Οι πρόσφατες εκλογές για την Ευρωβουλή και την τοπική Αυτοδιοίκηση έδειξαν περίτρανα, πέραν των πολιτικών «μηνυμάτων», ότι η χώρα εισήλθε για τα καλά στη μετανεωτερική εποχή. Νεωτερική/μοντέρνα εννοείται βέβαια η περίοδος από τον Διαφωτισμό ως το τέλος του 20ου αι., με κύρια χαρακτηριστικά την επιστημονική-τεχνολογική ανάπτυξη, την άνοδο της αστικής τάξης, την επικυριαρχία πολυεθνικών, τραπεζών και του καπιταλισμού. Το βασικότερο στοιχείο είναι ο ορθός λόγος ως καθαρόαιμος ρασιοναλισμός, που προβάλλει ως τελικό περιεχόμενο του Λόγου τον εγωκεντρικό ατομισμό, είτε σε προσωπικό επίπεδο (καπιταλισμός) είτε σε συλλογικό (εθνικισμός, κομουνισμός). Στη βάση (της εντέλει και θεωρίας) της νεωτερικότητας υπάρχει ο άνθρωπος ως ενεργούν άτομο, που προσπαθεί να εξελίξει τις νοητικές και ψυχικές δυνάμεις του σε όλους τους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι με κριτήριο την «πρόοδο», με αρχές, όπως δείχνει η πράξη, του «κοινωνικού δαρβινισμού»: ο ισχυρότερος επιβιώνει, οι ασθενέστεροι χάνονται. Από εκεί απορρέουν και τα ποτάμια αίμα, αλλά και οι ψυχικές και διανοητικές φυλακές του χρήματος και του θεάματος προς το τέλος του 20ου αιώνα.Η ΜΕΤΑνεωτερικότητα/μεταμοντερνισμός (στη Δύση κυρίως από το 1960 κ.ε.) χαρακτηρίζεται από τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό μαζικής κατανάλωσης, τη μονοκρατορία αγορών και τραπεζών, τον ατομικιστικό συντεχνισμό, την κυριαρχία της εικόνας και των ψηφιακών/ηλεκτρονικών προϊόντων, την εμπορευματοποίηση των πάντων, την ομογενοποίηση άβουλων μαζών μέσω της δημιουργίας κοινής νοοτροπίας, επίσης μέσω της αποεθνοποίησης και της αποϊδεολογικοποίησης, μέσω της αποδόμησης των πάντων, μέσω του θρησκευτικού συγκρητισμού, μέσω της δήθεν υπεράσπισης των δικαιωμάτων ομοφυλόφιλων, παιδεραστών, ψυχαναγκαστικών σεκτών, πάσης φύσεως «θεραπευτών», σπάνιων ειδών ζώων και φυτών κλπ. Στη μετανεωτερικότητα αντιστοιχεί η «Εικονική πραγματικότητα» (και στην οικονομία)! Τα αποτελέσματα ήδη είναι απτά: εγκλεισμός στον ατομισμό, έλλειψη σχέσης με ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον, χάος νοημάτων (μάλλον έλλειψη νοήματος), σύγχυση, ανορθολογισμός, σχιζοφρένεια, κατάθλιψη (ο άγιος μητρ. Σιατίστης Αντώνιος είχε πει ότι θα έρθει μία ασθένεια, που θα σας κάνει να τρελαίνεστε)!Στη χώρα μας το παλιό (νεωτερικό/μοντέρνο) πολιτικό κατεστημένο καλά κρατούσε, ώσπου ήρθαν τα μνημόνια. Οι αλλαγές είναι θεαματικές, αλλά, επειδή τις βιώνουμε σε βάθος χρόνου, είναι λιγότερο αισθητές και εντέλει αυτονόητες! Προάγγελος της μετανεωτερικότητας στην πολιτική υπήρξε το Πασοκ του Ανδρέα Παπανδρέου (η πρώτη Εικονική Πραγματικότητα στη χώρα), που «τιμωρήθηκε» με εξαφάνιση, όχι τόσο επειδή μας φόρτωσε με τα μνημόνια, αλλά κυρίως επειδή δεν συμμετείχε στην παγκοσμιοποιημένη Εικονική πραγματικότητα και παρέμεινε κλειστό σε ελληνικά όρια. Το παλιό καθεστώς, το ancien regime, κράτησε όμως, καθώς ο λαός φοβήθηκε το άγνωστο/ρευστό της μετανεωτερικότητας. Έτσι, απέμεινε το συντηρητικό κόμμα να κάνει τη διαχείριση της καταστροφής, με όσα δεκανίκια απέμειναν, και κυρίως γερμανικά.Με απλά λόγια, συνέβη το εξής εκπληκτικά αντιφατικό: Ο λαός, ενώ ένιωσε στο πετσί του ότι το παλιό παραδοσιακό καθεστώς του μοντερνισμού κατέστρεψε τη χώρα, εκτονώθηκε ανοργάνωτα σε πολυάριθμες ατελέσφορες πορείες, κραυγές, διαδηλώσεις αγανακτισμένων, αλλά ψήφισε τελικά τα υπολείμματα των παλαιών κομμάτων. Τώρα που «σταθεροποιήθηκε» η οικονομία, δηλ. τώρα που μάθαμε «πού φθάνει ο πάτος», δείχνει να προωθεί τα μετανεωτερικά κόμματα! Και «σταθεροποιημένοι» και «επαναστάτες».Η μετανεωτερικότητα στην πολιτική σκηνή εκφράζεται εν μέρει από τον Σύριζα και την Ελιά, κυρίως όμως από το Ποτάμι, ενώ η Χ.Α. προβάλλεται ως αντίδραση προς αυτήν. Ο Σύριζα αποτελεί μείγμα νεωτερικότητας και μετανεωτερικότητας. Από τη μια στηρίζεται σε δυνάμεις και νοοτροπίες του παλιού καθεστώτος (εικόνα αρχηγού ως νέου Ανδρέα, στελέχη Πασοκ, βολεμένη μεσαία τάξη, παλιά λαμόγια στηρίζουν τη νέα στέγη), από την άλλη προβάλλει ως εικόνα την «αριστερή, προοδευτική» ανατροπή, καθώς και την υπεράσπιση οικολόγων, ομοφυλόφιλων, διεθνιστών, αντιεθνιστών, αποδομιστών, διανοουμένων, ορθολογιστών αθεϊστών (αλλά και μουσουλμάνων και κάθε μη χριστιανικού δόγματος), κάθε είδους επαναστατών, νέων προσώπων κλπ. Βέβαια, υπάρχει και ο αριστερός αγνός πατριώτης Μαν. Γλέζος, ως άλλοθι επαναστατικής δημοκρατικότητας. Πολλώ μάλλον, ο 93χρονος (!) ζωντανός θρύλος λειτουργεί ως σύμβολο αλλά όχι ως ουσία. Και έπεται στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων Σύριζα πρώην αθλήτρια και βουλευτής Πασοκ! Η γλώσσα όμως του Σύριζα δεν είναι ξεκάθαρη, και αυτό είναι σκόπιμο, ως χαρακτηριστικό της μετανεωτερικότητας, που λειτουργεί με σύμβολα και εικόνες, και δεν μπαίνει στην ουσία. Δεν είναι να απορεί κανείς, όταν ο πρώην μέντορας του αρχηγού του Σύριζα αποκαλεί το πρώτο πλέον κόμμα «άλλη εικόνα του συστήματος».Ακραιφνές μετανεωτερικό είναι το χωρίς βαρίδια παρελθόντος Ποτάμι: χαλαρό, cool, με πρωτοβουλίες πολιτών, αλλά χωρίς ιδεολογία, παρά μόνον με κοινότυπες θέσεις. Και εδώ προβάλλεται ένα σύμβολο, αυτή τη φορά σύμβολο της επιστήμης 75 ετών (!), που οφείλει τη φήμη του βέβαια σε εκλαϊκευμένα βιβλία για την επιστήμη, και ο γιος του Λεωνίδα Κύρκου (δεύτερο σύμβολο), έμπορος επιτραπέζιων παιχνιδιών. Το κόμμα θεωρείται από το «σύστημα» ως αντίβαρο προς τον Σύριζα στον χώρο της διανόησης, αλλά (αν το ανωτέρω ισχύει) το πρόβλημα δεν είναι εκεί. Το πρόβλημα είναι ότι παραμένει «θολό», απολίτικο, αποϊδεολογοποιημένο, και μάλιστα σκοπίμως. Αυτό βέβαια που δεν έχουν προβλέψει οι δημιουργοί του είναι ότι τα βασικά στελέχη είναι διανοούμενοι, και δη πανεπιστημιακοί ολκής (μαζί και ο δικός μας Κ. Ντίνας), οι οποίοι δεν ελέγχονται εύκολα. Δεν έχουν όμως μεγάλη επιρροή στον λαό. Οπότε, το Ποτάμι είτε θα συρρικνωθεί και θα συγχωνευθεί με την Ελιά (ήδη στελέχη της Αριστεράς το προτείνουν), είτε τα σοβαρά στελέχη του (όχι τα αρχηγικά) θα αναπτύξουν σοβαρό λόγο και πράξη στη ρευστή μετανεωτερικότητα. Η Ελιά προσπαθεί να εισέλθει στη μετανεωτερικότητα, αλλά δεν πείθει ακόμη, καθώς λειτουργεί ως διάδοχο σχήμα Πασοκ (ως νέος Πανιώνιος, καθώς το παλιό Πασοκ έχει χρέη!), ενώ η μετανεωτερικότητά του αναδεικνύει ευρωβουλευτές έναν δημοσιογράφο του γνωστού συγκροτήματος και μια νεαρά καλλονή. Η μετανεωτερικότητα δεν χρειάζεται νόημα αλλά εικόνα! Ακόμη και στη παλαιοκομματική παράταξη πρώτες σε ψήφους αναδεικνύονται στέλεχος και δημοσιογράφος του συστήματος, καθώς και γνωστός πρώην ποδοσφαιριστής!Η άλλη εκδοχή της μετανεωτερικότητας έρχεται φαινομενικά ως αντίδραση προς αυτήν, αν και είναι μάλλον χαρακτηριστικό της, καθώς στη μετανεωτερικότητα όλα είναι «ελεύθερα», ανοικτά και ανεκτά, ακόμη και οι νεοναζί (οι Γερμανοί έστειλαν στην Ευρωβουλή καθαρόαιμο νεοναζί)! Έτσι, η Χ.Α. εκφράζει την άλλη όψη της μετανεωτερικότητας: αφού δεν ξέρει πώς να την αντιμετωπίσει, κλείνεται σε ένα συλλογικό παρωχημένο εθνικιστικό (μάλλον ψυχοπαθολογικό καβούκι), για να νιώσει ελευθερία και σιγουριά. Στην ίδια πλευρά του απελευθερωμένου λαϊκισμού της μετανεωτερικότητας είναι η επικράτηση παραγόντων/επιχειρηματιών του ποδοσφαίρου. Οι πρόεδροι των δύο Ολυμπιακών ανέλαβαν τα ηνία της τοπικής κοινωνίας ως επιχειρηματίες, όπως οι τραπεζίτες (Παπαδήμος/Στουρνάρας) έχουν αναλάβει τα ηνία της χώρας. Ρευστότητα και λαϊκισμός ανιχνεύεται και σε τοπικό επίπεδο. Μόνον έτσι εξηγούνται οι σεισμικές συστημικές αλλαγές σε όλη την επικράτεια, που άργησαν μάλιστα. Οι ιδεολογίες τελειώσανε ακόμη και ως ρητορεία. Έμεινε μόνον η ψευδαίσθηση/εικόνα μιας θολής Αριστεράς, που αναμένεται κι αυτή (ως εικόνα) να καταρρεύσει. Γι’ αυτό και οι εναλλαγές στην εξουσία στο μέλλον θα είναι απότομες, όπως τα προϊόντα μιας χρήσης («φύγε εσύ, έλα εσύ»).
Με σημαίες, μακιγιάζ και μαγκιά, με εικόνες, σύμβολα και λαϊκισμούς, αλλά χωρίς Λόγο και Πνεύμα, η μετανεωτερικότητά μας δεν μπορεί να έχει ΝΟΥ. Εκτός αν τα σύμβολα, οι εικόνες, οι δημοσιότητες και οι τσάμπα μάγκες θα σώσουν τη χώρα. Είναι απλώς μια εικονική πραγματικότητα, κενά της αυτοπροβολής μας, αλλά όχι ρεαλιστική αντιμετώπιση των προβλημάτων. Η καθαυτό πραγματικότητα είναι η σύγχυση, τα μνημόνια, η ανεργία (με 63% στους νέους η Ελλάδα έχει τελειώσει), που δεν διαγράφονται με νέες υποσχέσεις, με «νέες» αλλαγές και «νέα» ξεκινήματα. Ήμουνα νιος και γέρασα… και δεν ξεχνώ τις φρούδες ρητορολογίες και τα «αδειανά πουκάμισα» του 1981.
Στην Ελλάδα η μετανεωτερικότητα στην πολιτική διαθέτει πολλά από τα αρνητικά στοιχεία της παγκοσμιοποιημένης μετανεωτερικότητας. Τα πολιτικά διλήμματα εν ολίγοις είναι ψευδο-διλήμματα. Το πρόβλημα δεν είναι ο ένας ή ο άλλος συνδυασμός, τα μνημόνια ή όχι τα μνημόνια. Το πρόβλημα είναι πότε επιτέλους θα κάνουμε κράτος και κοινωνία δικαίου, αξιοκρατίας και παραγωγής. Όσο οδεύουμε με έλλειψη Λόγου (όχι ψυχωτικού χαζοορθολογισμού) και με έλλειψη νοήματος, το ήθος και οι πολιτικές επιλογές μας θα καταδυναστεύονται από ιδιοτελείς (ατομικές/ομαδικές) συμπεριφορές, αντιφατικές επιλογές και άλλογες ορμές, ρευστότητα, σχετικισμό και Εικονική πραγματικότητα. Και η αποδόμηση της Αριστεράς καλά κρατεί, όπως και ο ύπνος της εκκλησίας.