Η νύχτα έρρεε γρήγορα. Η μουσική του Θ. Μικρούτσικου, για ακόμα μια φορά, μού ταξίδευε το μυαλό. Τα λόγια του Ν. Καββαδία, όλα στο στόμα μου οικεία και γνωστά, έβγαιναν σχεδόν προτού να τα προφέρουν οι ερμηνευτές. Η σκηνοθεσία του Θ. Μουμουλίδη, με αισθητική λεπτότητα, να ζωντανεύει ξανά, ένα έργο αγαπημένο, με έναν τρόπο εντελώς άλλο. Κάποια στιγμή αναρωτήθηκα: Τι είναι πιο δυνατό στη συνείδηση του κόσμου; Η πολιτική ή η τέχνη; Άτοπο. Μα, φυσικά η τέχνη. Η τέχνη, που στοχεύει απευθείας στις καρδιές. Χωρίς πολλά πολλά. Σου λέει την αλήθεια της και φεύγει. Κι εσύ κρατάς ό, τι θες.
Στην παράσταση αυτή –με τα ακατάληπτα λόγια ενός ποιητή που ‘χάρηκε’ την αναγνώριση του έργου του μόνο εκ των υστέρων-, η σκηνοθεσία, και η μουσική, ήταν ένα απόσταγμα τέχνης, που μου γέννησε μια αναπόφευκτη αναφορά στο πολιτικό παρελθόν και παρόν των δημιουργών. Κι έναν ευχάριστο προβληματισμό… Καλλιτέχνες πολιτικοί. Αυτή η διττή φύση ανθρώπων που συνδέουν την τεχνοκρατία της πολιτικής με την πλημμύρα της φαντασίας και του αισθήματος της τέχνης, είναι μια σύμπτωση υπέροχα σπάνια. Ειδικά όταν κερδίζει το δεύτερο. Και πάντα κερδίζει το δεύτερο στη συνείδηση του κόσμου.
Η ‘πολιτική’ της τέχνης. Η ‘τέχνη’ της πολιτικής. Στην εποχή των αισθητικών, πολιτικών, ηθικών αναζητήσεων και δοκιμών, η εθνοπολιτική μας διάσταση έχει μεγαλύτερη ανάγκη από την ευαισθησία της τέχνης. Αν δεν της μείνει τίποτε άλλο, τουλάχιστον να της μείνει αυτό. Η ευαισθησία.
Ο Κώστας Γαβράς, σε μια συνέντευξη που κάναμε, μου είχε πει πως η πολιτική θα έπρεπε να είναι τέχνη. Η τέχνη είναι απ’ τη φύση της συνυφασμένη με την ιδέα, τα ιδανικά, την εξιδανίκευση του ανθρώπου. Αναφέρεται σε όλη την ηθική φύση, την προσωπικότητα, την κοινωνικότητα, την πνευματικότητα του ανθρώπου. Αλλά όλα αυτά είναι και η πολιτική του φύση, κατά μία ιδεατή έννοια. Μια α-πολίτικη τέχνη, είναι ά-νευρη. Και μια ά-τεχνη πολιτική, είναι ά-ψυχη.
Η τέχνη έχει τη δύναμη να αφήνει το δικό της αποτύπωμα στην άμμο του χρόνου. Διάβασα κάπου πως οι καλλιτέχνες έχουν δύο ψυχές. Με τη μία ζουν σαν καθημερινοί άνθρωποι τις χαρές και τις λύπες αυτής της ζωής. Η άλλη, είναι το διυλιστήριο του κόσμου, του καλού και του κακού, των γεγονότων και των σκέψεων. Κι ύστερα, το ταλέντο έρχεται να περιγράψει τον κόσμο με μια άλλη πνοή, λες κι επιστρέφει ο δημιουργός στον κόσμο ξανά, με την δεύτερή του ψυχή. Αυτή τη δεύτερη ψυχή που μας λείπει.
Τρία «μπορεί» μού έμειναν περισσότερο από την παράσταση του Σαββάτου, που σκηνοθέτησε εντέχνως το χρόνο τού ‘άλλοτε’ στο ‘σήμερα’:
-Πώς μπορεί η μουσική να αποθεώσει το στίχο στο διηνεκές.
-Πώς μπορεί ο στίχος, στις μετρημένες λέξεις του, να περιγράψει μια ολόκληρη εποχή.
-Πόσο διαφορετική μπορεί να μοιάζει η πολιτική, όταν έχει μέσα της τέχνη που την υπερβαίνει.
