Η θρυλική «Γιαγιά των Ποντίων», Σάνο Χάλο, η συγκλονιστική μαρτυρία της οποίας, όπως καταγράφηκε στο βιβλίο της κόρης της Θία Χάλο «Ούτε το όνομά μου» (εκδ.Γκοβόστη), έκανε γνωστή σ’ όλον τον κόσμο τη γενοκτονία των Ποντίων, δεν υπάρχει πια: άφησε την τελευταία της πνοή στις ΗΠΑ, τα ξημερώματα της περασμένης Τρίτης, σε ηλικία 105 ετών. «Θα μας λείψει η γλυκιά παρουσία της.
Θα μας λείψει η καλοσύνη και η φιλοξενία της. Θα μας λείψει το πλατύ χαμόγελο της αισιοδοξίας της. Θα μας λείψει η καρτερικότητα και η αγάπη της» τονίζεται στην ανακοίνωση της Παμποντιακής Ομοσπονδίας ΗΠΑ και Καναδά: «Ωστόσο θα είναι πάντα μαζί μας, στις καρδιές και στις θύμησές μας. Μας έχει κάνει περήφανους. Την ευγνωμονούμε από τα βάθη της καρδιάς μας με μια υπόσχεση, κάτι σαν τάμα. Να συνεχίσουμε ώστε όλα τα θύματα γενοκτονιών να δικαιωθούν. Να συνεχίσουμε ώστε όλοι οι θύτες να κατονομαστούν και να τιμωρηθούν. Να συνεχίσουμε ώστε να μην υπάρξουν πλέον, πουθενά και ποτέ, παιδιά χωρίς όνομα, παιδιά χωρίς οικογένεια, παιδιά χωρίς πατρίδα».
Γεννημένη το 1909 στον Αγιο Αντώνιο του Πόντου, η Ευθυμία Βαρυτιμίδου του Χαραλάμπους όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, δεκάχρονο κοριτσάκι ακόμη είχε βιώσει τον ξεριζωμό των συγχωριανών της, είχε δει τους δικούς της ν’ αφανίζονται στις μαρτυρικές πορείες θανάτου στην Ανατολία κι είχε σωθεί σαν από θαύμα από μια αρμένικη οικογένεια στο Ντιγιαρμπακίρ, μέχρι που στα 15 της δόθηκε με προξενιό σ’ έναν Αμερικανο-ασσύριο, τον Αβραάμ Χάλο, κι εγκαταστάθηκε στην Αμερική όπου απέκτησε δέκα παιδιά. Στον Αγιο Αντώνιο έμελλε να επιστρέψει δεκαετίες αργότερα, το 1997, για μια σύντομη επίσκεψη στα ερείπια της παιδικής της ζωής. Εκεί ανακάλυψε το οικογενειακό όνομά της κι εκεί ήταν που περιέγραψε το ημερολόγιό της στη δημοσιογράφο κόρη της, Θία, ωθώντας την τελευταία στη συστηματική καταγραφή και δημοσιοποίηση της μαρτυρίας της.
Η κυκλοφορία του «Ούτε το όνομά μου» στις ΗΠΑ, πυροδότησε μια μεγάλη δημόσια συζήτηση για τη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού από τους Τούρκους μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, προβάλλοντας ταυτόχρονα τα πάθη όλων των χριστιανικών λαών της τότε παραπαίουσας οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ωστόσο, «ούτε η μητέρα μου ούτε εγώ μισούμε τους Τούρκους» δήλωνε στην “Ε” η Θία Χάλο με αφορμή την ελληνική έκδοση του βιβλίου το 2001. Οι κάτοικοι των ποντιακών χωριών του Αγίου Αντωνίου, όπως τη διαβεβαίωνε η μητέρα της, ζούσαν ειρηνικά με τους κατοίκους των γειτονικών τουρκικών. Για τις πορείες θανάτου, η Σάνο Χάλο έψεγε την τουρκική κυβέρνηση της εποχής. Ομως κι η ίδια η συγγραφέας μιλώντας με αρκετούς επιζώντες, άκουσε πολλές ιστορίες «για το πώς Τούρκοι έσωσαν τις ζωές Ελλήνων, Αρμενίων και Ασσυρίων». Αξίζει να σημειωθεί ότι μάνα και κόρη είδαν το 2009 να πραγματοποιείται ο διακαής τους πόθος, καθώς τους απονεμήθηκε τιμητικά η ελληνική υπηκοότητα.
