Η μάθηση και η ανάπτυξη της γλώσσας είναι μία πολύχρονη διαδικασία. Στην διαδικασία αυτή η σειρά κατάκτησης των διαφόρων σταδίων της γλωσσικής ανάπτυξης είναι σταθερές. Αυτό που μεταβάλλεται είναι η ακριβής ηλικία κατά την οποία ένα παιδί μαθαίνει να κατακτά τα διάφορα στάδια της γλώσσας. Οι διαφορές αυτές έχουν σχέση με την γενικότερη ανάπτυξη (βιολογική, ψυχολογική) και βασίζονται στην διαφορετικότητα του κάθε παιδιού.
Παρακάτω σύμφωνα με σταθμισμένες έρευνες παρουσιάζονται κατά ηλικιακή προσέγγιση τα φυσιολογικά στάδια της γλωσσικής αλλά και της επικοινωνιακής ανάπτυξης.
0-6 μήνες : τους πρώτους μήνες της ζωής του το βρέφος παράγει ήχους. Το κλάμα είναι η πρώτη έναρθρη κραυγή και εναλλάσσεται ανάλογα με τον επικοινωνιακό του στόχο. Η φωνητική παραγωγή αλλάζει καθώς το παιδί μεγαλώνει και κύριο χαρακτηριστικό είναι πλέον το βάβισμα. Το γουργούρισμα γίνεται συστηματικότερο και έχουμε κανονικότερη παραγωγή ήχων βοηθώντας το βρέφος στις κοινωνικές του σχέσεις. Πιο συγκεκριμένα :
•Παράγει ήχους ευχαρίστησης.
•Αντιδρά στους ήχους και γυρίζει το κεφάλι του.
•Ανάλογα με τις ανάγκες του, χρησιμοποιεί διαφορετικό κλάμα.
•Αναγνωρίζει φωνές και γελάει όταν του μιλάνε.
•Μιμείται ήχους.
•Η φωνή του παρουσιάζει ποικιλία στην ηχηρότητα και τον τόνο.
•Χρησιμοποιεί χειρονομίες για να υποδείξει αυτό που θέλει.
7-12 μήνες : υπάρχουν ακόμα ασυνάρτητοι ήχοι αλλά συγχρόνως έχουμε ήχοι ρυθμού και τονισμού. Η γλωσσική παραγωγή κατά ένα μεγάλο μέρος είναι αποτέλεσμα της μίμησης της ομιλίας των ενηλίκων. Γύρω στο τέλος του πρώτου έτους εμφανίζονται οι λέξεις και μειώνεται η ασυνάρτητη και ιδιόρρυθμη γλωσσική παραγωγή, επίσης αυτήν την περίοδο αυξάνεται η αντίληψη και η παραγωγή των ήχων και το παιδί αρχίζει να κάνει χρήση των φωνολογικών κανόνων της μητρικής του γλώσσας. Πιο συγκεκριμένα :
•Καταλαβαίνει το «όχι» και το «ναι».
•Ανταποκρίνεται στο όνομά του.
•Μιμείται περισσότερους ήχους.
•Εμφάνιση πρώτων «λέξεων», βάβισμα.
•Έντονα στοιχεία προσωδίας και επιτονισμού.
•Σιγά – σιγά αρχίζει να αλλάζει το βάβισμα και χρησιμοποιεί σκόπιμα την ομιλία.
•Χρησιμοποιεί κυρίως ουσιαστικά.
•Καταλαβαίνει τις απλές εντολές.
12-18 μήνες : πρέπει να έχει κατακτήσει ένα μικρό λεξιλόγιο και να το χρησιμοποιεί συμβολικά δηλαδή να χρησιμοποιεί τις λέξεις για συγκεκριμένα πρόσωπα αντικείμενα ή καταστάσεις. Έτσι όταν λέει «μαμά» να εννοεί το συγκεκριμένο πρόσωπο και όχι για κάθε τι που βλέπει γύρω του. Πιο συγκεκριμένα:
•Η ομιλία του είναι σχεδόν ακατάληπτη.
•Ηχολαλεί.
•Ακολουθεί απλές εντολές.
•Παράγει κάποια σύμφωνα.
•Εκφραστικό λεξιλόγιο 3 – 25 λέξεις ή και περισσότερες.
•Χρησιμοποιεί παράλληλα χειρονομίες και φώνηση.
19-24 μήνες : πρέπει να μπορεί να συνδέει δυο λέξεις μεταξύ τους όπως για παράδειγμα «μαμά πάει» (η μαμά έφυγε) ή «μπάλα πού» (που είναι η μπάλα) πιο συγκεκριμένα :
•Η ομιλία του γίνεται κατανοητή και αρχίζει να μοιάζει με την ομιλία των ενηλίκων.
•Εκφραστικό λεξιλόγιο 50 – 100 λέξεις ή και περισσότερες.
•Αντιληπτικό λεξιλόγιο πάνω από 300 λέξεις.
•Αρχίζει να χρησιμοποιεί προτάσεις με ουσιαστικά και ρήματα.
•Χρησιμοποιεί προσωπικές αντωνυμίες (εγώ, εσύ, αυτός).
•Απαντά στη ερώτηση «τι είναι αυτό».
•Ακούει ιστορίες.
•Ονομάζει πέντε μέρη του σώματος και κάποια οικεία αντικείμενα.
•Καταλαβαίνει και ακολουθεί εντολές με δυο μέρη.
2-3 ετών : το φωνολογικό σύστημα του παιδιού έχει αναπτυχθεί αλλά δεν έχει ολοκληρωθεί. πιο συγκεκριμένα:
•Η ομιλία του είναι περισσότερο κατανοητή από τους ξένους.
•Κατανοεί τις έννοιες «όλα» και «πολλά».
•Ζητά τα αντικείμενα με το όνομά τους.
•Προσδιορίζει διάφορα μέρη του σώματος.
•Εκφράζει την ανάγκη του να πάει τουαλέτα.
•Απαντά σε απλές ερωτήσεις.
•Ακούει ιστορίες και τραγούδια.
•Χρησιμοποιεί προτάσεις με 3 – 4 λέξεις.
•Κάνει ερωτήσεις χρησιμοποιώντας δυο λέξεις.
•Χρησιμοποιεί μερικούς γραμματικούς χρόνους, προθέσεις, άρθρα και αφηρημένες έννοιες.
•Καταλαβαίνει τις έννοιες ποιος, γιατί, πόσα είναι.
•Αντιλαμβάνεται 500 – 900 λέξεις.
•Εκφραστικό λεξιλόγιο 50 -250 λέξεις ή περισσότερες.
•Μιλάει δυνατά.
•Κάνει γραμματικά και συντακτικά λάθη.
•Παραλείπει ή αντικαθιστά κάποια φωνήματα όταν μιλάει.
3-5 ετών : η γλώσσα του είναι καλά οργανωμένη, χρησιμοποιεί ολοκληρωμένες προτάσεις και διηγείται γεγονότα με σαφήνεια. Η ομιλίας του να είναι κατανοητή παρόλο που ακόμα υπάρχουν αντικαταστάσεις για τα φωνήματα θ, δ, τς, τζ, και ρ. Χρησιμοποιεί τη γλώσσα με άνεση και η ομιλία του είναι απόλυτα κατανοητή. Μετά τα 4 χρόνια το παιδί είναι ώριμο να φέρει σε συνειδητό επίπεδο τη γλώσσα του, γεγονός που του δίνει τη δυνατότητα μετά τα 5 χρονια να κατακτήσει τον γραπτό λόγο . Πιο συγκεκριμένα :
•Ακολουθεί σύνθετες εντολές (2 – 3 μέρη).
•Καταλαβαίνει αντίθετες έννοιες (πάνω – κάτω, μεγάλο – μικρό).
•Απαντά και κάνει απλές ερωτήσεις.
•Εκφράζει συναισθήματα.
•Καταλαβαίνει 1200 – 2500 λέξεις.
•Εκφραστικό λεξιλόγιο 800 – 1800 λέξεις.
•Βελτιώνει τα γραμματικά και συντακτικά λάθη.
•Ψιθυρίζει.
•Χρησιμοποιεί σωστά τον πληθυντικό αριθμό, αντωνυμίες, χρόνους ρημάτων.
•Αντιλαμβάνεται τις έννοιες παρελθόν και μέλλον.
•Συμμετέχει σε συζητήσεις.
•Καταλαβαίνει τους αριθμούς, μέχρι το 3.
•Αναγνωρίζει μέχρι 3 βασικά χρώματα.
•Χρησιμοποιεί σύνθετες προτάσεις (4 – 8 λέξεις).
•Ακούει μια ιστορία και απαντά σε ερωτήσεις.
•Περιγράφει τη μέρα του στο σχολείο κ.α.
•Αναμεταδίδει ακριβώς μια ιστορία.
Γράφει: Κουτμάνογλου
Βασιλική
Λογοθεραπεύτρια
Μέλος του Συλλόγου
Επιστημόνων Λογοπαθολόγων-Λογοθεραπευτών Ελλάδος