Από τις αρχές του νέου έτους 2023 βρίσκομαι στην Κεφαλονιά, στο Αργοστόλι.
Οι μέρες κυλούν αναζητώντας τις Ρίζες. Ψάχνοντας και “τρέχοντας” στις σελίδες του νησιού, βρήκα μερικά στοιχεία και σας τα παραδίδω.
Το Αργοστόλι ανήκει στα Επτάνησα. Όμορφο νησί, μεγάλο, με την ιστορία του και τον πόνο του, κυρίως εκείνον του 1953, με τον μεγάλο σεισμό, ο οποίος «ταρακούνησε» το νησί. Ίσως αυτό το «ταρακούνημα» να έγινε και μία αιτία να ξεχαστούν και να αφεθούν στην άκρη ορισμένες αντιλήψεις για τους πρόσφυγες της εποχής 1922. Σύμφωνα με μελέτες, μαρτυρίες και από τα αρχεία του κράτους, η Κεφαλονιά ήταν κι αυτή μία από τις περιοχές της χώρας που φιλοξένησε πρόσφυγες του 1922. Οι πληροφορίες μου μιλούν αρχικά για 6000 άτομα, όταν τα καράβια πηγαινοέρχονταν και κουβαλούσαν τους ανθρώπους από την άλλη μεριά του Ελληνισμού, του Πόντου. Άγνωστο για ποιον λόγο, δεν έμειναν στην Κεφαλονιά όλοι αυτοί, αλλά ελάχιστοι, περίπου στα 1000 άτομα. Δεν θα τους έλεγα και λίγους, ένα ολόκληρο χωριό.
Πέρασαν τα χρόνια και η ιστορία δεν έγραψε σχεδόν τίποτα γι αυτούς τους ανθρώπους. Κανείς δεν γνωρίζει πολλά στοιχεία. Αργότερα, οι συγκυρίες τους έκαναν να σκορπιστούν σε διάφορα μέρη του νησιού και της χώρας. Όσοι παρέμειναν στο νησί και κυρίως στο Αργοστόλι, προσπάθησαν να ξαναφτιάσουν τη ζωή τους με τα λιγοστά πράγματα που τους παρείχαν. Φυσικά δεν θα μπορούσαν να παραλείψουν και τον αθλητισμό. Έτσι λοιπόν, ήταν αυτοί που δημιούργησαν τον ιστορικό αθλητικό σύλλογο «Παγκεφαλληνιακός Α.Σ.» που ιδρύθηκε το 1923-1924 από Πόντιους και Μικρασιάτες πρωτοπόρους του ποδοσφαίρου.
Επίσης, πληροφορίες αναφέρουν ότι «υπάρχει σύνδεση» πως η εικόνας της Παναγίας η οποία βρίσκεται στον Ιερό Ναό της Παναγίας Ρακανζτή στο Αργοστόλι, να έχει έρθει από πρόσφυγες της πρώτης γενιάς, από το χωριό Ρακάν της Αργυρούπολης του Πόντου.
Από τα ιστορικά αρχεία του νησιού προκύπτει ότι για τους πρόσφυγες που κατέφτασαν στο νησί, η ελληνική κυβέρνηση αναγκάστηκε να λάβει μέτρα υπέρ των προσφύγων ανάμεσα στα οποία επιτάξεις ακινήτων, απαλλοτριώσεις οικοπέδων για δημιουργία προσφυγικών συνοικισμών, αλλά και επιτάξεις κατοικούμενων «ή οπωσδήποτε χρησιμοποιούμενων ακινήτων», δημόσια κτίρια, το χειμερινό Θέατρο «Ο Κέφαλος», το Επιμελητήριο, οι στρατώνες μετατράπηκαν με ταχείς ρυθμούς σε πρόχειρα καταλύματα.
Η Κεφαλλονιά μαστιζόταν ήδη από ανεργία και πολλοί από τους κατοίκους είχαν μετεγκατασταθεί σε άλλα μέρη, κυρίως στο εξωτερικό, ενώ μεγάλος αριθμός ντόπιων εργάζονταν ως ναυτικοί.
Το νησί, ορεινό στο μεγαλύτερο μέρος του, δεν είχε δυνατότητες να θρέψει τόσο πλήθος. Η καλλιεργήσιμη γη ήταν ελάχιστη κι αυτή ανήκε σε συγκεκριμένες οικογένειες. Τα ελεύθερα επαγγέλματα ήταν συγκεκριμένα, η αγορά κατειλημμένη και περιορισμένη, οπότε οι πρόσφυγες δεν είχαν δυνατότητες εξεύρεσης εργασίας τουλάχιστον κατά την περίοδο της ξαφνικής μαζικής παρουσίας τους στο νησί. Η κοινωνία της Κεφαλλονιάς ήταν κλειστή και πονεμένη. Κουβαλούσε 78 αιώνων συνεχή κατοχή πολύμορφη, πολυεθνική και ρωμαιοκαθολική τω δόγμα, όμως είχε ισχυρή καρτερία και βαθιά πίστη και αγάπη. Οι ντόπιοι στις πρώτες ημέρες φάνηκαν επιφυλακτικοί και καχύποπτοι και δεν άνοιγαν εύκολα τα σπίτια και τις καρδιές τους να δεχθούν τους πρόσφυγες. Ορισμένοι στάθηκαν απόμακροι, περιφρουρώντας τα κεκτημένα τους που ένοιωσαν πως απειλούνταν. Υπήρξαν βέβαια και φωτεινά παραδείγματα φιλοξενίας, άνθρωποι που προσέφεραν γη και ύδωρ στους κατατρεγμένους, που κατανόησαν την απόγνωση και την απελπισία τους, και που ξεπέρασαν με την αγάπη και την δύναμη της ελληνικής φυλής, την διαφορά ιδιοσυγκρασίας και νοοτροπίας, αλλά και τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν εξ αιτίας της ομαδικής μετανάστευσης των αγρίως ξεριζωμένων .
‘Όταν ήλθε ο πόλεμος, όλοι μαζί, πρόσφυγες και ντόπιοι, έγιναν μια γροθιά για του Χριστού την πίστη την Αγία και της πατρίδας την ελευθερία. Μετά την απελευθέρωση ακολούθησε ο αιματηρός εμφύλιος, ο οποίος ούτε αυτός κατάφερε να «ενώσει» το «ξένο στοιχείο».
Σιγά σιγά όμως, άρχισαν όλοι να ορθοποδούν κι εκεί που έλεγαν ότι κάτι ωραίο ξεκίνησε για το νησί, ήρθαν οι φοβεροί σεισμοί τον Αύγουστο του έτους 1953 και μετατράπηκε το νησί σε ερείπια!
Η κοινή δυστυχία, αποδείχθηκε για άλλη μια φορά, ότι συσπειρώνει τους ανθρώπους.
Όλοι μαζί με τον ίδιο πόνο, άστεγοι όλοι, με την ίδια μοίρα, ξεκίνησαν από την αρχή μια νέα ζωή και έδωσαν στο νησί νέα πνοή!
Όμως, μέχρι και σήμερα, 100 χρόνια μετά, είναι λυπηρό να βλέπεις περιοχές στις οποίες έζησαν πρόσφυγες απ΄ όλες τις περιοχές της Μικρας Ασίας και να μην υπάρχει ένας σύλλογος, ένα σωματείο, κάποιος άνθρωπος που να έχει καταγράψει κάποια στοιχεία για τον κόσμο αυτόν. Ευτυχώς υπήρξαν μερικοί άνθρωποι στο νησί, οι οποίοι προσπάθησαν να συλλέξουν στοιχεία και να καταγράψουν ότι μπόρεσαν.
Ίσως είναι αργά μετά από 100 χρόνια να ψάχνεις για ρίζες, όμως αυτή η φλόγα, αυτή η φωτιά που καίει για τον Πόντο, θα ζεσταίνει τις καρδιές όλων μας και θα μας θυμίζει ότι Ο Πόντος Ζει και είναι παντού!!!
(Η περιοχή των Προσφύγων όπως προκύπτει από τα αρχεία είναι η εξής:
οδός Δεβοσέτου-Σουηδίας-Καλλιγά-Κεφαλου-Γεωργίου Πιτζαμάνου (μέχρι την παράλληλο της οδού Αλιβιζάτου), δίπλα και βόρεια ήταν το αρχοντικό «Κοργιαλένια».
Οι Πρόσφυγες ριζώνουν μέσα στην Κεφαλλονίτικη κοινωνία και ιδιαίτερα εκείνην του Αργοστολίου, στης οποίας την ανάπτυξη και πρόοδο συμβάλουν πολύ. Ιδρύουν το 1923 τον «Παγκεφαλληνιακό Αθλητικό Σύλλογο» το πρώτο αξιόλογο αθλητικό σωματείο του Νησιού με Πανελλαδική προβολή, αρχικά για να ψυχαγωγούνται. Τα πρώτα στελέχη είναι όλα Προσφυγικής καταγωγής:
- Κωνσταντινίδης Σπύρος (Αρχηγός) – Ξυλογλύπτης.
- Παυλίδης Θεαγένης (Μέλος) – εργάτης
- Περλικίδης Παναγιώτης (Μέλος) εργάτης,
- Ανδρεάδης Ανδρέας (Μέλος) Μαθητής Γυμνασίου
- Παπαϊωάννου Ιωάννης (Μέλος) Οδοντίατρος
- Βρετός Μιχαήλ (Μέλος) Φωτογράφος
- Καλφόπουλος Μιχάλης (Μέλος) Λογιστής
- Τζιβάνης Γιάννης (Μέλος) Μαθητής Εμπορικής Σχολής
- Μαυρομάτης Γιάννης (Μέλος) Εμποροϋπάλληλος
- Κανάρης Γιώργος (Μέλος) Ψαράς
- Σέρβος Αχιλλέας (Μέλος) Εργάτης
Σιγά σιγά με την εργατικότητά τους και το ανεπτυγμένο πνευματικό τους επίπεδο, διακρίνονται και σε άλλους τομείς και αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο τόσο στα πολιτιστικά όσο και στα πολιτικά θέματα.
Όσοι μπορούν με θυσίες αιματηρές αποκτούν δική τους στέγη. Με απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας και Προνοίας, κρίθηκε αναγκαστικά απαλλοτροιωτέα «λόγω δημοσίας ωφελείας και επί σκοπώ αστικής εγκαταστάσεως των προσφύγων εν Αργοστολίω έκτασις συνολικής 14.593 τετρ. μέτ. Κειμένης εν Αργοστολίω και ανηκούσης εις τους ιδιοκτήτας: 1. Γεράσιμον Δημάτο 995 τ.μ., 2. Νικολάου Λορετζάτου 2.315 τμ, 3. Μαρία Κοσμετάτου 9.852 τ.μ. και 4. Μαρία Κοσμετάτου 1.435 τ.μ, ήτις μεταβιβάζεται εις το δημόσιον».
Στην έκταση αυτή οικοδομήθηκαν οι κατοικίες των προσφύγων σε ενιαίο συγκρότημα, με μονότονο αρχιτεκτονικό σχέδιο, χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό, ο γνωστός στο νησί «Προσφυγικός Συνοικισμός». Η αρχιτεκτονική παραφωνία και η προχειρότητα της κατασκευής αποτέλεσε μία προκλητική απρέπεια στο μάτι και στις συνειδήσεις. Οι φιλοξενούμενοι, απομονωμένοι σε γκέτο, ήταν σα να καταδικάζονται να ζήσουν δική τους ζωή σε στιγμές που η κοινωνική διαβίωση είχε ισοπεδώσει τους διαχωρισμούς.
Την αντινομία αυτή ανέλαβε να εξαλείψει ο σεισμός του Αυγούστου του 1953, οπότε η ισοπεδωτική του δύναμη γκρέμισε και τα οικιστικά χωρίσματα των ανθρώπων.
Οι Πρόσφυγες Ελληνικής καταγωγής προέρχονταν απ΄ όλες τις τάξεις. Πολλοί μορφωμένοι και διπλωματούχοι, ειδικευμένοι τεχνίτες διακρίνονται για το πολιτιστικό τους επίπεδο, το οποίο αποκαλύφθηκε μόλις τακτοποιήθηκαν και ηρέμησαν.
Έψαξα όσο ήταν δυνατόν να βρω στοιχεία για τους Πρόσφυγες του 1922, Πόντιους, Μικρασιάτες κ.α., αλλά αποδείχθηκε λίγο δύσκολο.
Είχα την τύχη να γνωρίσω μία απόγονο πρόσφυγα από το χωριό Αυλήαννα Αργυρούπολης του Πόντου, (την κα Μαρία Βινιέρη, το γένος Περτσινίδη η μητέρα της) η οποία έκανε πολλές προσπάθειες να βρει στοιχεία για τους δικούς της ανθρώπους και συνεχίζει ακόμη. Όμως είναι αρκετά δύσκολο πλέον, αφού οι σεισμοί κατέστρεψαν τα περισσότερα αρχεία και αυτά που ήδη υπάρχουν δεν είναι εύκολο να ρίξουν φως στο σκοτάδι….
Υπάρχουν συγγραφείς που ασχολήθηκαν με το θέμα, αλλά δυστυχώς είναι πλέον αργά…. έχει φύγει η πρώτη γενιά, με την οποία δεν ασχολήθηκε ποτέ κανείς και οι επόμενες γενιές δεν ασχολήθηκαν απ΄ ότι κατάλαβα, αφού η παρουσία Ποντίων δεν ήταν όπως σε άλλα μέρη της Ελλάδας, ώστε να διατηρηθούν ορισμένα τουλάχιστον ήθη και έθιμα, παραδόσεις κλπ. Είναι όμως όμορφο, οι λιγοστοί απόγονοι, που το λέει η ψυχή τους, να προσπαθούν και να ψάχνουν τις ρίζες τους και να “συνδεθούν” περισσότερο με τον Πόντο.
Στην Κεφαλονιά προσπάθησα να βρω ανθρώπους για να γνωριστούμε και να μάθουμε περισσότερα, να ανταλλάξουμε πληροφορίες, στοιχεία κλπ.
(Πηγές: Βιβλιογραφία ΣΤΑΘΜΟΙ στην Πολιτικοκοινωνική και πολιτισμική ζωή του Αργοστολίου, του ΔΕΜΠΟΝΟΥ Αγγελου-Διονυσίου, έκδοση Δημοτικής επιχείρησης Πολιτισμού, Αναψυχής και Ψυχαγωγίας Αργοστολίου, Αργοστόλι 1994).
Γεώργιος Ζαχαριάδης
Αργοστόλι Ιαν. 2023
