Μέσα στον κόσμο ετούτο όρθιος, άφοβος, περνώντας από κορυφή σε κορυφή και χωρίς να φοβάται το ύψος, ο Ν.Καζαντζάκης πέρασε περήφανα με το κεφάλι ψηλά!
Συμπληρώνονται 130 χρόνια φέτος από την γέννηση του “φτωχούλη του θεού” (1883-1957) και μέσα στα χρόνια αυτά, ο ίδιος γεύτηκε χαρές και λύπες. Κατηγορήθηκε και λατρεύτηκε, αλλά κύκλοι της εκκλησίας έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους, για να τον αφορίσουν. Κατηγορήθηκε ως αναρχικός, εθνικιστής, κομμουνιστής, άθεος, μηδενιστής και ό,τι άλλο μπορεί να γεννήσει ο ανθρώπινος νους!
Ο ίδιος, ακόμα και από το μνήμα δίνει την απάντηση στους επίγειους εχθρούς του. Στον τάφο του, στα Βενετσιάνικα τείχη, χαράχτηκαν οι λέξεις που αυτός επέλεξε από πριν: “Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβάμαι τίποτα, είμαι λέφτερος.”
Ο σημαντικότερος μελετητής του έργου του Πίτερ Μπίεν, είπε γι’ αυτόν: “Οι πολιτικές του ιδέες προέρχονται από την αναζήτηση του θεού, η αναζήτηση του θεού από τις πολιτικές ιδέες του.”
O Κων.Τσάτσος στο έργο του “H Ζωή σε απόσταση”, γράφει: “Από τους σύγχρονους Έλληνες λόγιους και ποιητές, ο θρησκευτικότερος όλων είναι ο Καζαντζάκης. Χωρίς να είναι αυτό που, λένε θρησκευόμενος, είναι ο μόνος που παλεύοντας αδιάκοπα με το θρησκευτικό πρόβλημα, αγωνιά να βρει τον θεό.”
Προκάλεσε με τις ιδέες του και τα γραπτά του και κυρίως κατηγορήθηκε για το θρησκευτικό του αίσθημα. Τα παραπάνω λόγια του Πίτερ Μπίεν και του Κων.Τσάτσου, δείχνουν έναν άνθρωπο που μονίμως αγωνιούσε να βρει το θεό!
Γράφει στην “ΑΣΚΗΤΙΚΗ” του: “Πιστεύω εις έναν Θεό, Ακρίτα Διγενή, στρατευόμενο, πάσχοντα, Μεγαλοδύναμο, όχι Παντοδύναμο, πολεμιστή στ’ακρότατα σύνορα, στρατηγό αυτοκράτορα σε όλες τις φωτεινές δυνάμεις, τις ορατές και τις αόρατες…”
Υπήρξε αυτό που δεν μπόρεσαν ποτέ να του συγχωρήσουν οι άνθρωποι του ιερατείου. Ένα ελεύθερο πνεύμα που πίστευε μεν στο “δόγμα”, αλλά έθιγε στα γραφόμενά του τα κακώς κείμενα των “λειτουργών” του θεού! «Αλάκερη η ψυχή μου μια κραυγή, κι όλο μου το έργο, το σχόλιο στην κραυγή αυτή.» (“Αναφορά στο Γκρέκο”).
Σκοπός του παρόντος είναι να τονίσουμε δύο κυρίως σημεία της ζωής του Ν.Καζαντζάκη. Το ένα έχει σχέση με τον δήθεν αφορισμό του από την Εκκλησία και το δεύτερο, με τον τρόπο της ταφής του.
Ας μιλήσουμε πρώτα για την δεύτερη περίπτωση. Άφησε το πνεύμα του στις 26 Οκτωβρίου 1957 εκτός ελληνικών συνόρων και αφού ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Θεόκλητος δεν επέτρεψε να εκτεθεί δημόσια η σορός του στην Αθήνα, “έφυγε” για το Ηράκλειο. Τον “γιο του Ψηλορείτη” αγκάλιασαν οι Κρητικοί και η Εκκλησία της μεγαλονήσου με την έγκριση του Μητροπολίτη Ευγένιου, που αψηφώντας τις απειλές της ιεραρχίας, ο ίδιος έψαλε τη νεκρώσιμη ακολουθία. Η δε φιλαρμονική του Δήμου, όταν ο νεκρός “κατέβαινε” στη γη που τον γέννησε, έπαιζε τον ύμνο της Κρήτης: “Από φλόγες η Κρήτη ζωσμένη, τα βαριά της τα σίδερα σπα και σαν πρώτα χτυπιέται χτυπά και γοργή κατεβαίνει.”
Άρα, ο μύθος της ταφής χωρίς παπά δεν ευσταθεί. Ο Ν.Καζαντζάκης ετάφη εκκλησιαστικά με κάθε επισημότητα και λαμπρότητα.
Η αλήθεια τώρα για τον μη αφορισμό του. Είναι γεγονός πως στη συνείδηση των πολλών, ο συγγραφέας έμεινε αφορισμένος της εκκλησίας για το έργο και τις ιδέες του. Το ιερατείο είναι γεγονός πως αυτό το προσπάθησε, αλλά παρά τις φιλότιμες προσπάθειές του, δεν το πέτυχε!
Ο δημιουργός των έργων “Ο φτωχούλης του θεού”, “Ο Χριστός ξανασταυρώνεται” και κυρίως “Ο τελευταίος πειρασμός”, ήταν το μαύρο πρόβατο. Όχι μόνον σκεφτόταν “διαφορετικά”, αλλά είχε και το θράσος να γράφει τις σκέψεις του, οι οποίες και προκαλούσαν. Τα κείμενά του δεν ευλογούσαν κεριά και καντηλέρια, παραμύθια και μύθους, ναούς και ράσα. Άρα ήταν επικίνδυνος για μερίδα του ιερατείου της εποχής, το οποίο προσπάθησε να εξοντώσει τον “απειλητικό” λόγο του “τελευταίου πειρασμού”.
Πρώτος ο πάπας της Ρώμης το 1954 απαγορέυει τον ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΠΕΙΡΑΣΜΟ και ο Ν.Καζαντζάκης στέλνει τότε τηλεγράφημα στο Βατικανό, με μία φράση στα Λατινικά, του Τεντουλιάν: “Αd tuu, Domine, tribunal appello”. (Υποβάλλω την έκκλησή μου στη δική σου δικαστική κρίση Κύριε!) Επίσης, ο Αρχιεπίποσκος Αμερικής, ζητά να μην επιτραπεί η μετάφραση των βιβλίων του στα ελληνικά!
Όταν το ιερατείο ζητά τον αφορισμό του από το Φανάρι, η τύχη ήθελε στον Οικουμενικό θρόνο του Πατριαρχείου να βρίσκεται ο Αθηναγόρας. Ο ιεράρχης που εκτιμούσε ιδιαίτερα την προσωπικότητα του Ν.Καζαντζάκη και το έργο του. Τελικά ούτε αφορισμός υπήρξε και ούτε τα βιβλία του απαγορεύτηκαν, γιατί ο Ν.Καζαντζάκης είχε ένθερμους υποστηρικτές.
Έτσι, ενώ για χρόνια έλεγαν για τα περί αφορισμού του, η αλήθεια φάνηκε… μόλις το 2003! Μία δημοσιογραφική έρευνα Χανιώτισσας δημοσιογράφου το 1972, ξεσκέπασε τον δήθεν αφορισμό, για να λάμψει η αλήθεια…30 χρόνια αργότερα!
Ο Ν.Καζαντζάκης ποτέ δεν αφορίστηκε. Ήταν απλά επιθυμία της Ιεράς Συνόδου, η οποία ζήτησε από τον Πατριάρχη Αθηναγόρα να επικυρώσει τον αφορισμό. Ο Πατριάρχης ποτέ δεν υπέγραψε και άρα αυτός δεν ίσχυσε ποτέ!
Ο Ν.Καζαντζάκης ήταν σαν τις παράπλευρες απώλειες των πολέμων. Μπορεί στα εκκλησιαστικά πράγματα να υπήρχαν σκοταδιστές, αλλά υπήρχαν όπως πάντα και μυαλά φωτισμένα, ανοιχτά και έντιμα!
Η Χανιώτισσα δημοσιογράφος Ελ.Κατσουλάκη έμαθε την αλήθεια το 1972, αλλά κάποιες δυνάμεις δεν “επιτρέψανε” για χρόνια αυτή να βγει στο φως. Το κατάφερε αυτό η ίδια 30 χρόνια αργότερα, το 2003, δημοσιεύοντας την ιστορία αυτή σε περιοδικό του Παντείου Πανεπιστημίου.
Θα “κλείσουμε” την ιστορία του “γιου του Ψηλορείτη”, με την απονομή σε αυτόν, του βραβείου ειρήνης το 1956. Η απονομή γίνεται στη Βιέννη και ο ραδιοσταθμός του BBC του ζητά συνέντευξη για το βιβλίο του “Αγγλία”. Ο συγγραφέας αρνείται, διαμαρτυρόμενος με αυτόν τον τρόπο για τις βιαιότητες των αποικιοκρατών Άγγλων στην Κύπρο. Είναι η εποχή του Κυπριακού Αγώνα με την ΕΟΚΑ, για την ανεξαρτησία της νήσου! Ένα μήνυμα από το χθες με τη σφραγίδα του Ν. Καζαντζάκη, ως σύγκριση στην μουγγαμάρα των σημερινών ανθρώπων του πνεύματος, για τις σημερινές συνθήκες κατοχής!
Διαμαντής Θ.Βαχτσιαβάνος
