Γράφουν οι Νίκος Παναγιώτου – Χρήστος Α. Φραγκονικολόπουλος
Τι έχουν να φοβηθούν τα δημόσια πανεπιστήμια από την εμφάνιση ιδιωτικών σχημάτων;
Η συζήτηση για το ποιος ή ποια μπορεί να αναλάβει καθήκοντα Πρύτανη σε ιδιωτικά πανεπιστημιακά ιδρύματα είναι δευτερεύουσα. Αν οι επικεφαλής αυτών των σχημάτων δεν υπηρετούν με την ιδιότητα του δημόσιου λειτουργού, τότε η συζήτηση αφορά μόνο τους ίδιους τους φορείς. Η ουσία βρίσκεται αλλού: στα δημόσια ΑΕΙ, στον ρόλο που επιτελούν και στη σημασία τους για τη χώρα.
Η ατμομηχανή της έρευνας
Τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια αποτελούν το κύριο ερευνητικό οικοσύστημα της χώρας.
- Μόνο το 2023, η συνολική δαπάνη για Έρευνα & Ανάπτυξη έφτασε τα 3,36 δισ. ευρώ, με σχεδόν το 30% της έρευνας να υλοποιείται στα δημόσια ΑΕΙ, τα οποία απασχολούν πάνω από 45% των ερευνητών σε θέσεις πλήρους απασχόλησης
- Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, το 85% των ελληνικών ερευνών προέρχεται από μέλη Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού των δημοσίων ΑΕΙ.
- Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Ερευνών, την περίοδο 2007-2021, οι επιστημονικές δημοσιεύσεις των ελληνικών φορέων διακρίθηκαν για τον αριθμό, την ποιότητα και την πρωτοτυπία τους, λαμβάνοντας συνεχώς περισσότερες αναφορές σε διεθνές επίπεδο. Το 2021 καταγράφηκαν 34 επιστημονικές δημοσιεύσεις ελληνικών φορέων στα διεθνή επιστημονικά περιοδικά, επιτυγχάνοντας την υψηλότερη κατ’ έτος επίδοση που έχει παρατηρηθεί διαχρονικά για όλη την περίοδο 2007-2021, αλλά και τη μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση. Επίσης, την τελευταία πενταετία 2017-2021, οι δημοσιεύσεις των ελληνικών φορέων έλαβαν 843.597 αναφορές, ενισχύοντας τη σταθερά ανοδική τάση των προηγούμενων ετών.Ο δείκτης απήχησης των δημοσιεύσεων των ελληνικών φορέων (μέσος όρος αναφορών ανά δημοσίευση) αυξάνεται συνεχώς σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 2007-2021 και μάλιστα συνεχίζει να αυξάνει το προβάδισμά του συγκρινόμενος με τον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ. Ομοίως, πάνω από τον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ διατηρείται το ποσοστό των δημοσιεύσεων των ελληνικών φορέων που λαμβάνουν αναφορές
Επίσης, με βάση τα αποτελέσματα της Webometrics Ranking Web of Universities το 2025, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) βρίσκεται στην 237η θέση παγκοσμίως μεταξύ 32.000 Πανεπιστημίων, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στη θέση 249, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στη θέση 378, ενώ την πρώτη πεντάδα κλείνουν το Πανεπιστήμιο Πατρών στη θέση 524 και το Πανεπιστήμιο Κρήτης στη θέση 573.
Οι αριθμοί της κλίμακας
Η κοινωνική αποστολή και η κλίμακα των δημόσιων πανεπιστημίων είναι αδιαμφισβήτητες. Τα δεδομένα για τους εγγεγραμμένους φοιτητές στα ελληνικά ΑΕΙ διαφέρουν ανάλογα με την πηγή και την ημερομηνία, αλλά γενικά οι αναφορές δείχνουν συνολικό αριθμό εγγεγραμμένων φοιτητών που κυμαίνεται γύρω στις 640.000-704.000. Το ΕΚΠΑ αριθμεί πάνω από 100.000 εγγεγραμμένους φοιτητές, το ΑΠΘ περίπου 72.000,
το Πανεπιστήμιο Πατρών πάνω από 50.000, ενώ το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής ξεπερνά τους 54.000. Πρόκειται για θεσμούς με εθνική εμβέλεια που καλύπτουν ολόκληρο τον γεωγραφικό και κοινωνικό χάρτη της χώρας. Φυσικά, τα δημόσια πανεπιστήμια έχουν και προβλήματα: Το φαινόμενο των «αιώνιων φοιτητών» (περίπου 48% σε εθνικό επίπεδο) δημιουργεί στρεβλώσεις. Επίσης, η υποχρηματοδότηση συχνά περιορίζει τις δυνατότητές τους, ενώ η φυγή επιστημόνων στο εξωτερικό στερεί πολύτιμο ανθρώπινο κεφάλαιο. Όμως οι αδυναμίες αυτές δεν αποτελούν ένδειξη παρακμής, αλλά πρόκληση για ουσιαστικές πολιτικές στήριξης.
Εξωστρέφεια και διεθνής ρόλος
Στον σημερινό κόσμο, κανένα πανεπιστήμιο δεν μπορεί να σταθεί μόνο του. Το δημόσιο πανεπιστήμιο πρέπει να είναι εξωστρεφές: να συμμετέχει σε διεθνή δίκτυα, να ιδρύει κοινά μεταπτυχιακά προγράμματα, να ενισχύει την κινητικότητα φοιτητών και διδασκόντων. Ήδη το ΑΠΘ συνεργάζεται με πάνω από 700 πανεπιστήμια διεθνώς, ενώ το ΕΚΠΑ έχει στρατηγικές συμφωνίες με κορυφαία ιδρύματα των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία εξωστρέφειας είναι η ανάπτυξη ξενόγλωσσων προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων. Το ΕΚΠΑ και το ΑΠΘ έχουν ήδη ιδρύσει πλήρη προπτυχιακά προγράμματα στην Ιατρική στα αγγλικά, προσελκύοντας φοιτητές από όλο τον κόσμο. Σήμερα λειτουργούν πάνω από 140 ξενόγλωσσα μεταπτυχιακά προγράμματα σε δημόσια ΑΕΙ, καλύπτοντας πεδία από την τεχνητή νοημοσύνη έως τις διεθνείς σχέσεις και τη βυζαντινή φιλολογία. Αυτή η στρατηγική ενισχύει την παγκόσμια εικόνα των ελληνικών πανεπιστημίων και παράλληλα δημιουργεί οικονομική υπεραξία, καθώς προσελκύει ξένους φοιτητές που επιλέγουν την Ελλάδα για σπουδές υψηλού επιπέδου. Τα βήματα αυτά πρέπει να πολλαπλασιαστούν, ώστε τα δημόσια πανεπιστήμια να εξελιχθούν σε περιφερειακούς κόμβους αριστείας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο.
Η κοινωνική αποστολή
Πέρα από την εκπαίδευση, τα δημόσια ΑΕΙ έχουν κοινωνικό αποτύπωμα: πανεπιστημιακά νοσοκομεία που δέχονται χιλιάδες ασθενείς, κοινωνικές δομές που στηρίζουν φοιτητές με χαμηλό εισόδημα, φοιτητικές λέσχες που προσφέρουν καθημερινά σίτιση, εργαστήρια που παράγουν καινοτομία για την οικονομία. Αυτή η αποστολή δεν αποτιμάται μόνο με δείκτες αγοράς· είναι συμβολή στη δημοκρατική παιδεία, στην κοινωνική ισότητα και στην περιφερειακή ανάπτυξη. Πέρα από την εκπαίδευση, τα δημόσια ΑΕΙ έχουν σημαντικό κοινωνικό αποτύπωμα.
Τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία, όπως το Αττικόν, το Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης και το Αρεταίειο, δέχονται χιλιάδες ασθενείς κάθε χρόνο, παρέχοντας δωρεάν ή χαμηλού κόστους περίθαλψη και εξειδικευμένες υπηρεσίες υγείας. Τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία της Ελλάδας εξυπηρετούν εκατομμύρια ασθενείς ετησίως. Για παράδειγμα, το Γενικό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας δέχθηκε 111.742 ασθενείς στα Επείγοντα το 2024, αριθμό ρεκόρ για την 5ετία στο ΕΣΥ. Επιπλέον, το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ιωαννίνων εξυπηρέτησε 323.311 ασθενείς το 2020. Αυτά τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι ο συνολικός αριθμός ασθενών που εξυπηρετούνται ετησίως από τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία της χώρας υπερβαίνει το 1 εκατομμύριο.
Οι κοινωνικές δομές των ΑΕΙ στηρίζουν φοιτητές με χαμηλό εισόδημα, προσφέροντας υποτροφίες, φοιτητικά στεγαστικά δάνεια και δωρεάν σίτιση μέσω των φοιτητικών λεσχών, όπου καθημερινά σιτίζονται δεκάδες χιλιάδες φοιτητές σε όλη τη χώρα. Η δωρεάν σίτιση παρέχεται σε ενεργούς φοιτητές (προπτυχιακούς, μεταπτυχιακούς και υποψήφιους διδάκτορες) που πληρούν συγκεκριμένα οικονομικά κριτήρια. Για παράδειγμα, στο ΑΠΘ, κατά την ακαδημαϊκή χρονιά 2023–2024, εκδόθηκαν περίπου 7.500 κάρτες δωρεάν σίτισης, με επιπλέον 300 κάρτες για ειδικές περιπτώσεις φοιτητών που δεν πληρούν τα τυπικά κριτήρια αλλά έχουν ανάγκη.
Τα εργαστήρια και οι ερευνητικές μονάδες των πανεπιστημίων δεν περιορίζονται στην ακαδημαϊκή έρευνα· παράγουν καινοτομία και τεχνολογίες που ενισχύουν την οικονομία, συνεργαζόμενα με την βιομηχανία, νεοφυείς επιχειρήσεις και δημόσιους φορείς. Για παράδειγμα, το ΕΚΕΤΑ και το ΕΜΠ έχουν αναπτύξει τεχνολογίες αιχμής σε τομείς όπως η πράσινη ενέργεια, η τεχνητή νοημοσύνη και η βιοϊατρική. Η Ελλάδα συμμετέχει ενεργά στο πρόγραμμα Horizon Europe (2021–2027), το οποίο είναι το κύριο πρόγραμμα της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία. Σύμφωνα με στοιχεία του 2021–2022, η Ελλάδα αναδείχθηκε στην 7η θέση στην ΕΕ όσον αφορά τον αριθμό εγκεκριμένων έργων (829 έργα, μερίδιο 16,5%) και την εγκεκριμένη χρηματοδότηση (644,72 εκατ. ευρώ, μερίδιο 4,5%). Αυτή η συμμετοχή υπογραμμίζει τη δυναμική παρουσία και τις υψηλές επιδόσεις των ελληνικών φορέων στην ευρωπαϊκή ερευνητική σκηνή.
Η αποστολή αυτή δεν αποτιμάται μόνο με δείκτες αγοράς· συμβάλλει στη δημοκρατική παιδεία, στην κοινωνική ισότητα και στην περιφερειακή ανάπτυξη. Μέσα από προγράμματα κοινωνικής ένταξης, δράσεις αλληλεγγύης και εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες, τα δημόσια ΑΕΙ ενδυναμώνουν τη συμμετοχή των πολιτών και μειώνουν τις ανισότητες, ιδιαίτερα σε περιφέρειες με περιορισμένη πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση και υγειονομικές υπηρεσίες.
Καμία απειλή, μόνο ευθύνη
Τι έχουν, λοιπόν, να φοβηθούν τα δημόσια πανεπιστήμια από την εμφάνιση ιδιωτικών σχημάτων; Η απάντηση είναι απλή: τίποτα. Με την ιστορία τους, τις υποδομές τους και το ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτουν, τα δημόσια πανεπιστήμια είναι θεσμοί που στέκονται με αυτοπεποίθηση στο διεθνές ακαδημαϊκό περιβάλλον. Η παράδοση αυτή, η ακαδημαϊκή τους ακεραιότητα και η διαρκής παραγωγή γνώσης τους καθιστούν ανθεκτικά σε κάθε μορφή ανταγωνισμού.
Η πραγματική πρόκληση, ωστόσο, δεν είναι ο ανταγωνισμός. Είναι η συνεχής φροντίδα και αναβάθμιση αυτών των θεσμών. Πρόκληση είναι να διασφαλίσουμε ότι τα δημόσια πανεπιστήμια μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής, να συγκρατήσουν και να προσελκύσουν ταλαντούχους νέους ερευνητές, να ενισχύσουν τη διεθνή τους θέση και να παραμείνουν χώροι καινοτομίας και πνευματικής αριστείας. Η ανάγκη να υπερβούν τη γραφειοκρατία, να βελτιώσουν τις υποδομές τους και να διασφαλίσουν ότι μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής.
Η ευθύνη δεν βαραίνει μόνο τη διοίκηση ή το κράτος· βαραίνει όλους μας. Είναι ευθύνη της κοινωνίας να στηρίζει αυτά τα ιδρύματα με συνεχή επένδυση σε υποδομές και τεχνολογίες αιχμής, με μέριμνα για τους νέους επιστήμονες και ερευνητές, με ενίσχυση των διεθνών συνεργασιών και διεύρυνση των ξενόγλωσσων προγραμμάτων, ώστε να ανοίγουν δρόμους για διεθνή ακαδημαϊκή αλληλεπίδραση και αναγνώριση.
Το πανεπιστήμιο δεν είναι απλώς ένας χώρος «για τους φοιτητές». Είναι χώρος για το μέλλον της χώρας, για τη διαμόρφωση πολιτών με κριτική σκέψη, για την προαγωγή της γνώσης και της καινοτομίας, για τη διατήρηση ενός κοινωνικού ιστού που στηρίζεται στην αλήθεια και τη δημιουργικότητα. Η απειλή δεν είναι οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες· η πραγματική πρόκληση είναι η αδράνεια, η έλλειψη στήριξης και η αδιαφορία.
Τα δημόσια πανεπιστήμια δεν χρειάζεται να φοβούνται· χρειάζονται δράση, φροντίδα και συλλογική ευθύνη. Και αυτή η ευθύνη είναι δική μας, σήμερα περισσότερο από ποτέ.
Πηγή: athensvoice
