Τα Ορυχεία της ΔΕΗ Καταπίνουν Χωριά στην Πτολεμαΐδα

Φωτογραφίες Αλέξανδρος Αβραμίδης, Κείμενο: Κώστας Κουκουμάκας

Λίγες εκατοντάδες μέτρα έξω από το χωριό Μαυροπηγή στην Πτολεμαΐδα, υπάρχει ένας συρμάτινος φράχτης που κόβει ξαφνικά στη μέση ένα καταπράσινο χωράφι. Αμέσως μετά τον φράχτη ξεκινά το χάος: ένα απέραντο ορυχείο λιγνίτη, το οποίο εκμεταλλεύεται η ΔΕΗ για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, βαθύ ίσα με 50 μέτρα, απόκοσμο και τόσο αχανές ώστε τα φορτηγά που μεταφέρουν το πολύτιμο «κάρβουνο» να φαίνονται από εδώ πάνω σαν μικρές κουκίδες, που κινούνται στα έγκατα της γης.

Η Μαυροπηγή είναι το τελευταίο χωριό – φάντασμα, το οποίο εγκαταλείπεται αναγκαστικά από τους κατοίκους του. Αυτό συμβαίνει γιατί η ΔΕΗ πρέπει να εκμεταλλευτεί το υψηλής θερμαντικότητας κοίτασμα που βρίσκεται κάτω από τα πόδια μας. Το ίδιο έγινε με πολλά ακόμη χωριά της Πτολεμαΐδας, ήδη από τη δεκαετία του ΄70. Καρδιά (1972-76), Χαραυγή και Εξοχή (1979-1982), Κόμανος (1999-03), Κλείτος (2000-03) και πάει λέγοντας. Σε λίγο καιρό, γιγάντιοι εκσκαφείς θα καταπιούν σπίτια και αυλές, εκκλησάκια και δρόμους στη Μαυροπηγή. Θα ακολουθήσει η Ποντοκώμη. Αυτή είναι η ιστορία των οικισμών οι κάτοικοι των οποίων είχαν την ατυχία να στεριώσουν πάνω στο «κάρβουνο» με το οποίο ηλεκτροδοτείται ολόκληρη η Ελλάδα.Στο χωριό της Μαυροπηγής επικρατεί μία θλιβερή ησυχία. Στέγες και κουφώματα σπιτιών, κάγκελα και κεραμίδια έχουν είτε πουληθεί από τους ιδιοκτήτες είτε ξηλωθεί από περαστικούς κλέφτες. Τα περισσότερα κτίρια στέκουν μόνο με τα τούβλα και τα ανοίγματα των παραθύρων να χάσκουν. Μέχρι πριν λίγα χρόνια στο χωριό ζούσαν 600 άνθρωποι, όμως πλέον έχουν απομείνει γύρω στις δέκα οικογένειες, και όσοι επιστρέφουν εδώ έρχονται για να πακετάρουν τα τελευταία τους υπάρχοντα.

Με τη Μαυροπηγή συνέβη το εξής παράδοξο: Οι κάτοικοι αποζημιώθηκαν από τη ΔΕΗ για τις περιουσίες που έπρεπε να αφήσουν πίσω και με τα χρήματα οι περισσότεροι αγόρασαν διαμερίσματα και οικόπεδα στην Πτολεμαΐδα. Στο μεταξύ, η ΔΕΗ προσέφυγε κατά της δικαστικής απόφασης που αποζημίωνε τους κατοίκους, πετυχαίνοντας σε δεύτερο βαθμό τιμές απαλλοτρίωσης μειωμένες ως και 40%. Οι τελευταίοι καλούνται τώρα να επιστρέψουν χρήματα που έλαβαν για να στήσουν τη ζωή τους από την αρχή.

Ο Τάσος Εμμανουήλ, πρώην πρόεδρος του χωριού και σήμερα επικεφαλής του συλλόγου πληττομένων από τη ΔΕΗ, πιάνει το νήμα από την αρχή. «Το κοίτασμα του λιγνίτη κάτω από τα χωριά της περιοχής ήταν γνωστό ήδη από το 1900. Υπάρχουν μαρτυρίες που λένε ότι κάτοικοι άνοιγαν γαλαρίες στα ρέματα και έβγαζαν λιγνίτη, με τον οποίο θερμαίνονταν τον χειμώνα. Μάλιστα, λίγο αργότερα κάτοικοι του χωριού οργανώθηκαν επαγγελματικά γύρω από την εξόρυξη, που γινόταν βέβαια με υποτυπώδη μέσα. Η βιομηχανική εκμετάλλευση του λιγνίτη ξεκίνησε πια τη δεκαετία του ΄50, όταν εγκαταστάθηκε στην περιοχή η ΔΕΗ και απαγόρευσε οποιαδήποτε άλλη εξορυκτική δραστηριότητα» περιγράφει ο κ. Εμμανουήλ.

Τα επόμενα χρόνια οι περισσότεροι κάτοικοι της Μαυροπηγής, όπως και όλων των γειτονικών οικισμών, εργάστηκαν στη ΔΕΗ. Τις δεκαετίες '70 και ΄80 το χωριό γνώρισε τη μεγαλύτερη οικονομική και πληθυσμιακή άνθιση, ξεπερνώντας τους 1.100 κατοίκους. Τα ορυχεία της ΔΕΗ μεγάλωναν στο οροπέδιο της Πτολεμαΐδας, ωστόσο δεν είχαν πλησιάσει ακόμη το χωριό. Στις αρχές του ΄90 υπήρχε η εκτίμηση ότι η ΔΕΗ θα ανοίξει νέο ορυχείο στη Μαυροπηγή, χωρίς όμως να επηρεαστεί ο οικισμός.

«Τον Οκτώβριο του 2001 συνεργεία της ΔΕΗ, που συνοδεύονταν από ισχυρές δυνάμεις των ΜΑΤ, έφτασαν έξω από το χωριό. Μετά από τρεις ημέρες διαδηλώσεων, άρχισε τελικά η διάνοιξη του ορυχείου. Για πρώτη φορά, αυτό συνέβαινε χωρίς να έχει εγκριθεί μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων» σημειώνει ο κ. Εμαννουήλ. Από τότε βρίσκεται σε εξέλιξη ένας μακρύς δικαστικός αγώνας με πολλά σκαμπανεβάσματα, ωστόσο η εκμετάλλευση του κοιτάσματος δεν σταμάτησε ποτέ. «Από το καλοκαίρι του 2003 ως τις αρχές του 2006 το ορυχείο της Μαυροπηγής ουσιαστικά λειτουργούσε χωρίς άδεια. Η απάντηση από την τότε κυβέρνηση ήταν ότι αυτό επέβαλαν 'λόγοι εθνικού συμφέροντος' καθώς από το συγκεκριμένο ορυχείο παραγόταν το 10% της ηλεκτρικής ενέργειας της Ελλάδας'» περιγράφει ο ίδιος.

Η αναγκαστική απαλλοτρίωση και μετεγκατάσταση των κατοίκων, καθώς το ορυχείο κύκλωνε τον οικισμό, ήταν πια το ζητούμενο. Για πρώτη φορά αυτό το σενάριο εκφράστηκε από επίσημα χείλη υπευθύνων της ΔΕΗ στα τέλη του 2007, προβλέποντας μάλιστα τότε, εκτός από τη μετεγκατάσταση της Μαυροπηγής ως το 2013, και της γειτονικής Ποντοκώμης ως το 2015 (οι διαδικασίες εκεί είναι σε εξέλιξη, λίγα στάδια πριν). Εκείνη την περίοδο άρχισε να συζητείται και η οργανωμένη μετεγκατάσταση των κατοίκων σε συγκεκριμένη περιοχή εντός του Νομού Κοζάνης.