«Στο Μέγα δέντρο ξεκινά στο Καλοντάσι αγιάζει,
κτίζει σχολεία, κτίζει
εκκλησίες, χτίζει τη
Ρωμιοσύνη, Πάτερ
Κοσμά, σαν να ήταν χθες το κήρυγμα σου αχάζει στην Ρούμελη,
στην Ήπειρο
στην απεραντοσύνη».
Ο Γ. Αθάνας μέσα στους ολίγους αυτούς στίχους περικλείει κατά τρόπο επιγραμματικό, τη ζωή και τη δράση του ιερομόναχου Κοσμά του Αιτωλού, ενός φλογερού κοινωνικού αναμορφωτή και μεγάλου διδασκάλου του Γένους, ενός Εθνεγέρτη, αλλά κι ενός μάρτυρα της Ορθοδοξίας από το θάνατο του οποίου συμπληρώθηκαν 231 χρόνια.
Ο Ακαδημαϊκός Αθανάσιος Πετσάλης τον αποκαλεί «φλογερό Απόστολο της Ορθοδοξίας και ένθεο Προφήτη του ξαναγεννημού μας». Μορφή πολυσέβαστη και εθνικά πολύτιμη που όταν πρωτοέσκυψε στη μελέτη του σκλαβωμένου γένους αποκαλύφθηκε σαν φωτεινό μετέωρο η φωτοστεφανωμένη μορφή του.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου κ. Κ. Καβαρνός έγραψε πως ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός είναι ο μεγαλύτερος ιεραπόστολος της νεότερης Ελλάδας και μπορεί εύκολα να ονομασθεί ο Πατέρας του νεοελληνικού έθνους.
Ο Καθηγητής Μ. Σιώτης γράφει ότι η ιστορία του, μια από τις πιο πνευματικές και φωτεινές σελίδες του Ελληνικού Έθνους και προσθέτει στο πρόσωπο του Αγίου Κοσμά έχουμε μια από τις πιο σπάνιες φυσιογνωμίες της Παγκόσμιας ιστορίας, οι οποίες αφήνουν ζωηρή τη σφραγίδα της προσωπικότητας. Άλλοι χαρακτήρισαν τον ταπεινό αυτό διδάχο με το τριμμένο ράσο και αποστολικό ραβδί ως Άγιο των σκλάβων ή Άγιο της κλεφτουριάς ή Άγιο των σχολείων.
Ο Κοσμάς ο Αιτωλός ένας από τους πιο σεμνούς της Ανατολικής εκκλησίας, κατά τα βαριά εκείνα χρόνια και δίκαια τιμάται από αυτή ως ισαπόστολος. Πολλοί χαρακτήρισαν αυτή τη μεγάλη μορφή και το έργο της ως άνθρωπο πλασμένο από γρανίτη. Είναι ο πρώτος από τους κορυφαίους οδηγούς και πνευματικούς ηγέτες του Ελληνισμού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, που πάσχισε για την ηθική αναγέννηση και την πολιτική αποκατάσταση της Ελλάδας, δια την απαλλαγή του Γένους από τα δεσμά της αμάθειας κι από τα δεσμά της τυραννίας.
Είναι ο επιβλητικότερος αναγεννητής των τελευταίων χρόνων της Τουρκοκρατίας. Όταν αποβλέψουμε σ’ όλους τους μάρτυρες της Τουρκοκρατίας, σ’ όλους τους εθνικούς ήρωες, που παρασκεύασαν την αναγέννηση επικεφαλής αυτών θα διακρίνουμε τον Άγιο Κοσμά. Εκείνος πρώτος σάλπισε το σάλπισμα του συναγερμού της λαϊκής ψυχής σ’ απέραντες εκτάσεις της Ελληνικής Πατρίδας, κανείς άλλος δε δούλεψε για το Έθνος όσο ο Κοσμάς ο Αιτωλός στα χρόνια της σκλαβιάς. Διότι ο ιερομόναχος Κοσμάς, ο ταπεινός ασκητής με τη φλογερή και τη διαπεραστική ματιά, με το ταλαιπωρημένο σώμα του από την οδοιπορία σε απάτητα βουνά και σε σκονισμένους κάμπους, έχει όλα τα χαρακτηριστικά τα οποία διακρίνουν του ήρωες.
Είναι ο οραματιστής υπέροχος και δημιουργός εμπνευσμένος, έχει τη γοητεία του λόγου και το τάλαντο της σποράς μεγάλων ιδεών και οραμάτων ζωής. Είναι φωτισμένος Προφήτης που αφυπνίζει το νου και την καρδιά των συνανθρώπων του. Είναι η μεγάλη και ειλικρινής ψυχή, η οποία μετεωρίζεται στις απρόσιτες κορυφές του χρέους, δονείται από τα μεγάλα και υψηλά, φλέγεται από το πάθος της Παιδαγωγείας, καταυγάζει με το φως της χριστιανικής αρετής. Εμπνέει και μαγνητίζει με την ασκητικότητα και τον άγιο βίο.
Υπήρξε ακόμη η γρηγορούσα μορφή της Ορθοδοξίας και του Γένους σε μια κρίσιμη καμπή της εθνικής μας ιστορίας και του Πολιτισμού. Ήταν δέκτης και πομπός της φωνής της αιωνιότητας σε καιρούς δίσεκτους.
Αναδείχθηκε σε πηγή θάρρους και κανόνα αρετής, πρότυπο ανδρείας, σύνεσης και ευγένειας βράχος πίστης και φάρος ελπίδας, που έλαμψε στο Πανελλήνιο ως κήρυκας εμπνευσμένος της Ευαγγελικής αλήθειας και σταυροφόρος της αγάπης. Ενέπνευσε ως αγγελιοφόρος της Ελευθερίας, διότι ο φτωχός αυτός καλόγηρος με την πλούσια καρδιά και το φωτεινό μυαλό, τη φλογερή πίστη και τα μεγάλα οράματα, πρόσφερε στην μεγάλη υπόθεση της πνευματικής Αναγέννησης του δουλωμένου γένους. Πότισε με το βαθύ κήρυγμα του τη διψασμένη ψυχή του λαού μας στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς.
Στήριζε την Ορθόδοξη συνείδηση των ραγιάδων. Ίδρυσε με την δύναμη του λόγου αμέτρητα σχολεία. Έθρεψε την αποσταμένη ελπίδα με το προφητικό χάρισμα. Υπηρέτησε το Έθνος και την Ορθοδοξία σε χρόνια δύσκολα.
Μεταξύ των προφητικών αποφθεγμάτων του κάνουν και σήμερα εντύπωση όσα έλεγε για το «ποθούμενο». Βαθύς γνώστης της ανθρώπινης ψυχής γνώριζε ότι ένα από τα σοβαρότερα αιτήματα είναι το αίτημα της Ελευθερίας.
Εργάζεται λοιπόν για να κάνει τη φλόγα αυτή όσο γίνεται πιο δυνατή. Μοχθούσε για την αφύπνιση της φλόγας που σιγόκαιγε. Δημιουργεί τις προϋποθέσεις για το μεγάλο ξεσηκωμό και η ψυχή του φώτιζε από τον ήλιο της Ελευθερίας. Προαισθάνεται την ανατολή που πλησιάζει. Και φωτιζόμενος από το Πνεύμα Εκείνου φύτεψε στα ανθρώπινα την αγία σπίθα της ελευθερίας, γίνεται ο προφήτης της και εξαγγέλλει «θα έλθει το ΠΟΘΟΥΜΕΝΟ» και οι ψυχές των ραγιάδων ηλεκτρίζονται.
«Θα έλθει το ποθούμενο» και οι καρδιές των σκλάβων πάλλουν από ιερή συγκίνηση και τα μάτια δακρύζουν και τα στήθη ταράζονται.
«Θα έλθει το ποθούμενο» και η Ελληνική ψυχή συναισθάνεται τι έχασε, τι είχε, τι της πρέπει. Και μέσα στα κατάβαθα της τελεσιουργείται το μυστήριο της Εθνικής Αναγέννησης, το θαύμα της Ελληνικής παλιγεννεσίας. Και σε κάθε περιοχή που ομιλεί ο ακάματος και φωτισμένος εθνεγέρτης επαναλαμβάνεται τον προφητικό του οραματισμό και δίνει κάποια ορατά σημάδια να τα βλέπουν οι ραγιάδες. Εγώ συστήνω ομόνοια και αγάπη.
Με το τελευταίο αυτό ο ταπεινός διδάχος Κοσμάς ο Αιτωλός γίνεται ο αιώνιος του Γένους διδάσκαλος. Διότι από τότε που το Ελληνικό Έθνος σημείωσε την ύπαρξη του στην ιστορία η φαγωμάρα η διχόνοια αποτελεί τη μεγαλύτερη πληγή του, την αιτία των μεγάλων συμφορών του. Και το ΠΟΘΟΥΜΕΝΟ δε μπορεί να ζήσει, να καρποφορήσει μέσα στα αγκάθια του μίσους και του αλληλοκατατρεγμού. Δε μπορεί να ακτινοβολήσει το ευεργετικό φως χωρίς ομόνοια και αγάπη.
Μακάρι η σύσταση, η προσταγή του φλογερού Διδάχου με το τριμμένο ράσο και το αποστολικό ραβδί θα γίνει έμβλημα του τόπου μας και του λαού μας και θα κατευθύνει πάντα τα βήματά του. Μακάρι να γίνει ο οδηγός των στοχασμών και των πράξεων όσων λατρεύουν το ποθούμενο με την ουράνια φεγγοβολή. Μακάρι να εμπνέει όσους οραματίζονται και λαχταρούν για ένα ρωμαίϊκό άξιο των πεπρωμένων και της παράδοσης και της αποστολής του μέσα στον κόσμο όπως ο Κοσμάς ο Αιτωλός.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ