“ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ” του Φάνη Τοψαχαλίδη

Ο Κουλέσωφ, σκηνοθέτης, θεωρητικός του κινηματογράφου και
καθηγητής στην κρατική σχολή κινηματογράφου της Σοβιετικής
Ένωσης VGIK συνδύασε ένα πλάνο του ανέκφραστου προσώπου
ενός γνωστού ηθοποιού με τρία διαφορετικά πλάνα: το πλάνο
ενός πιάτου, ενός πτώματος και ενός παιδιού που έπαιζε. Όταν τα
έδειξε σε ένα τυχαίο κοινό και τους ρώτησε τί εκφράζει το πρόσωπο
του ηθοποιού, του απάντησαν ότι στην πρώτη περίπτωση
εκφράζει πείνα και λαιμαργία, στη δεύτερη φρίκη και στην τρίτη
τρυφερότητα και αγάπη. Το κοινό ενθουσιάστηκε και άρχισε να
εξαίρει την υποκριτική του ηθοποιού, το πόσο βαρύθυμο ήταν το
πεινασμένο βλέμμα του, το ότι η έκφρασή τους έκανε να βάλουν τα
κλάματα όταν είδε τη νεκρή γυναίκα, και στην τρίτη το πόσο έλαμπε
το πρόσωπό του από χαρά που έβλεπε το κοριτσάκι να παίζει.
Φυσικά και στα τρία αυτά μέρη το πλάνο του προσώπου του
ηθοποιού ήταν ακριβώς το ίδιο. Με αυτό το πείραμα επικυρώθηκε
αυτό που είναι σήμερα γνωστό ως το «εφέ Κουλέσωφ»: ότι το
πλάνο, η το κινηματογραφικό σημείο, έχει δυο ξεχωριστές
διαφορετικές αξίες: ένα νόημα είναι αυτό που κατέχει καθεαυτό από
μόνο του, ως φωτογραφική εικόνα της πραγματικότητας, και ένα
δεύτερο νόημα που το αποκτά όταν έρθει σε επαφή με άλλα
πλάνα.