Σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στα ορυχεία της ΔΕΗ, στο πλαίσιο σωστικών ανασκαφών που διενεργεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ν. Κοζάνης για την επέκταση του λιγνιτωρυχείου Καρδιάς στην Ποντοκώμη και για την επέκταση του Κυρίου Πεδίου της ΔΕΗ στην Μαυροπηγή.
Συγκεκριμένα, σε σωστική ανασκαφή στη θέση “Σουλουκιά” της Ποντοκώμης αποκαλύφθηκε ένας νεολιθικός οικισμός που χρονολογείται στην αρχαιότερη και μέση Νεολιθική εποχή- μεταξύ 6.500π.Χ – 6000π.Χ.. «Ο οικισμός αυτός είναι από τους παλαιότερους που έχουν έρθει στο φως στην περιοχή μας, λίγο νεώτερος από το Νεολιθικό οικισμό που έφερε στο φως πριν λίγα χρόνια σωστική ανασκαφή στην Μαυροπηγή», όπως δήλωσε στο «e-ptolemeos.gr» η Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ν. Κοζάνης Αρετή Χονδρογιάννη – Μετόκη.
Ανέφερε ειδικότερα ότι «βρέθηκαν κατάλοιπα πασσαλόπηκτων οικημάτων, τα οποία είναι φτιαγμένα από ξύλο και λάσπη και ήρθαν στο φως σημαντικά ευρήματα, παρότι ο οικισμός αυτός ήταν ένας μικρός νεολιθικός οικισμός και παρά το γεγονός ότι είναι αρκετά κατεστραμμένος». «Παρόλο ότι ο οικισμός ήταν κατεστραμμένος- καταστράφηκε μεγάλο μέρος του με την κατασκευή της παλαιάς Εθνικής Οδού Κοζάνης – Πτολεμαΐδας τις δεκαετίες ’50-’60, ο δρόμος έκοψε το νεολιθικό οικισμό στη μέση, υπήρξαν σημαντικά κινητά ευρήματα. Βρέθηκαν πήλινα αγγεία, εργαλεία λίθινα και οστέινα, παρά πολλά πήλινα και μαρμάρινα ανθρωπόμορφα ειδώλια και κάποια ζωόμορφα, σφραγίδες και ένα μουσικό όργανο! Βρέθηκε ακέραια μια σφυρίχτρα από οστό, η οποία δηλώνει την ανάπτυξη της μουσικής στην περιοχή ακόμα από τη Νεολιθική περίοδο»!
Η κ. Χονδρογιάννη δήλωσε ότι «μέσα στον οικισμό αποκαλύφθηκαν και ταφές μικρών παιδιών, βρεφών. Δεν βρέθηκε οργανωμένο νεκροταφείο, και γενικότερα δεν γνωρίζουμε πολλά για τις ταφές ενηλίκων κατά τη Νεολιθική περίοδο». Σημείωσε επίσης ότι «οι Νεολιθικοί οικισμοί στην περιοχή ήταν μικροί και υποδηλώνουν κοινωνική οργάνωση κατά γένη, ενώ η οικονομία τους στηρίζονταν στη γεωργία και την κτηνοτροφία καθώς εξέτρεφαν αιγοπρόβατα.»
Η Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων ανέφερε επίσης ότι σε σωστικές ανασκαφές που πραγματοποιούνται στην Μαυροπηγή ερευνήθηκαν τρεις τομές και ήρθαν στο φως οικισμοί της Ύστερης εποχής του Χαλκού, της Εποχής του Σιδήρου καθώς και της Ελληνιστικής εποχής και των Βυζαντινών χρόνων, καθώς και ταφές αυτών των περιόδων σε μικρές συστάδες. Χαρακτήρισε «σημαντικά» τα ευρήματα της Μαυροπηγής, καθώς «ρίχνουν φως σ’ αυτές τις περιόδους, γιατί είχαμε ευρήματα μόνο από νεκροταφεία και τώρα διαπιστώθηκε ότι στον οικισμό της εποχής του Σιδήρου στη Μαυροπηγή έχουμε αρκετά πιθάρια, ενώ βρέθηκαν επίσης χώροι με ταφές ζώων (σκύλων). Πέρσι βρέθηκε ένα μικρό νεκροταφείο με 5 σκύλους της πρώιμης εποχής Σιδήρου και φέτος κάποιες νέες ταφές ζώων.»
Η κ. Χονδρογιάννη δήλωσε τέλος ότι στις 5 σωστικές ανασκαφές που διενεργεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης στα ορυχεία της ΔΕΗ- δύο στην Ποντοκώμη και τρεις στην Μαυροπηγή, εργάστηκαν φέτος 450 άτομα όλων των ειδικοτήτων.
Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι σύμφωνα με δήλωση του διευθυντή του Ορυχείου Καρδιάς, Κώστα Μαχτή, στο «e-ptolemeos.gr», η ΔΕΗ διέθεσε την τελευταία 12ετία συνολικά 64 εκατομμύρια ευρώ για το σωστικό ανασκαφικό έργο στα ορυχεία του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας.
