Παρουσιάζεται η ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά το ρόλο του φυσικού αερίου ως καθαρού καυσίμου μετάβασης, και η πρόσφατη αντιπαράθεση των απόψεων χωρών μελών της λέσχης G7, οι θέσεις των οποίων θεωρούνται επικίνδυνες περιβαλλοντικά και ασύμφορες οικονομικά. Επισημαίνεται η κρίσιμη συγκυρία αχαλίνωτης αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα από μακρού και η αύξηση του μεθανίου από το 2007, η οποία αποδίδεται στη διάδοση του σχιστολιθικού αερίου και της τεχνικής υδρορωγμάτωσης. Στη παρούσα συγκυρία υψηλών τιμών φυσικού αερίου, ο λιγνίτης είναι ανταγωνιστικός του φυσικού αερίου και μπορεί να ενισχύσει την ενεργειακή ασφάλεια της Χώρας, στα πλαίσια αναγκαίας εθνικής ενεργειακής πολιτικής.
Πρόσφατες απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το αέριο ως καύσιμο μετάβασης
Ο ρόλος του φυσικού αερίου ως «καθαρού καύσιμου μετάβασης» είχε αρχίσει να συζητείται στην επιστημονική κοινότητα προ πολλού. Δημοσίευμα στον τύπο στις 17 Μαϊου 2021 αποκαλύπτει την πλασματική εικόνα του «καθαρού αερίου» και επισημαίνει ότι το φυσικό αέριο εκπέμπει περίπου τις μισές εκπομπές CO2 του άνθρακα, το 40% ακριβέστερα, όταν καίγεται σε σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής, αλλά θα πρέπει να συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι η υποδομή αερίου συνδέεται επίσης με εκπομπές μεθανίου, ενός δραστικού αερίου του θερμοκηπίου.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή – με στόχο να φτάσει τις καθαρές μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050 – είχε σχεδιάσει να παραλείψει τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με αέριο από μια νέα λίστα επενδύσεων που μπορούν να διατεθούν στο εμπόριο ως βιώσιμες, αλλά καθυστέρησε την απόφαση τον περασμένο μήνα μετά από καταγγελίες από ορισμένες χώρες και εταιρίες. Έχει προκύψει έτσι μια ευρύτερη ευρωπαϊκή διαμάχη σχετικά με τον ρόλο των ορυκτών καυσίμων στη μετάβαση σε έναν κόσμο χαμηλότερων εκπομπών άνθρακα. Η βρετανική BP ήταν μεταξύ εκείνων που πίεσαν κατά του σχεδίου. Σε μια απάντηση του Δεκεμβρίου 2020 στη δημόσια διαβούλευση της Επιτροπής για το θέμα, υποστήριξε ότι οι νέοι κανόνες θα μπορούσαν να απειλήσουν τη χρηματοδότηση έργων φυσικού αερίου και να εμποδίσουν τη μετατόπιση από τον πιο ρυπογόνο άνθρακα.
Η σφοδρή αντίδραση κατά της σύγχρονης καθαρής τεχνολογίας άνθρακα, όπως αυτή της νέας μονάδας Πτολεμαΐδα 5, συνδέεται κατά τη γνώμη μου με την πρόσφατη συνειδητοποίηση της βλαπτικής συμβολής του φυσικού αερίου στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, και ιδιαίτερα του σχιστολιθικού, στη διαδρομή από την παραγωγή στην κατανάλωση, πράγμα που κάνει τον άνθρακα περιβαλλοντικά συγκρίσιμο, τη στιγμή μάλιστα που είναι οικονομικά ανταγωνιστικός. Ένας ακόμη σοβαρός λόγος είναι ότι ο λιγνίτης, αντίθετα με τα φωτοβολταϊκά και τις ανεμογεννήτριες που λειτουργούν με διαλείμματα, μπορεί να τροφοδοτήσει θερμοηλεκτρικούς σταθμούς σε συνεχή βάση και επομένως ανταγωνίζεται το φυσικό αέριο στο ρόλο αυτό.
Η νέα ενεργειακή πολιτική των κρατών μελών G7
Οι ηγέτες των κρατών μελών της G7 προχώρησαν τις ημέρες αυτές σε ένα νέο ενεργειακό δρόμο, μάλλον μονόδρομο, που αποτυπώνεται αναλυτικά στο ανακοινωθέν της συνόδου που δημοσιοποιήθηκε στις 28 Ιουνίου 2022. Δεσμεύονται ότι θα εργαστούν για την ταχεία απαλλαγή από τις εκπομπές CO2 του ενεργειακού τομέα και αποφάσισαν για τον σκοπό αυτό να δημιουργήσουν μια Διεθνή Λέσχη για το Κλίμα για χώρες που θέλουν να συντονίσουν και να επιταχύνουν τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Κεντρικός άξονας των κρατών μελών της G7 είναι η δέσμευση να διασφαλίσουν ένα υψηλό επίπεδο απαλλαγής από τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου του οδικού τομέα έως το 2030, καθώς και να στραφούν πλήρως ή κυρίως σε ενέργεια χωρίς άνθρακα έως το 2035. Επισημαίνουν επίσης ότι τερμάτισαν κάθε νέα άμεση κρατική υποστήριξη για διεθνή παραγωγή θερμικής ενέργειας χωρίς δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα έως το τέλος του 2021.
Επιπλέον, αναγνωρίζοντας τη σημασία της εθνικής ασφάλειας και των γεωστρατηγικών συμφερόντων, δεσμεύθηκαν να τερματίσουν τη νέα άμεση δημόσια υποστήριξη για τον διεθνή τομέα ενέργειας από ορυκτά καύσιμα χωρίς δέσμευση CO2 από το τέλος του 2022, πλην ειδικών περιπτώσεων. Σε αυτό το πλαίσιο και με σκοπό την επιτάχυνση της σταδιακής απεξάρτησής από τη ρωσική ενέργεια, τονίζουν τον σημαντικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι αυξημένες παραδόσεις LNG και αναγνωρίζουν ότι οι επενδύσεις σε αυτόν τον τομέα είναι απαραίτητες ως απάντηση στην τρέχουσα κρίση. Σε αυτές τις εξαιρετικές περιπτώσεις, η δημόσια υποστηριζόμενη επένδυση στον τομέα του φυσικού αερίου μπορεί να είναι κατάλληλη ως προσωρινή απόκριση, υπό την επιφύλαξη σαφώς καθορισμένων εθνικών συνθηκών.
Τονίζουν επίσης τον κεντρικό ρόλο και διακηρύσσουν ισχυρή οικονομική δέσμευση για την αύξηση της αγοράς υδρογόνου χαμηλών εκπομπών άνθρακα και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των παραγώγων του. Θα συνεργαστούν με όλους τους εταίρους για να διασφαλίσουν σταθερό και βιώσιμο παγκόσμιο ενεργειακό εφοδιασμό. Δεσμεύονται επίσης να επιτύχουν πλήρως ή κατά κύριο λόγο απαλλαγμένο από άνθρακα τομέα ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2035.
Αναγνωρίζοντας ότι η παραγωγή ενέργειας από άνθρακα είναι η μόνη μεγαλύτερη αιτία της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας, δεσμεύονται να δώσουν προτεραιότητα σε συγκεκριμένα και έγκαιρα βήματα προς τον στόχο της επιτάχυνσης της σταδιακής κατάργησης εγχώριας παραγωγή ενέργειας από άνθρακα, χωρίς δέσμευση εκπομπών. Θα αυξήσουν την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς και τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε όλους τους τομείς, και θα δεσμευτούν να άρουν τους περιορισμούς που εμποδίζουν ή επιβραδύνουν την επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και θα μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας.
Για του λόγου το αληθές, όσον αφορά τον ισχυρισμό ότι η παραγωγή ενέργειας από άνθρακα είναι η μόνη μεγαλύτερη αιτία της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας, παρατίθεται το διάγραμμα 1 στο οποίο φαίνεται η ιστορική συμβολή των διαφόρων καυσίμων στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Διάγραμμα 1. Η ιστορική συμμετοχή διαφόρων καυσίμων στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Και συμπληρώνει το ανακοινωθέν, ότι οι χώρες που επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν την πυρηνική ενέργεια επιβεβαιώνουν τον ρόλο της στο ενεργειακό τους μείγμα. Αυτές οι χώρες αναγνωρίζουν τις δυνατότητές τους να παρέχουν οικονομικά προσιτή ενέργεια με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και να συμβάλλουν στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού ως πηγή ενέργειας βασικού φορτίου και ευελιξίας του δικτύου. Δηλώνουν την εκτίμησή τους ότι η ανάπτυξη προηγμένων πυρηνικών τεχνολογιών, συμπεριλαμβανομένων μικρών αντιδραστήρων εντός της επόμενης δεκαετίας πιθανότατα, θα συμβάλει στο να υιοθετήσουν περισσότερες χώρες σε όλο τον κόσμο την πυρηνική ενέργεια ως μέρος του ενεργειακού τους μείγματος.
Οι κρίσιμοι κλιματικοί δείκτες σήμερα
Θα περιοριστούμε στην εξέλιξη δύο κρίσιμων κλιματικών δεικτών, του διοξειδίου του άνθρακα και του μεθανίου βάσει συνεχών καταγραφών στο αστεροσκοπείο Mauna Loa στη Χαβάη. Οι μετρήσεις υπόκεινται σε εποχιακούς κύκλους, με κόκκινη γραμμή στο Διάγραμμα 2, που εξομαλύνονται στατιστικά. Οι τιμές έχουν ήδη αυξηθεί κατά 50% σε σχέση με τη προβιομηχανική εποχή και αυξάνονται με αχαλίνωτο ρυθμό παρά τα μέτρα περιορισμού εκπομπών. Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το γεγονός ότι παρά η μειωμένη παραγωγή εκπομπών στη διάρκεια της πανδημίας δεν αποτυπώνονται μειωμένες μετρήσεις. Μια πρώτη, αισιόδοξη θα έλεγα ερμηνεία, είναι ότι το CO2 της ατμόσφαιρας είναι σε ισορροπία με αυτό των ωκεανών και η αναμενόμενη μείωση στη πανδημία αναπληρώθηκε με έκλυση CO2 από τους ωκεανούς προς την ατμόσφαιρα. Αυτό συνεπάγεται ότι, ακόμη και με το μηδενισμό εκπομπών, η επιστροφή σε φυσιολογικές τιμές θα απαιτήσει μακρά περίοδο. Η ανησυχητική έως ολέθρια εναλλακτική ερμηνεία, την οποία θα αναφέρω ως μακρινή πιθανότητα, θα ήταν η τεράστια αποθήκη CO2 των ωκεανών να τροφοδοτεί ενδεχομένως την ατμόσφαιρα με CO2, από τα βάθη των ωκεανών που διαταράχθηκαν από ανθρώπινες παρεμβάσεις.
Το μεθάνιο, όσον αφορά την απορρόφηση θερμότητας είναι εκατό φορές ισχυρότερο από το διοξείδιο του άνθρακα και στη διάρκεια εικοσαετίας 86 φορές ισχυρότερο κατά μέσο όρο. Η αύξηση του μεθανίου στο διάγραμμα 3 από το 2007 αποδίδεται στο βαθμιαίο εκτοπισμό του παραδοσιακού αερίου από το σχιστολιθικών λόγω των ανεξέλεγκτων διαρροών μεθανίου στην ατμόσφαιρα και αυτό έχει επιβεβαιωθεί από επανειλημμένες έρευνες.
Ενδεικτικά, σε μια από αυτές, χρησιμοποιήθηκαν δορυφορικές παρατηρήσεις του μεθανίου επί διετία για την ποσοτική εκτίμηση εκπομπών μεθανίου σε λεκάνες πετρελαίου και αερίου στις ΗΠΑ και στον Καναδά. Τα αποτελέσματα είναι σε είναι σε καλό συσχετισμό με μετρήσεις επί τόπου και αθροιστικά υπολογίσθηκαν εκπομπές 12.6±2.1 για τις ΗΠΑ και 2.2±0.6 εκατομμύρια τόνοι το χρόνο για τον Καναδά. Για να γίνουν αντιληπτά τα μεγέθη αυτά υπολογίσθηκε ότι ένα εκατομμύριο τόνοι εκπομπών μεθανίου μπορούν να τροφοδοτήσουν σταθμό ηλεκτροπαραγωγής ισχύος χιλίων GW επί ένα χρόνο
To πλεονέκτημα του λιγνίτη διευρύνεται όταν ακριβαίνει το φυσικό αέριο
Πριν ακόμη πλησιάσει ο χειμώνας και με την αναγγελία της ενεργειακής πολιτικής G7 που οραματίζεται μεταφορά σχιστολιθικού αερίου από τις ΗΠΑ, αλλά κυρίως «μετά την κίνηση της Gazprom να μειώσει τις ροές του ρωσικού αερίου σε βασικούς πελάτες της (Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία) οδήγησε σε εκτίναξη των τιμών στο ολλανδικό hub (TTF), συμπαρασύροντας και εκείνες του ρεύματος, οι οποίες σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (και στην Ελλάδα) ξεπέρασαν την Τετάρτη και την Πέμπτη τα 300 ευρώ ανά μεγαβατώρα», όπως μας πληροφορεί στις 30 Ιουνίου 2022 το ΒΗΜΑ.
Με την τρέχουσα τιμή φυσικού αερίου, 144,35€/MWh στις 18:30 την 30/6/2022, και δικαιωμάτων στα 88,65€/tCO2 το μεταβλητό κόστος για τη νέα μονάδα Πτολεμαΐδα 5 με απόδοση 41,5% θα ήταν:
12€/t(λιγνίτη)*1,5t(λιγνίτη)/MWh + 1,05t(λιγνίτη)/MWh*88,65 €/tCO2 +10 €/MWh =121,1€/MWh.
Οι εκτιμήσεις για το κόστος λιγνίτη — 12€/t(λιγνίτη) — και τον συντελεστή ειδικής κατανάλωσης — 1,5t(λιγνίτη)/MWh –, είναι αυξημένες έναντι των προεκτιμήσεων — 9 €/t(λιγνίτη) και 1,4 t(λιγνίτη)/MWh — για λόγους ασφαλείας. Αυτό όμως επιβαρύνει ανεπαίσθητα το κόστος μεγαβατώρας που διαμορφώνεται κυρίως από τα δικαιώματα εκπομπών. Το ίδιο αναμένεται και για το κόστος εκλεκτικής εξόρυξης–κοσκίνισης που έχει προταθεί σε άλλο άρθρο, επιβαρύνει ελάχιστα αλλά βελτιώνει ουσιαστικά την απόδοση του ατμοηλεκτρικού σταθμού. Το ποσό 10 €/MWh προστίθεται για το κόστος λειτουργίας και συντήρησης και το τέλος λιγνίτη, με ασφαλή και πάλι εκτίμηση.
Για τον ΑΗΣ Άγιο Δημήτριο5 με απόδοση ~30-32% το αντίστοιχο κόστος είναι:
10€/t(λιγνίτη)*2.4 t(λιγνίτη)/MWh +1.5t(λιγνίτη)/MWh*88.65 €/tCO2+ 10 €/MWh =167€/MWh
Αντίστοιχα για τη μονάδα φυσικού αερίου Μεγαλόπολη 5:
0,4 t CO2*88,65 €/t CO2 + 1,75 MWh(gas)*144,35 €/MWh(gas) + 25 €/MWh =313,1€/GWh
Συνεπώς, σε καθεστώς ακριβού φυσικού αερίου οι λιγνιτικές μονάδες είναι σαφώς ανταγωνιστικές, και όχι μόνο η νέα σύγχρονη μονάδα Πτολεμαΐδα 5, αλλά και οι παλιότερες. Επιπλέον, υπάρχουν μεγάλα οικονομικά περιθώρια βελτίωσης της ποιότητας του λιγνίτη.
Συμπερασματικά, η έναρξη λειτουργίας της μονάδας Πτολεμαΐδα 5 θα εκτοπίσει μέρος του φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή και μαζί με τα υδροηλεκτρικά και τις λοιπές ανανεώσιμες πηγές θα βελτιωθεί η ενεργειακή ασφάλεια της Χώρας. Όσον αφορά τις περιβαλλοντικά επικίνδυνες επιλογές της Λέσχης Ενέργειας, δεν θα πρέπει να μας παρασύρουν, όπως έγινε με την ευρωπαϊκής έμπνευσης απολιγνιτοποίηση, με δέλεαρ τη δήθεν «δίκαιη ανάπτυξη». Επείγει σαφώς η χάραξη εθνικής ενεργειακής πολιτικής για την προσεχή δεκαετία, χωρίς δογματισμούς και ευτυχώς η Χώρα μας διαθέτει πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό και τεχνογνωσία. Η σοβαρότητα της κατάστασης απαιτεί σταθερές, συναινετικές επιλογές.
Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω τον αγαπητό συνάδελφο Χρήστο Γ. Παπαγεωργίου, Μεταλλειολόγο Μηχανικό, τέως Διευθυντή του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας, για τις επεξηγήσεις του σε θέματα κοστολόγησης και λιγνιτικής εκμετάλλευσης, για το δίτομο έργο του για τις υπαίθριες εκμεταλλεύσεις και τις δημοσιεύσεις του.
Ευστάθιος Χιώτης
https://independent.academia.edu/Chiotis
https://www.researchgate.net/profile/Eustathios_Chiotis
Ο Ευστάθιος Χιώτης είναι Δρ. Μεταλλειολόγος Μηχανικός ΕΜΠ, Μηχανικός Πετρελαίων Imperial College, πρώην διευθυντής στη Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίων και στο Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους.
