο των θρησκευτικών και κοινωνικών σχέσεων
ανάπτυξη του εμπορίου,
Αυτή ακριβώς η προνομιακή θέση της πόλης έδωσε από την μία μεριά ώθηση στην ανάπτυξή της και από την άλλη τη φύλαξη απ’ ότι υποφέρανε άλλες χριστιανικές πόλεις στη Δυτική Μακεδονία
Ο πληθυσμός φτάνει τους 1.500 κατοίκους, περίπου 400 οικογένειες, στους 3 νέους συνοικισμούς του κέντρου.
η συνακόλουθη ανάπτυξη του εμπορίου, η συνεχής καταφυγή κατοίκων από τα γειτονικά χωριά και η δημιουργία Κοζανίτικων εμπορικών παροικιών (κομπανίες) σε πόλεις της Βαλκανικής, κυρίως στην Αυστρουγγαρία, βοηθάνε στην αστικοποίηση του τόπου, την ανάδειξή του σε οικονομικό κέντρο της περιοχής και την αλλαγή της κοινωνικής αντίληψης των ανθρώπων. .
Ήδη είχε αρχίσει η εμπορική επαφή των Κοζανιτών με τα μεγάλα αστικά κέντρα, Κωνσταντινούπολη, Ουγγαρία, Πολωνία, Γερμανία.
Ο πρίγκιπας της Τρανσυλβανίας Ράκοζι, το 1667, παραχωρεί στους Κοζανίτες εμπορικά προνόμια και έτσι από πραματευτάδες γίνονται ιδρυτές μεγάλων οίκων στις παραδουνάβιες χώρες.
Δημιουργήθηκαν οι ονομαστές κοινότητες των Κοζανιτών στο Ζέμουν (Σέμλινο), στη Βιέννη, στη Βούδα, στην Πέστη, το Βουκουρέστι και σε άλλες πόλεις της Αυστροουγγαρίας. Τα προϊόντα που εμπορεύονται είναι κιλίμια, αλατζάδες, κάπες, νήματα, μεταξωτά, κρόκος, κρασιά, δέρματα και υφαντά.
Η επαφή αυτή με την Ευρώπη προάγει οικονομικά, πνευματικά και κοινωνικά την πόλη.
Η πόλη οργανώθηκε σε κοινότητα και με τα ισχύοντα εκείνη την εποχή, ο πιο μεγάλος και ο πιο πλούσιος άρχοντας, πέτυχε να θέσει την Κοζάνη στην προστασία της μητέρας του Σουλτάνου, να την κάνει «Μαλικανέ». Εκείνος μάλιστα που πήρε και το φιρμάνι (με αυτό απαγορεύεται να εγκατασταθούν στην πόλη Τούρκοι) με τα προνόμια για τη πόλη κι έχτισε τα καλύτερα οικήματα, ο Χαρίσης Τράντας, γίνηκε η κεφαλή, ο προεστός, ο «μπασιάς» όπως τον αποκάλεσαν.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Την ίδια εποχή στην Κοζάνη, οι ιερείς δίδαξαν τα πρώτα γράμματα στην Κοζανιτοπούλα
Το 1668 ιδρύθηκαν η βιβλιοθήκη και το σχολείο της Κοζάνης.
Τα χρήματα από το κοινοτικό ταμείο και τα εμβάσματα των ομογενών διατίθενται το 1668 για την ίδρυση και λειτουργία του πρώτου σχολείου, της περίφημης «Σχολής της Κοζάνης».
Ο πληθυσμός φτάνει τους 1.500 κατοίκους, περίπου 400 οικογένειες, και δημιουργούνται 4 ενορίες: Α. Νικόλαος, Άγιος Δημήτριος, Άγιοι Ανάργυροι και Άγιος Αθανάσιος.
ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΤΟΙΚΩΝ
Εκτός από την εξασφάλιση της ασφάλειας της πόλης, ο Χαρίσης, φοβούμενος ότι οι Οθωμανοί κάποια στιγμή θα προσπαθούσαν να απειλήσουν τη ζωή και την περιουσία των Κοζανιτών, φρόντισε επίσης για τον τύπο των κατοικιών και ολόκληρο τον σχεδιασμό για να εξασφαλίσει πρόσθετη ασφάλεια.
Δεν υπήρχε ανάγκη να χτιστούν τείχη γύρω από την πόλη, αφού ήταν γνωστό ότι οι Οθωμανοί όπου υπήρχαν τείχη ενοχλούνταν από αυτά. ισοπέδωσαν τα Φρουρια Δρεπάνου και -Σταρειδώλων-.
Έτσι, στράφηκε σε μια άμυνα της πόλης που θα βασιζόταν στην «εσωστρεφή» πολεοδομική οργάνωση στην οχυρωμένη μορφή των σπιτιών.
Διέθεταν ασφαλείς ψηλούς περιβόλους με ελάχιστα ανοίγματα σιδερένιου φράχτη. Ακόμα και τα υπόγεια που χρησιμοποιούνταν για αποθήκευση χρησιμοποιούνταν και ως κρυψώνες σε επιδρομές Τούρκων και Αλβανών.
Η δαιδαλώδης μορφή του οδικού δικτύου σε συνδυασμό με ένα σύστημα επικοινωνίας των αυλών, όταν άνοιγαν, επέτρεπε τη διαφυγή σε περιόδους κινδύνου.
Μια επιστολή του Π. Μελά, ο οποίος ήρθε στην Κοζάνη για πρώτη φορά το 1903, προς τη σύζυγό του Ναταλία, δίνει την καλύτερη εικόνα για να δούμε τι παρείχαν αυτές. κατασκευές Π. Μελάς -Ναταλία
”Κάθε οικισμός είναι ένας πραγματικός λαβύρινθος γιατί όλα τα σπίτια του οικισμού επικοινωνούν με τα άλλα μέσω των διαδρόμων τους. Έτσι μπήκαμε από μια πόρτα και αφού περάσαμε από δεν ξέρω πόσες στοές και διαδρόμους, τελικά βγήκαμε σε έναν δρόμο όπου βρεθήκαμε στις πύλες της Μητρόπολης…” ΤΟ
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΧΑΡΙΣΗ ΤΡΑΝΤΑ ΚΑΙ Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ
Ο Χαρίσης Τράντας, έγινε ο επικεφαλής, ο προεστός. Θεωρείται ο πρώτος ηγεμόνας της πόλης, ο «Μπασίας» όπως τον αποκαλούσαν.
Ο Χαρίσης παντρεύεται και από αυτόν τον γάμο αποκτά 2 γιους, τον Γιάννη και τον Μάρκο και 6 κόρες, το όνομα της μίας από αυτές είναι Αλεξάνδρα και ο απόγονός της θα παντρευτεί τον γιο του Καρατζέζου που ήταν δήμαρχος στην Κορυτσά και με 50 οικογένειες στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα θα εγκαταλείψει την πατρίδα του και θα εγκατασταθεί μόνιμα στην Κοζάνη.
Μετά από αυτόν τον γάμο, το σπίτι του Χαρίση που προφανώς βρισκόταν στην ιδιοκτησία της Αλεξάνδρας θα περάσει στα χέρια του γαμπρού Καρατζέζου και έτσι στη μνήμη των Κοζανιτών θα παραμείνει ως κατοικία του Καρατζέζου και δεν είναι άλλο από αυτό που βρισκόταν στη θέση του 3ου και 4ου Δημοτικού Σχολείου και γι’ αυτό θα ονομαστεί Σχολή Καρατζέζου.
Ο μεγαλύτερος γιος του Ιωάννη λαμβάνει ως προίκα τα χωράφια που βρίσκονταν νοτιοανατολικά του Αγίου Νικολάου όπου αργότερα θα εγκατασταθούν 56 οικογένειες Αιγύπτιων Χριστιανών από την αίρεση των Κοπτών. Άτομα με ενδιαφέρον για τη μουσική και τη σιδηρουργία.
Οι Αιγύπτιοι ενσωματώθηκαν γρήγορα στην κοινωνία της Κοζάνης παρά τις επιφυλάξεις και τις αντιδράσεις ορισμένων Κοζανιτών και εγκαταλείποντας την αίρεση στην οποία ανήκαν, πήραν την ίδια. θεωρούνταν ως γηγενείς συμπολίτες τους, παραμένοντας μόνιμα στην πόλη .
Οι Κοζανίτες της εποχής ανεγνώρισαν το έργο του Χαριση Τραντα και τον αποκαλούσαν “ ο Μπασιας “ ο προεστός δηλαδή ,κατά τον Λιούφη τον αποκαλούσαν Μπασιάγιαννη[Μπάσιας
Όταν πέθανε, όλα τα καταστήματα και τα εργαστήρια έκλεισαν και κηδεύθηκε με την συνοδεία οπλισμένων ανδρών και ο σωρός μεταφέρθηκε με στολισμένη άμαξα και αλόγα στο νεκροταφείο των ΑΓ.Ανάργυρων και ετάφει με μεγαλοπρέπεια ήταν 3 Νοεμβριουη μέρα αυτή καθιερώθηκε σαν αργία .
