Τα καλά νέα είναι ότι το σώμα μας δεν μπορεί να εθιστεί στη ζάχαρη. Τα κακά νέα είναι ότι δεν μπορούμε πια να χρησιμοποιούμε τον εθισμό σα δικαιολογία για να φάμε άλλη μία σοκολάτα.
Ένα «φάντασμα» προηγούμενων δεκαετιών που κυνηγά κάθε διαιτώμενο και διαιτολόγο είναι ο μύθος της «εξάρτησης» από τα γλυκά και λιπαρά τρόφιμα! Κι αν μια τέτοια φράση σας ακούγεται κλισέ σε ένα άρθρο διατροφής, θυμηθείτε πόσες φορές έχετε «εξομολογηθεί» στο φίλο/η, τον γιατρό ή το διαιτολόγο σας πως ο λόγος που δεν ξεκινάτε δίαιτα ή δε θα καταφέρνετε ποτέ να κάνετε μια δίαιτα με επιτυχία είναι επειδή είστε «εξαρτημένοι» από τη σοκολάτα, τα γλυκά, τα σουβλάκια ή τα παϊδάκια! Υπάρχει τελικά αυτή η εξαρτημένη σχέση με το φαγητό; Θα είστε για πάντα «αιχμάλωτοί» του;
Η ιστορία της «εξάρτησης»…
Η υπόθεση ότι η κατανάλωση ζάχαρης μπορεί να οδηγήσει σε εθισμό, αντίστοιχο με εκείνον που προκαλείται από εξαρτησιογόνα φάρμακα και το αλκοόλ, ξεκίνησε να υπάρχει ως μύθος τις δεκαετίες του ’60. Το σενάριο αυτό αναβίωσε πρόσφατα όταν μελέτες σε αρουραίους έδειξαν ότι η κατανάλωση ζάχαρης, συνδέεται με σωματικές αλλαγές και αλλαγές στη συμπεριφορά που μοιάζουν με εκείνες του εθισμού. Έτσι σύντομα διατυπώθηκε η υπόθεση ότι και στον άνθρωπο η κατανάλωση ζάχαρης ενδέχεται να προκαλεί σωματική εξάρτηση, με έναν μηχανισμό ο οποίος εμπλέκει τα συστήματα ανταμοιβής στον εγκέφαλο, και ότι η παχυσαρκία και η επεισοδιακή υπερφαγία μπορεί να αντικατοπτρίζουν αυτόν τον εθισμό.
Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα με τους ανθρώπους;
Την απάντηση έρχεται να μας δώσει ο Δρ D. Benton, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Swansea του Ηνωμένου Βασίλειου με ειδίκευση βιοχημική φαρμακολογία και τα τελευταία χρόνια εξειδικεύεται στη μελέτη της επίδρασης της διατροφής στην ψυχολογία. Ο καθηγητής D. Benton, διερεύνησε αν οι προβλέψεις από τις μελέτες σε ζώα, μπορούν να υποστηριχθούν και από μελέτες στον άνθρωπο, ο οποίος επηρεάζεται από ένα κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον που δεν παρατηρείται στα πειραματόζωα. Τα αποτελέσματα των μελετών τους φαίνεται να είναι καθοριστικά… και να «ρίχνουν» το μύθο της «εξάρτησης» στο κενό!
Το φαγητό είναι και… ευχαρίστηση!
Μπορεί το φαγητό να μας εξασφαλίζει ενέργεια και απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, παράλληλα ικανοποιεί και τις αισθήσεις μας και ναι… όπως φαίνεται από μελέτες σε ανθρώπους …είναι και ευχαρίστηση! Τα εύγευστα τρόφιμα διεγείρουν ένα σύστημα «ανταμοιβής» στον εγκέφαλο μέσω της έκκρισης ντοπαμίνης κάνοντας μας να νιώθουμε ευχάριστα. Αυτός είναι και ο λόγος που τα νόστιμα γεύματα, όπως τα γλυκά γεύματα, καταγράφονται στη «μνήμη» μας ως «θετικές εμπειρίες» ενεργοποιώντας έναν συνηθισμένο μηχανισμό του εγκεφάλου. Το ίδιο σύστημα, βέβαια, διεγείρεται και ενεργοποιείται και από άλλα «ευχάριστα» φαινόμενα, όπως η μουσική, το χιούμορ, η νίκη ή η αναμονή της νίκης, η σωματική έλξη, η αναγνώριση του παιδιού από τη μητέρα του κ.λπ.
Γλυκιά γεύση ή μήπως… ευχάριστη γεύση; Μελέτες σε αρουραίους έχουν δείξει ότι, το σύστημα ανταμοιβής (ευχαρίστησης) στον εγκέφαλο διεγείρεται με την κατανάλωση όχι μόνο της ζάχαρης, αλλά και άλλων διαιτητικών σακχάρων, αλλά και συνδυασμών λίπους/ζάχαρης. Αυτό σημαίνει πως όταν σε ένα πείραμα οι αρουραίοι επιλέγουν τα γλυκά γεύματα αντί των γευμάτων με ουδέτερη γεύση, τελικά ανταποκρίνονται στην ευχάριστη γεύση και όχι συγκεκριμένα στη ζάχαρη ή τη γλυκιά γεύση.
Η ζάχαρη ΔΕΝ προκαλεί εξάρτηση!
Βασικά χαρακτηριστικά της εξάρτησης, στις εξαρτησιογόνες ουσίες, στον άνθρωπο είναι η σφοδρή επιθυμία (craving) και η ανοχή (tolerance), κάτι που όμως δεν φαίνεται να συμβαίνει με τη ζάχαρη. Η σφοδρή επιθυμία για φαγητό αποτελεί συνηθισμένο φαινόμενο στους ανθρώπους και έχει φανεί ότι σχετίζεται, εκτός από τη ζάχαρη ή τη γλυκιά γεύση, και με το γλυκό/λιπαρό (ιδιαίτερα στις γυναίκες), το νόστιμο/αλμυρό (στους άντρες), ενώ η υφή και η αίσθηση του τροφίμου στο στόμα φαίνεται να παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο σε αυτή την επιθυμία. Παρόλα αυτά, σε αντίθεση με ό,τι προβλέπεται σε περίπτωση εθισμού, η σφοδρή επιθυμία για τρόφιμα δεν αυξάνεται όταν είμαστε νηστικοί, εμφανίζεται με μικρότερη συχνότητα, εμφανίζεται προς το τέλος και όχι την αρχή της ημέρας και σχετίζεται σημαντικά με τον εμμηνορρυσιακό κύκλο στις γυναίκες (με χαρακτηριστικό παράδειγμα την επιθυμία για σοκολάτα). Επίσης, φαίνεται ότι η κατανάλωση ζάχαρης δεν συνδέεται με φαινόμενα ανοχής, όπως θα περίμενε κανείς, αφού για παράδειγμα τα παιδιά προτιμούν την έντονη γλυκιά γεύση, αλλά η προτίμησή τους αυτή μειώνεται με την ηλικία αντί να αυξάνεται.
Συμπερασματικά, μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν δεδομένα από μελέτες σε ανθρώπους που να αποδεικνύουν ότι, ειδικά στα πλαίσια μιας φυσιολογικής διατροφής, η κατανάλωση ζάχαρης προκαλεί σωματική εξάρτηση ή εθισμό, καταστάσεις που θα μπορούσαν να συνδέονται με παχυσαρκία. Αν και οι επιστήμονες που δουλεύουν με τα πειραματικά μοντέλα τείνουν να είναι προσεκτικοί με τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουν με βάση τα αποτελέσματα των ερευνών τους, εντούτοις, ο γενικός πληθυσμός συχνά αποδίδει λανθασμένα εθιστικές ιδιότητες στη ζάχαρη, ακόμα και όταν καταναλώνεται σε φυσιολογικές ποσότητες. Ωστόσο, με δεδομένη την εξαιρετικά σύνθετη φύση των φαινομένων της παχυσαρκίας και των διαταραχών λήψης τροφής, αλλά και τις σημαντικές διαφορές μεταξύ ανθρώπου και πειραματόζωων, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη διεξαγωγή συμπερασμάτων, ειδικά όταν αυτά βασίζονται στη χρήση πειραματικών μοντέλων.
