Όλοι πιστεύω συμφωνούμε, πως η πύκνωση του ιστορικού χρόνου γύρω από το ελληνικό πρόβλημα έχει πάρει ασύλληπτες διαστάσεις. Το γεγονός από μόνο του, παρεμποδίζει την ικανότητά μας ν’ αντιληφθούμε τη ροή των πραγμάτων και να προβούμε στην αξιολόγηση των πεπραγμένων και την ιεράρχηση των κάθε φορά προτεραιοτήτων.
Ο ιστορικός του μέλλοντος θα έχει πολλή δουλειά, θα κρίνει καλύτερα από μας σίγουρα όλη αυτή την περίοδο. Εμείς όμως τη διαμορφώνουμε. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να ξεχωρίζουμε κάθε φορά αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία, μεγαλύτερη σημασία στην προσπάθειά μας.
Τρία χρόνια τώρα, βαδίζουμε στην έρημο. Και είναι σκληρή η έρημος όταν δεν έχεις πάρει κανένα εφόδιο αφού μας πήρε τουλάχιστον ένα χρόνο, ως χώρα και ως πολιτικό σύστημα, ν’ αντιληφθούμε πού ακριβώς βρισκόμαστε.
Ήταν Μάρτης του 2009 όταν διαπιστώθηκε ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός και ας θυμόμαστε τι έπραξαν οι ταγοί μας. Ο ένας προτίμησε την ησυχία της Ραφήνας, ο άλλος που ράβει κουστούμια για Πρωθυπουργός, προτιμούσε να παριστάνει τον ξεναγό στο Μουσείο της Ακρόπολης. Και κάποιοι από μας, που την Τετάρτη ετοιμάζονται να ιδρύσουν πολιτική Κίνηση, κοιμούνταν στο μαξιλάρι που οι ίδιοι είχαν δημιουργήσει, ότι «λεφτά υπάρχουν».
Είναι σκληρή όπως είπα η έρημος των αγορών, όταν δε έχεις κανένα εφόδιο. Χθες, ήπιαμε για πρώτη φορά λίγο νερό και πήραμε μια βαθιά ανάσα. Ας φροντίσουμε να βάλουμε και λίγο νερό στο παγούρι μας γιατί έχουμε ακόμα πολύ δρόμο.
Τα ερωτήματα είναι πολλά και βασανιστικά, προέχει όμως ν’ απαντήσουμε σ΄ ένα. Ξέρουμε αλήθεια πού πάμε; Νομίζω ναι. Πάμε στον κόσμο που θέλουμε ν’ ανήκουμε. Τον κόσμο των ώριμων δημοκρατιών της Δύσης. Αυτή είναι η απάντηση στα ιστορικά διλήμματα του ελληνικού έθνους, αυτό είναι που θέλουν οι Έλληνες πολίτες, αυτό είναι που μας πρέπει και μας αξίζει.
Ξεκίνησα έτσι, όχι από φιλοσοφική ή αφηγηματική διάθεση, αλλά γιατί θέλω να εστιάσω σε μια και μόνη προτεραιότητα που πιστεύω βαθιά ότι δίνει πειστικές απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα που με αγωνία διατυπώνουν οι Έλληνες πολίτες και κυρίως η νέα γενιά.
Από την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 μέχρι σήμερα, ακούσαμε και μάθαμε πολλά για τη φούσκα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής αγοράς και τα golden boys.
Στην Ελλάδα μάλιστα τα μάθαμε καλά και σε δραματικές συνθήκες, καθώς βρεθήκαμε με δική μας ευθύνη στο επίκεντρο μιας πρωτοφανούς δίνης. Οι δυτικές δημοκρατίες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, δοκιμάζονται στο σύνολό τους σκληρά και είναι όλες ανεξαιρέτως αντιμέτωπες με την απειλή της ύφεσης εδώ και 4 χρόνια. Τα αίτια της δοκιμασίας, δε βρίσκονται όμως μόνο στην αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού και στις υπερβολες των golden boys.
Μια άλλη αιτία που οδηγεί σε κρίση και απειλεί το οικοδόμημα ευημερίας όλης της Δύσης, αφορά τον καλπασμό των λεγόμενων ΒΡΙΚ: Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα καλπάζουν και να θυμίσω ότι μιλάμε για το μισό πληθυσμό περίπου της γης. Αυτός ο καλπασμός, απειλεί πραγματικά το οικοδόμημα ευημερίας και πρέπει να σημειώσω ότι εδώ και πάρα πολλά χρόνια, μεγάλοι ιστορικοί και διανοητές αυτή την εξέλιξη την είχαν δει και την είχαν προβλέψει.
Με την άνεση που δίνει η γνώση της μεγάλης εικόνας κα του ιστορικού χρόνου, αποτιμώντας το οικοδόμημα ευημερίας της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, μεγάλοι ιστορικοί και μεγάλοι διανοητές, μπορώ να μνημονεύσω τον Hobsbawm και τον Καστοριάδη, ονόμασαν αυτό το οικοδόμημα εκπληκτικό ή ακόμα και «απίθανη εξαίρεση της ιστορίας».
Μια από τις σοβαρότερες σχολές σκέψης στην Ευρώπη, αυτή της Φρανκφούρτης, με επικεφαλής τον Χάμπερμας εδώ και χρόνια, αγωνιωδώς αναζητά απαντήσεις στο πώς μπορεί να κρατηθεί όρθιο το κράτος πρόνοιας, σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης. Όποιος ενδιαφέρεται και διαβάζει, ξέρει ότι οι απαντήσεις δεν περισσεύουν.
Η Ελλάδα πού βρίσκεται ακριβώς μέσα σε όλο αυτό; Όσο και αν ακούγεται παράδοξο είναι καθαρό ότι μπορούμε να διατηρήσουμε και γιατί όχι, αργότερα ν’ αυξήσουμε το σημερινό επίπεδο ευημερίας με μια και μόνη επιλογή: Ν’ αποφασίσουμε να βαδίσουμε το δρόμο της ολοκλήρωσής μας, να γίνουμε μια κανονική χώρα, γιατί δεν είμαστε κανονική χώρα, που παράγει ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες, που αναγνωρίζει και δεν ισοπεδώνει τις αξίες, που σέβεται την προσπάθεια, που επενδύει στη γνώση και την καινοτομία, που κατανέμει δίκαια τον πλούτο της.
Με οδυνηρές θυσίες όλων των Ελλήνων , παραμείναμε σε ευρωπαϊκή τροχιά και η προσπάθεια δεν είναι παρά μία και μόνη: Να γίνουμε μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή χώρα. Έχουμε μόνο να κερδίσουμε και να κερδίσουμε όλοι.
Η ανάκτηση της αξιοπιστίας της χώρας, η ανάγκη εκπόνησης ενός εθνικού σχεδίου παραγωγικής ανασυγκρότησης και κοινωνικής συνοχής, η δυναμική συμμαχία των δυνάμεων της παραγωγής και της γνώσης με τους ασθενέστερους, η επιλογή των τομέων όπου θα επικεντρώσουμε την προσπάθεια, γιατί πρέπει να εστιάσουμε τις προσπάθειές μας, οι αλλαγές στο πολιτικό σύστημα, όλα αυτά και πολλά άλλα, συνιστούν επείγουσες προτεραιότητες ενός εθνικού σχεδίου ανασυγκρότησης και περιγράφονται αδρά τόσο στο κείμενο που έχει πάει στις Οργανώσεις, όσο και σε πάρα πολλά κείμενα που έχουν δει τελευταία το φως της δημοσιότητας.
Είναι ανάγκη όμως να συμφωνήσουμε στα μείζονα, ή αν θέλετε καλύτερα στο μείζον. Αν συμφωνούμε πως το κεντρικό πρόταγμα της χώρας είναι η ολοκλήρωσή της, ποια είναι η βασική ειδοποιός διαφορά που μας ξεχωρίζει; Ποιο είναι το πρόβλημα που πρέπει να ξεπεράσουμε για να γίνουμε μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή χώρα;
Χωρίς αμφιβολία, το κράτος. Αν μάλιστα εννοήσουμε το κράτος όπως το όρισε ο αείμνηστος Νίκος Πουλαντζάς, ως ένα πεδίο δηλαδή συσχετισμού δυνάμεων που ορίζει έτσι ή αλλιώς κάθε φορά τα πράγματα, τότε στην έννοια του κράτους συμπεριλαμβάνονται όλα. Από τη φορολογία μέχρι το μοντέλο ανάπτυξης, από τα Συνδικάτα μέχρι το πολιτικό σύστημα, από τη Δημόσια Διοίκηση μέχρι την Αυτοδιοίκηση, από τις Τράπεζες μέχρι αυτούς που δανείζουν.
Το σύγχρονο κράτος μέσα απ΄ αυτή την οπτική, είναι το κεντρικό ζητούμενο. Το σύγχρονο κράτος είναι η απάντηση στο ελληνικό πρόβλημα αν θέλουμε να δούμε τα πράγματα καθαρά. Η υστέρησή μας στο ζήτημα του κράτους, έχει ιστορικές αιτίες που αφορούν τη συγκρότηση του ελληνικού έθνους μετά την εθνική παλιγγενεσία.
Αλλά πρέπει να μείνουμε στο κυρίαρχο πρόβλημα, στη μεγάλη δύναμη αδράνειας που κρατάει δυνάμεις, κυριολεκτικά εγκλωβισμένες και δε μας επιτρέπει να προχωρήσουμε μπροστά. Αναφέρομαι στο συγκεντρωτισμό. Ο συγκεντρωτισμός είναι η αιτία και θα τον βρούμε πίσω από μια σειρά παθογένειες και προβλήματα της χώρας. Παράγει ανισότητα, παράγει αναποτελεσματικότητα, παράγει αδιαφάνεια.
Το πιο κραυγαλέο παράδειγμα συγκεντρωτισμού είναι αυτό που πολλοί ονόμαζαν τα προηγούμενα χρόνια «κράτος των Αθηνών, αθηναϊκό κράτος». Η υπερσυγκέντρωση πλούτου, δύναμης και ανθρώπων τα τελευταία 30 χρόνια σ’ έναν τόπο, στην Αθήνα, πήρε εκρηκτικές διαστάσεις. Ήταν φυσική συνέπεια και φυσικό επόμενο της εγκατάλειψης κάθε παραγωγικής δραστηριότητας στην πατρίδα μας.
Αυτή η Ελλάδα χρεοκόπησε. Δεν κηρύττω κάποιο λόγο κατά της Αθήνας. Τουναντίον, αν ήμαστε σε πόλεμο, και είμαστε σε πόλεμο, το πρώτο ύψωμα που πρέπει ν’ ανακαταλάβουμε είναι το ύψωμα του ιστορικού και εμπορικού κέντρου των Αθηνών. Το κέντρο της Αθήνας πρέπει να απαλλαγεί γρήγορα από την εγκληματικότητα, τις διαδηλώσεις και τα γκέτο της παράνομης μετανάστευσης, όχι όμως για να παραδοθεί για μια ακόμα φορά σε αργόσχολους ραντιέρηδες και στο life style.
N’ αποδοθεί στους κατοίκους και τους εμπόρους και μαζί μ’ αυτούς, τους επισκέπτες και τους τουρίστες. Αυτή πρέπει να είναι η απάντησή μας.
Οι βασικές επιλογές που πιστεύω πρέπει να χαρακτηρίζουν κάθε πολιτική και προγραμματική πρόταση μας στο άμεσο μέλλον, αν θέλουμε να φτάσουμε στο σύγχρονο κράτος, εμπεριέχονται σε μια τριπλή απάντηση που τη γράφει και το κείμενο που έχετε στα χέρια σας: Αποκέντρωση, απλούστευση, αξιολόγηση.
Αυτά είναι κατά τη γνώμη μου τα τρία «Α» που πρέπει να επιδιώξει η Ελλάδα, αυτά είναι τα τρία «Α» που οδηγούν σ’ αυτό που λέμε σύγχρονο κράτος. Είναι τα τρία «Α» της εθνικής μας προσπάθειας. Πρέπει να περάσουμε πολλά εμπόδια για να πάμε εκεί που πρέπει να πάμε σε όλα τα επίπεδα.
Αποκέντρωση, Απλούστευση, Αξιολόγηση.
Αποκέντρωση παντού γιατί το σύγχρονο κράτος είναι μεγάλο για τα μικρά και μικρό για τα μεγάλα. Και πρέπει να έχει ενδυναμωμένους θεσμούς αποκέντρωσης.
Απλούστευση γιατί είναι η μόνη απάντηση στην αναποτελεσματικότητα και την αδιαφάνεια.
Και αξιολόγηση παντού. Όχι όμως μόνο στο δημόσιο, στην έννοια του δημοσίου υπαλλήλου, όπως θέλουμε να περιορίζουμε την ατζέντα, αλλά σε όλα τα και παντού. Στους πάντες και στα πάντα, μέχρι τις τράπεζες και αυτούς που δανείζουν.
Προκειμένου να διατυπώσουμε μια ολοκληρωμένη και πειστική πρόταση με ιεραρχημένους στόχους, πρέπει πρώτα απ’ όλα να αλλάξουμε εμείς. Να γίνουμε ένα σύγχρονο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα που αναγνωρίζει και δεν ισοπεδώνει τις αξίες. Που σέβεται την προσπάθεια και όχι τα ονόματα.
Μπορούμε να δημιουργήσουμε μια νέα Ελλάδα, αρκεί να το πιστέψουμε. Αρκεί να μιλήσουμε δυνατά και καθαρά, δυνατά γιατί πιστεύουμε σε αυτά που λέμε και καθαρά γιατί η αλήθεια είναι η μόνη οδός διαφυγής, η μόνη απάντηση στην κρίση και είναι κυριολεκτικά λυτρωτική.