Οι επισημάνσεις του ΤΕΕ/ τμ. Δυτικής Μακεδονίας για το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης Δήμου Κοζάνης

Το ΤΕΕ/τμ. Δυτικής Μακεδονίας κοινοποιεί τις Παρατηρήσεις επί του προσχεδίου «Επιχειρησιακό Στρατηγικό Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης Κοζάνης (Ε.Σ.Σ.Β.Α.Α.)» όπως εστάλησαν στη διαβούλευση του Δήμου Κοζάνης για το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης Δήμου Κοζάνης:

1. Επιχειρησιακός – Στρατηγικός Σχεδιασμός

Κρίνεται σκόπιμο για την τεκμηρίωση του ίδιου του προσχεδίου και για τη διασφάλιση του όλου εγχειρήματος του Ε.Σ.Σ.Β.Α.Α. Κοζάνης και συνεπώς την εποικοδομητική διαβούλευση, να υπήρχαν ήδη μελέτες βιωσιμότητας και σε τελική μορφή τα υπό εκπόνηση «εργαλεία-υπόβαθρα» σχεδιασμού (Γ.Π.Σ., Σ.Β.Α.Κ., Master Plan Δήμου Κοζάνης). Επίσης, οι πραγματικές ανάγκες της πόλης είναι ανάγκη να προκύψουν από έναν συνολικό πολεοδομικό σχεδιασμό με μια πλήρως ολοκληρωμένη  καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης (χρήσεις, τάσεις, προθέσεις κτλ.).

Δεδομένων των παραπάνω, θεωρούμε ότι το προσχέδιο του Ε.Σ.Σ.Β.Α.Α. θα πρέπει να είναι περισσότερο ευέλικτο και ελαστικό ως προς τα μεγέθη και τις κατευθύνσεις που προτείνει, ώστε να έχει έτοιμες ή εύκολες εναλλακτικές λύσεις/προτάσεις.

2. Αναζωογόνηση τμήματος του εμπορικού κέντρου της πόλης

Ο.Τ. 262

Η αναστροφή της εικόνας εγκατάλειψης, η προώθηση της επιχειρηματικότητας, η ανάδειξη της ιστορικότητας της περιοχής, η αναγνωρισιμότητα και η προσέλκυση χρηστών-επισκεπτών, ως  στόχοι της προτεινόμενης αναμόρφωσης του Ο.Τ. 262, θεωρούμε ότι είναι κοινωνικά ωφελιμότερο και επιστημονικά αρτιότερο, να προσδιορισθούν περαιτέρω  μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες και εκπόνηση Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών. Με αυτόν τον τρόπο θα ενισχυθεί το ενδιαφέρον της πόλης για τη συγκεκριμένη ιστορικά και πολεοδομικά σημαντική περιοχή,  αναβαθμίζοντας την αστική συνείδηση των πολιτών και ενεργοποιώντας  το επιστημονικό δυναμικό της, με σκοπό την εύρεση της βέλτιστης λύσης. Ένας διάλογος σε ευρύτερα τοπικό επίπεδο θα δώσει επιπλέον κίνητρα στους ιδιοκτήτες για επιχειρηματικότητα, θα ενισχύσει την ιδιωτική πρωτοβουλία και θα αναδείξει ένα επιτυχημένο εγχείρημα.

3. Σύνδεση του χώρου του σιδηροδρομικού σταθμού με το κέντρο της πόλης

3.1.   Πλατεία Λασσάνη

Το πυκνοδομημένο κέντρο της πόλης εκτός από έλλειψη πρασίνου, ασφυκτιά και από έλλειψη ανοιχτών ελεύθερων χώρων. Η επιλογή μετατροπής της πλατείας Λασσάνη σε πάρκο, στοχεύοντας μονομερώς στην περιβαλλοντική αναβάθμιση του κέντρου, στερεί από την περιοχή έναν σημαντικό ελεύθερο χώρο, ο οποίος προέκυψε από το Γ.Π.Σ. του 1983 για να καλύψει αυτήν ακριβώς την ανάγκη. Θεωρούμε ότι θα ήταν ορθότερο ο σχεδιασμός της ανάπλασης να στοχεύει στην ικανοποίηση συνδυαστικά και των δύο αυτών ζωτικών για το κέντρο αναγκών. Η επιλογή της οριοθετημένης κάλυψης του μεγαλύτερου μέρους του εδάφους της πλατείας με γρασίδι, μειώνει άνισα την ελεύθερη κίνηση, άρα και την οικειοποίηση του χώρου από τον χρήστη. Θα μπορούσε να είναι αρκούντως αποτελεσματική στην κατεύθυνση της περιβαλλοντικής αναβάθμισης η χρήση μεγάλου αριθμού δέντρων και φυτών, διατηρώντας ωστόσο στο έδαφος μεγαλύτερες προσπελάσιμες από τους χρήστες επιφάνειες.

• Προτείνουμε την συνδυαστική χρήση και άλλων υλικών εδαφοκάλυψης, εκτός του γρασιδιού, με μια όχι τόσο σαφή οριοθέτηση, ώστε να επιτρέπεται η δυνατότητα διάσχισης και χρήσης του χώρου με πολλαπλούς τρόπους από διάφορους χρήστες.

Επιπροσθέτως, η διαμόρφωσή της με τη λογική μιας μεγάλης πράσινης νησίδας συγκεκριμένων κινήσεων και μικρών χώρων στάσης και ξεκούρασης, δε φαίνεται να λειτουργεί ως προς το στόχο φιλοξενίας δραστηριοτήτων που θα την καταστήσουν υπερτοπικό πόλο έλξης που θα στοχεύει στη διατήρηση και αύξηση των εμπορικών δραστηριοτήτων και των εγκαταστάσεων αναψυχής στα γειτονικά οικοδομικά τετράγωνα. Το ιστορικό κτίριο του Αρχοντικού Λασσάνη που σήμερα λειτουργεί ως δημοτική Χαρτοθήκη και θα μπορούσε να βοηθήσει σε αυτήν την κατεύθυνση, στέκει στην άκρη της πλατείας, χωρίς να συμμετέχει στο γενικότερο σχεδιασμό της, χωρίς να αναδεικνύεται και να αξιοποιείται από κατευθύνσεις, οπτικές φυγές κτλ.

• Θεωρούμε μείζονος σημασίας για την αναζωογόνηση της περιοχής την ανάδειξη – αξιοποίηση και χωρικά του Αρχοντικού Λασσάνη ως πολιτιστική χρήση, αλλά και ως σημείακού χώρου της ιστορικότητας της ομώνυμης πλατείας. Αν η ιστορικότητα της πόλης αποτελεί ζητούμενο στο διπλανό Ο.Τ. 262, εδώ απουσίάζει παντελώς και δεν απαντάται πουθενά στο σχεδιασμό, ούτε ως μνήμη.

3.2.   Οδός Ολύμπου – Οδός Αριστοτέλους – Οδός 11ης Οκτωβρίου – Οδός Βενιζέλου- Οδός Αρχελάου

Η επιλογή ένταξης στο Ε.Σ.Σ.Β.Α.Α. των οδικών αξόνων Βενιζέλου, 11ης Οκτωβρίου, Αρχελάου και  Αριστοτέλους δείχνει να είναι εκτός της συνολικής λογικής της επέμβασης στον νοητό άξονα που ξεκινά από την πρόσφατα αναπλασθείσα κεντρική πλατεία Νίκης και τερματίζει στην περιοχή του σιδηροδρομικού σταθμού του ΟΣΕ, διότι:

• δημιουργεί ουσιαστικά μία παράλληλη, έμμεσα ανταγωνιστική σύνδεση, όχι και τόσο αυτονόητη αφού αποτελείται από οδούς με χάραξη και κατεύθυνση άσχετη με τους δύο πόλους προς ενοποίηση, και
• περικλείει μια περιοχή με διαφορετικά χαρακτηριστικά και άνιση [χωρίς ουσιαστικές επεμβάσεις] μεταχείριση,

αποδυναμώνοντας κατά συνέπεια το όλο εγχείρημα της αναβάθμισης και αναζωογόνησης της ευρύτερης περιοχής του νοητού άξονα, αλλά και της ίδιας της Ολύμπου που ενσαρκώνει σημερα το ρόλο του νοητού αυτού άξονα.

Προτείνουμε, αντί της επέκτασης της ευρύτερης περιοχής του νοητού άξονα μέχρι το πάνω μέρος της οδού Αριστοτέλους, αυτή να περιορισθεί γύρω από τις οδούς Ολύμπου και Κ. Παλαμά, οι οποίες μέσω της πλατείας Λασσάνη ενώνουν το κέντρο της πόλης με μεγαλύτερο μέτωπο του χώρου του ΟΣΕ. Οι οδοί αυτοί ως κύριοι άξονες, παρουσιάζουν τον ίδιο υποβαθμισμένο εμπορικό χαρακτήρα, ενώ η άμεση ευρύτερη περιοχή που ορίζουν περιλαμβάνει μια πληθώρα «αναξιοποίητων» κοινόχρηστων χώρων που θα μπορούσαν να συμβάλουν με ένα δίκτυο μικρών πράσινων χώρων στάσης και αναψυχής (πάρκα γειτονιάς), στην κατεύθυνση της περιβαλλοντικής αναβάθμισης και την επιστροφή της εμπορικότητας του νοητού άξονα. [βλ. ομάδα εργασίας TEE/TΔΜ: «Ανοιχτοί Δημόσιοι  Υπαίθριοι Χώροι»[1]].

Η οδός Αριστοτέλους, η οποία αλλάζει χαρακτήρα με την προτεινόμενη απομάκρυνση από αυτή της εβδομαδιαίας λαϊκής αγοράς, θα μπορούσε να αναπλασθεί ως «πράσινος» άξονας περιπάτου – αναψυχής, που θα ενώνει πρωτίστως τον χώρο πρασίνου του Σιδηροδρομικού Σταθμού με το πάρκο του Αγίου Δημητρίου και δευτερευόντως [και όχι αποκλειστικά] με το εμπορικό κέντρο. Προτείνεται να εξετασθεί η δυνατότητα ένταξής της, με άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης μελέτης σύνδεσης-ενοποίησης του «τετραγώνου» των μεγάλων πράσινων χώρων της πόλης (πάρκο Αγ. Δημητρίου – περιοχή Ξενία–Δημοτικός Κήπος–περιοχή ΟΣΕ).

4. Διαμόρφωση περιοχής Ο.Σ.Ε. Βιοκλιματικό Πάρκο – Αγορά

Θέση του ΤΕΕ/ΤΔΜ [Απρίλιος 2015][2] αναφορικά με το σιδηροδρομικό σταθμό είναι:

• Η χωροθέτηση του Σιδηροδρομικού Σταθμού να γίνει σε κατάλληλη περιοχή εκτός της πόλης της Κοζάνης, στην περιοχή των Κοίλων. Θέση την οποία το ΤΕΕ/τμήμα Δυτικής Μακεδονίας εξέφρασε με παρεμβάσεις του τόσο το 2006 όσο και το 2008.
• Οι εγκαταστάσεις και εκτάσεις του σημερινού – μη λειτουργούντος από το 2010 Σιδηροδρομικού Σταθμού – οφείλουν να διατεθούν στην πόλη της Κοζάνης με τη μορφή κοινόχρηστων χώρων με πρόβλεψη στο Γ.Π.Σ. Κοζάνης. η απομάκρυνση της λειτουργίας του σιδηροδρόμου από το κέντρο της πόλης, με τα επιχειρήματα που έχουν διατυπωθεί δημόσια κατά καιρούς. Η χωροθέτηση του Σιδηροδρομικού Σταθμού προτείνεται να γίνει σε κατάλληλη περιοχή εκτός της πόλης της Κοζάνης, στην περιοχή των Κοίλων.
• Θεωρούμε σημαντικό να εξασφαλιστεί από τη Δημοτική Αρχή η παραχώρηση από τη ΓΑΙΑΟΣΕ του συνόλου του χώρου του σιδηροδρομικού σταθμού, έστω και σταδιακά, δεχόμενοι ως προσωρινές, μέχρι τη λήξη υποχρέωσης ύπαρξης τους, τις χρήσεις του ΟΣΕ στον εν λόγω χώρο [λειτουργικός επιβατικός σταθμός, μισθωμένο κτίριο], και να μην συμπεριληφθούν ως διακριτές χρήσεις στην προτεινόμενη πολεοδόμηση και ένταξή του στο Γ.Π.Σ..

Θεωρώντας ως δεδομένη την έντονη ανάγκη για μεγάλους ελεύθερους χώρους σε μια πυκνοδομημένη πόλη, τασσόμαστε υπέρ της αξιοποίησης ολόκληρης της έκτασης του σιδηροδρομικού σταθμού [και τα 155 στρ], ως ενιαίο πολεοδομικά, ελεύθερο, ανοιχτό χώρο πολλαπλών χρήσεων πολιτισμού-πρασίνου–αναψυχής, με μηδενικό συντελεστή δόμησης. Αυτό άλλωστε έχει αναδειχθεί και προκύψει εμφατικά, από τις ποικίλες δράσεις που οργανώθηκαν στην περιοχή, στο πλαίσιο του «Φαντάσου την Πόλη : Κοζάνη 2013», μεταξύ άλλων και από αρχιτέκτονες μηχανικούς μέλη του ΤΕΕ/ΤΔΜ.

Διαφωνούμε ως προς την λογική πολεοδόμησης του υπό ανάπλαση χώρου με δημιουργία Οικοδομικών Τετραγώνων και τη διακριτή χωροθέτηση εκεί διαφορετικών, ασύμβατων μεταξύ τους, χρήσεων. Θεωρούμε σημαντικό να ενταχθεί ο χώρος ως ενιαίος στη λειτουργία της πόλης και όχι να αφομοιωθεί αποσπασματικά από αυτή. Πρέπει να είναι εμφανής η πρόθεση αυτή στη σχεδιαστική πρόταση, όπως και η  δυνατότητα σύνδεσής του και με άλλους χώρους πρασίνου της πόλης. Η συγκεκριμένη έκταση διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά και τη δυναμική ενός γραμμικού πάρκου εφάμιλλου άλλων ελληνικών και ευρωπαϊκών πόλεων ανάλογου μεγέθους.

Είμαστε αντίθετοι με τη χωροθέτηση, και μάλιστα σε μεγάλη έκταση, κεντρικά του υπό ανάπλαση χώρου, εμπορικών χρήσεων [κλειστή αγορά καθημερινής λειτουργίας, στεγασμένη (ανοιχτή) εβδομαδιαία κεντρική λαϊκή αγορά Κοζάνης, ετήσιου πανηγυριού Κοζάνης] διότι:

• η ύπαρξή τους στο χώρο δε συνάδει με τη γενικότερη λειτουργία του, ως χώρος πρασίνου, πολιτισμού και αναψυχής.
• τον διχοτομούν χωρικά και λειτουργικά, διασπώντας τη γραμμικότητα και τη συνέχειά του και δυσχεραίνουν την ενιαία χρήση του και τη σύνδεσή του με άλλους ανάλογους χώρους της πόλης.
• τα κτίσματα και οι κατασκευές που προτείνονται για την κάλυψη των αναγκών λειτουργίας τους είναι μεγάλου μεγέθους και θα καταλαμβάνουν αθροιστικά (μαζί με χώρους στάθμευσης και άλλων υποστηρικτικών υποδομών) μεγάλη έκταση από το σύνολο του ελεύθερου χώρου της περιοχής.
• με αυτές τις επιλογές, περιορίζεται ο χώρος για τις κυρίαρχες, σύμφωνα και με τις προθέσεις του Ε.Σ.Σ.Β.Α.Α., χρήσεις του πολιτισμού, του πρασίνου και της αναψυχής,
• εισάγεται στην καρδιά του χώρου το αυτοκίνητο με ότι αυτό συνεπάγεται.

Προτείνουμε, εναλλακτικά της χωροθέτησης εμπορικών δραστηριοτήτων, να εξετασθεί η πιθανότητα [στη μελέτη βιωσιμότητας] η ιδιωτική πρωτοβουλία να φιλοξενηθεί και να αξιοποιήσει, με κατάλληλα κίνητρα, τις  υπάρχουσες δομές [κτίρια ΟΣΕ, ιδιωτικές αποθήκες, υπαίθριοι χώροι, βαγόνια] με χρήσεις, όχι απαραίτητα εμπορικές, αλλά αναψυχής – πολιτισμού – συνδυασμένων μεταφορών και άλλων, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της αναζωογόνησης – βιωσιμότητας της περιοχής και η τόνωση της επιχειρηματικότητας δίχως την προσθήκη νέων, μεγάλου μεγέθους κλειστών/στεγασμένων χώρων εμπορίου.

5. Λοιπές Παρατηρήσεις – Προτάσεις

Κρίνετε σκόπιμο να τονισθεί πως, διαμορφώσεις – αναπλάσεις ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων, θέματα αστικού σχεδιασμού ευρύτερης κλίμακας, πολεοδομικές μελέτες ιδεών για την στρατηγική ανάπτυξη ιδιαίτερης σημασίας περιοχών, θεωρούνται αξιόλογα τεχνικά έργα. Η ελληνική νομοθεσία προβλέπει ότι: για μελέτες ή για σχέδια ιδεών κάθε αξιόλογου τεχνικού έργου του δημοσίου ή των νομικών προσώπων της παρ. 9 του άρθρου 1, του Ν. 3316/2005, προκηρύσσονται υποχρεωτικά διαγωνισμοί μελετών ή και ιδεών. Η υποχρέωση τουλάχιστον για τα σχέδια ιδεών υφίσταται και στις περιπτώσεις που πρόθεση της διοργανώτριας αρχής είναι η σύνταξη της μελέτης από την ίδια.

Θεωρούμε λοιπόν αναγκαίο, να δεσμευτεί εξαρχής η Δημοτική Αρχή για τον τρόπο προσδιορισμού των μελετών που θα χρειαστεί να γίνουν όσο και για τον τρόπο εκπόνησής τους, με στόχο, πέρα από τη νομιμότητα, το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για ένα πολύ σημαντικό εγχείρημα για την πόλη.

Το ΤΕΕ/Τμ. Δυτικής Μακεδονίας, εκπροσωπώντας το επιστημονικό τεχνικό δυναμικό της ευρύτερης περιοχής, είναι έτοιμο να συμβάλει στην όλη διαδικασία του εγχειρήματος, με οποιονδήποτε θεσμικά τρόπο του ζητηθεί.

Σημ.: Το παραπάνω κείμενο και οι αναφορές είναι αναρτημένα στο www.tdm.tee.gr

[1] Ομάδα Εργασίας ΤΕΕ/ΤΔΜ «Ανοιχτοί δημόσιοι χώροι στην Κοζάνη» [Οκτώβριος 2013]

[2] Παρατηρήσεις-Προτάσεις ΤΕΕ/ΤΔΜ για το στάδιο Β2 της μελέτης του Γ.Π.Σ. Δήμου Κοζάνης & θέσεις αναφορικά με το σιδηρόδρομο και τη συσχέτισή του με το ΓΠΣ Δήμου Κοζάνης [Απρίλιος 2015]