Ακόμα και αν η ρήση του Ναπολέοντα ότι «η πολιτική των κρατών βρίσκεται εντός των γεωγραφικών τους συνόρων» έχει το πλεονέκτημα να είναι σαφής, είναι εξίσου σαφές ότι η γεωγραφία δεν επαρκεί για να αντιληφθούμε άμεσα τις πολιτικές επιλογές ενός κράτους. Είναι απαραίτητη η γεωστρατηγική προσέγγιση για να κατανοήσουμε ορισμένα στοιχεία της γεωπολιτικής. Στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρατηρούμε τριβές της γεωστρατηγικής μηχανής, με την έννοια του Clausewitz. Αυτό που θέλουμε να προβάλουμε, είναι ο ρόλος των εθνικών γεωστρατηγικών. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο μεγάλα ρεύματα σκέψης σε αυτόν τον τομέα. Το ένα μπορεί να χαρακτηριστεί ως ηπειρωτικό και το άλλο ως υπερατλαντικό. Αυτά τα οράματα δεν είναι απαγωγικά αποτελέσματα εθνικών γεωστρατηγικών σκέψεων. Είναι, κατά κύριο λόγο, μία επαγωγική προέκταση γαλλικών και αγγλικών προσεγγίσεων.
Ας αρχίσουμε την ανάλυσή μας από την απλούστερη περίπτωση, δηλαδή εκείνη της Μεγάλης Βρετανίας και της υπερπόντιας αυτοκρατορίας της. Όπως η Μεγάλη Βρετανία πέτυχε πολύ γρήγορα την ενοποίηση των συνιστώντων κρατών της, τέθηκε φυσιολογικά σ’ ένα νησιωτικό πλαίσιο και επέλεξε μία ναυτική στρατηγική. Αυτό το όραμα δεν εξηγεί μόνο τη συμπεριφορά της έναντι της Ιρλανδίας, αλλά κυρίως το διπλό συνεργατικό της παίγνιο με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έχοντας στόχο τη νησιωτική της ακεραιότητα, το μόνο που πετυχαίνει είναι επαφές επιφανειακές με την έννοια της ηπειρωτικής γεωγραφίας. Η θέση της Γαλλίας είναι πιο πολύπλοκη διότι παρόλο που είναι μία κατεξοχήν ηπειρωτική δύναμη, οι ναυτικές της βλέψεις και τα υπερπόντια της συμφέροντα πάντοτε της επέτρεπαν να συνθέτει δράσεις και αντιδράσεις και επί ξηράς και επί θαλάσσης. Ενισχύθηκε, βέβαια, στο ηπειρωτικό επίπεδο διότι δεν είχε άμεση πρόσβαση στον Ατλαντικό Ωκεανό και λόγω της παρακμής της αποικιοκρατικής της αυτοκρατορίας στη Νότια Μεσόγειο. Το ηπειρωτικό της όραμα σε σύμπλευση με αυτό της Γερμανίας εστιάστηκε στη Δυτική Ευρώπη μέσω της εξέλιξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αφετηρία τη Συνθήκη της Ρώμης το 1957. Επιπλέον, αυτά τα δύο γεωστρατηγικά οράματα προκαλούν, βέβαια, τριβές στην καρδιά της υπερδομής που συνιστά την Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρα η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι υποχρεωμένη να ενώσει τις δυνάμεις της μέσω της στρατηγικής επαναπροσέγγισης των κρατών-μελών της με στόχο μία ευρωπαϊκή γεωστρατηγική σκέψη. Μόνο που τα αρχέγονα στοιχεία αντέχουν και πρέπει να ενσωματωθούν σε μία συλλογική στρατηγική και σε ένα συνεργατικό πλαίσιο που να μη βασίζεται αποκλειστικά σε μια ισορροπία του Nash αλλά επίσης σε μία λύση του Pareto που είναι πιο αποτελεσματική και πιο δυναμική. Για να κατανοήσουμε αυτό το όραμα, είναι αναγκαίο να αναθεωρήσουμε αυτές τις προσεγγίσεις μέσα στο πλαίσιο των δύο παγκοσμίων πολέμων. Στην πραγματικότητα, η Μεγάλη Βρετανία είχε παραβιάσει τον χρυσό κανόνα θέτοντας υπό αμφισβήτηση το νησιωτικό της χαρακτήρα. Όσον αφορά τη Γαλλία, βρέθηκε σε δεινή δοκιμασία εξαιτίας της κατάρρευσης του συμμαχικού και αμυντικού της συστήματος. Πρέπει, λοιπόν, να συνθέσουμε διαχρονικά αυτές τις προσεγγίσεις ως επίσης και εκείνες των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης έτσι ώστε να επινοήσουμε μία γεωστρατηγική σε ένα πλαίσιο ριζικά διαφορετικό, στηριζόμενοι στις ιδέες της τοπολογίας όπως το συμπαγές και η συνεκτικότητα ως επίσης και της θεωρίας γραφημάτων όπως η ανθεκτικότητα.
Ν. Λυγερός
