«..Κι εκείνοι που χόρευαν θεωρήθηκαν τρελοί από όσους δεν μπορούσαν να ακούσουν τη μουσική.»
Φρειδερίκος Νίτσε
Σε μια εποχή όπου τα πάντα εξελίσσονται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, σε μια καθημερινότητα που κατακλύζεται από προβλήματα, άγχη και υποχρεώσεις, ο άνθρωπος δεν βρίσκει πια χρόνο για τον άνθρωπο. Πότε ήταν η τελευταία φορά που αφιερώσατε λίγα λεπτά για να ακούσετε τα προβλήματα ενός συνανθρώπου σας; Πότε ήταν η τελευταία φορά που είπατε σε κάποιο κοντινό σας πρόσωπο «Σε καταλαβαίνω!»; Έχετε μήπως βγάλει πρόσφατα κάποιο βιαστικό ή επιπόλαιο συμπέρασμα μόνο και μόνο επειδή δεν καθίσατε να σκεφτείτε για ποιο λόγο κάποιος συμπεριφέρθηκε «κάπως παράξενα»;
Αλλά θα μου πείτε… τι είναι «παράξενο» και τι είναι «φυσιολογικό»; Ποιος καθορίζει τη διαφορά τους; Υπάρχει άραγε μια μαγική φόρμουλα ή κάποια εξίσωση που να μετρά τη «φυσιολογικότητα» μιας συμπεριφοράς; Είναι η κοινωνία στην οποία ζούμε και συμμετέχουμε ανεκτική στη διαφορετικότητα ή μήπως αρέσκεται να κανιβαλίζει όσους ξεχωρίζουν, απομονώνοντας και τελικά περιθωριοποιώντας κάποιες ομάδες ανθρώπων, ντύνοντάς τους με ευκολοφόρετες ταμπέλες και ερμηνείες;
Αυτές οι ερωτήσεις στριφογύριζαν τις προάλλες στο μυαλό μου καθώς περίμενα σε μια διάβαση όταν ξαφνικά από το απέναντι πεζοδρόμιο ένας καλοντυμένος, μεσήλικας άντρας άρχισε να τινάζει μανιωδώς τα χέρια γύρω από το κεφάλι του, τρέχοντας δεξιά-αριστερά και βγάζοντας ακατάληπτες κραυγές προς έκπληξη όλων των περαστικών. «-Τρελός θα ‘ναι! Απ’ αυτούς τους ανώμαλους που βλέπουμε στις ειδήσεις,» σιγομουρμούρισε εμπιστευτικά η γριούλα που περίμενε δίπλα μου στη διάβαση και γύρισε να φύγει προς την αντίθετη κατεύθυνση να γλιτώσει. Η φυσική μου περιέργεια δε θα με άφηνε να ησυχάσω μέχρι να βεβαιωθώ για την κατάσταση του «περίεργου» αυτού άντρα. Ήταν όντως «τρελός» ή μήπως συνέβαινε κάτι άλλο; Διέσχισα λοιπόν τη διάβαση και τι να δω; Ο κακόμοιρος κύριος είχε δεχτεί επίθεση από ένα μικρό σμήνος μελισσών και πεσμένος στο πεζοδρόμιο καταριόταν την ατυχία του γιατί ήταν αλλεργικός και είχε ξεχάσει το φάρμακό του σε άλλο σακάκι. Αφού βεβαιώθηκα πως ο άτυχος, «παρά λίγο τρελός» άντρας ήταν καλά στην υγεία του, κατευθύνθηκα προς το μάρκετ της γειτονιάς να κάνω τα ψώνια μου. Κι εκεί που στεκόμουν μπροστά από το ψυγείο διαλέγοντας αμέριμνος το γάλα μου, μια γυναίκα με – ω τι έκπληξη – την ίδια ακριβώς συμπεριφορά!: σπασμωδικές κινήσεις των άκρων, φωνές κι απότομα ξεσπάσματα, άνθρωποι τριγύρω να απομακρύνονται…. “Μα πώς κατάφεραν να μπουν αυτές οι μέλισσες μέσα στο μάρκετ;” αναρωτήθηκα και πλησίασα τη γυναίκα. Αυτή τη φορά όμως δεν υπήρχε καμιά μέλισσα. Η γυναίκα λογομαχούσε με κάποια αόρατη φιγούρα που μόνο τα καστανά της μάτια μπορούσαν να ανιχνεύσουν. Μια υπάλληλος που διάβασε τη σκέψη μου, μου εξήγησε ότι η κυρία έμενε στη γειτονιά, έπασχε από σχιζοφρένεια κι όταν δεν έπινε τα χάπια της, ιδού… πάθαινε τέτοιες κρίσεις.
Μπορεί μια συμπεριφορά αυτή καθαυτή να χαρακτηριστεί ως «μη φυσιολογική» ή μήπως βαπτίζεται ως τέτοια από τους αποδέκτες της; Οι άνθρωποι έχουμε δυστυχώς την τάση να κρατάμε αποστάσεις ασφαλείας από οτιδήποτε απειλεί την ιδέα του «φυσιολογικού» που έχουμε διαμορφώσει στο μυαλό μας. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα είμαστε διατεθειμένοι να αδιαφορήσουμε, να φοβηθούμε ή ακόμα και να απομονώσουμε κάτι «διαφορετικό» απλά και μόνο επειδή δε συνάδει με τη δική μας έννοια του «φυσιολογικού»… και τότε μοιραία μπαίνουν κι οι ταμπέλες: «η τρελή», «ο καθυστερημένος», «η ναρκομανής», «ο αυτιστικός», «ο ανάπηρος».
Από τη δαιμονολογία της διαφορετικότητας και το κυνήγι μαγισσών κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, μέχρι τις δίκες των ψυχικά ασθενών και τις λοβοτομές του περασμένου αιώνα, έχουν γίνει πολλά βήματα βελτίωσης όσον αφορά την αποδοχή των ψυχικών νόσων ως κομμάτι της ανθρώπινης φύσης μας. Τον αποφασιστικότερο ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση έπαιξε φυσικά η εδραίωση της Ψυχολογίας (και των συναφών της κλάδων) ως η κατεξοχήν αρμόδια επιστήμη για την αντικειμενική μελέτη της φύσης, της ανάπτυξης και της θεραπείας των ψυχολογικών διαταραχών (Kring, Davison et al., 2007). Μέσα από το μονοπάτι που χαράζει καθημερινά με την έρευνά της η Ψυχολογία βοηθά όχι μόνο τους πάσχοντες να ξεπεράσουν τα προβλήματά τους αλλά και τους υγιείς ανθρώπους να γίνουν πιο ανεκτικοί στη διαφορετικότητα-ιδιαιτερότητα των άλλων. Ελπίζουμε να ακολουθήσετε κι εσείς αυτό το υπέροχο μονοπάτι μαζί μας… και την επόμενη φορά σκεφτείτε το διπλά πριν βάλετε κάποια «ταμπέλα», πριν χαρακτηρίσετε «τρελούς» όλους εκείνους που «χορεύουν». Προσπαθήστε να αφουγκραστείτε γύρω σας με ανοιχτό μυαλό και ποιος ξέρει ίσως να ακούσετε κι εσείς τη μουσική τους.
Επιμέλεια: Νικόλαος Αλέξιος Σαπκάρης, Λευτέρης Ασπρόπουλος.
