Επιμέλεια: Θεόδωρος Κ. Πασσαλίδης
H Πεντάβρυσος υπήρξε ένας από τους κύριους προορισμούς εγκατάστασης του ποντιακού προσφυγικού στοιχείου στην Εορδαία αμέσως μετά την Μικρασιατική Κατασροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Το πρώην οθωμανικό Κουτλάρ μετονομάστηκε σε Πεντάβρυσο και υποδέχτηκε Πόντιους πρόσφυγες κυρίως από την περιοχή του Μπαϊμπούρτ.
Σε ανάμνηση των προσφύγων πρώτης γενιάς ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού που φέρει την ονομασία «Ο Διγενής» έστησε στην κεντρική πλατεία μαρμάρινη αναθηματική πλάκα η οποία απεικονίζει ανάγλυφα έναν Πόντιο αντάρτη ντυμένο με την παραδοσιακή στολή του Πόντου να κάθεται πάνω σε ένα βράχο και να κρατά στο χέρι το τουφέκι του.
Κάτω από την ανάγλυφη αναπαράσταση είναι χαραγμένα τα παρακάτω λόγια:
ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΠΟΥ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥΣ
ΘΑΦΤΗΚΕ ΕΔΩ, ΑΛΛΑ Η ΨΥΧΗ ΤΟΥΣ
ΕΙΝΑΙ ΘΑΜΜΕΝΗ ΕΚΕΙ.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΕΝΤΑΒΡΥΣΟΥ «Ο ΔΙΓΕΝΗΣ»
12-9-2003
Τα γραφόμενα πάνω στην πλάκα μας πληροφορούν ότι τα αποκαλυπτήρια του έργου πραγματοποιήθηκαν στις 12 Σεπτεμβρίου του 2003. Εννιά περίπου χρόνια αργότερα προστέθηκε πλάι στην μαρμάρινη πλάκα ένα ψηφιδωτό το οποίο απεικονίζει τέσσερις Πόντιους άνδρες: ο ένας παίζει την παραδοσιακή λύρα (κεμεντζές) και οι υπόλοιποι τρεις εκτελούν φιγούρες του αρχέγονου Πυρίχιου χορού.
Στην άκρη του ψηφιδωτού απεικονίζεται ο μονοκέφαλος Ποντιακός αετός και από κάτω αναγράφονται σε κάθετη κατεύθυνση τα λόγια:
ΠΟΝΤΟΣ…
