Ήταν 2001 όταν η Φωτεινή Αγραφιώτη άφηνε την Κόζανη και περνούσε την πόρτα του Πολυτεχνείου Χανίων. Πέντε χρόνια αργότερα θα πραγματοποιούσε το μεγάλο επαγγελματικό της άλμα για το Πανεπιστήμιο του Τορόντο. Εκεί μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα έκανε όλο τον Καναδά αλλά και την Αμερική να μιλούν για το έργο της. Αιτία; Μια πατέντα-ευρεσιτεχνία που η ίδια ανακάλυψε, η οποία και οδήγησε στην αλάνθαστη ταυτοποίηση των ανθρώπων. Σήμερα είναι επικεφαλής της μεγαλύτερης τράπεζας του Καναδά στον τομέα έρευνας στο πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης. Η Φωτεινή Αγραφιώτη μας μιλάει για μια μεγάλη τιμή που θα γίνει σε λίγες μέρες προς το πρόσωπο της, μας αποκαλύπτει τα σύγχρονα θαύματα στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης και πως αυτά θα αλλάξουν τη ζωής μας. Ακόμα απαντάει για το ποια είναι η ανακάλυψη της εποχής μας για την οποία οι ιστορικοί του μέλλοντος θα μιλούν με δέος, παράλληλα παίρνει θέση για το αν οι επιστήμονες πρέπει να έχουν και φαντασία, ενώ εκπλήσσει μιλώντας μας για τη σχέση της με το σχολείο.
Στις 2 Νοεμβρίου στο Τορόντο θα ζήσεις μια ξεχωριστή τιμή καθώς επιλέχθηκες ανάμεσα στις 40 καλύτερες προσωπικότητες της χώρας, των οποίων η ηλικία τους είναι κάτω των 40 χρόνων. Αν έχω δει σωστά, ο τίτλος της εκδήλωσης, αλλά και του ομώνυμου βραβείου λέγεται «top 40 under 40». Θα μας μιλήσεις για αυτό;
Την πρόταση για να ενταχθώ σε αυτή τη λίστα την έκανε ένας οργανισμός στον Καναδά που ονομάζεται «Next Canada», ο οποίος βοηθάει νέους ανθρώπους να φτιάξουν επιχειρήσεις. Πριν από περίπου ένα χρόνο με ενημέρωσαν πως ήθελαν να με προτείνουν για τον διαγωνισμό αυτό. Δεν σας κρύβω πως το σοκ ήταν πολύ μεγάλο όχι μόνο γιατί ενημερώθηκα πως με επέλεξαν ανάμεσα στους 40, αλλά επειδή όταν αντίκρισα τα ονόματα των ανθρώπων που απαρτίζουν τη λίστα με έπιασε δέος. Συνειδητοποίησα το μέγεθος της τιμής, αλλά και της ευθύνης απέναντι στον Καναδά.
Μιλάμε για τον Καναδά, για μια από τις επτά πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Αυτό το αντιλαμβάνεσαι στην καθημερινότητα σου;
Είναι μια πολύ ανεπτυγμένη χώρα, με πολύ καλό επίπεδο ζωής, εκπαίδευσης και επιχειρηματικότητας. Έχει όμως και πολλά βήματα ακόμη να κάνει. Μπορεί να πει κανείς πως ο Καναδάς ζει στη σκιά των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, στο δικό μου τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης ο Καναδάς είχε επενδύσει πάρα πολύ στην έρευνα. Τις τελευταίες δυο δεκαετίες υπήρχαν πολλοί επιστήμονες στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της χώρας που έκαναν έρευνα σε αυτόν τον τομέα με κρατική υποστήριξη. Μάλιστα την εποχή εκείνη την αποκαλούσαν «η χειμερία νάρκη της τεχνητής νοημοσύνης», υπονοώντας πως δεν γίνονταν ουσιαστικά βήματα. Εντούτοις το κράτος συνέχιζε να χρηματοδοτεί την έρευνα αυτή συστηματικά. Από το 2012 άρχισαν να φαίνονται οι πρώτοι καρποί. Για πρώτη φορά αποδείχθηκε πως μπορούμε να φτιάξουμε υπολογιστές, οι οποίοι θα είναι σε θέση να λαμβάνουν έξυπνες αποφάσεις. Δηλαδή να συμπεριφέρονται, ως έναν βαθμό, σαν άνθρωποι. Όλη αυτή η έρευνα έγινε μέσα σε καναδικά πανεπιστήμια, όμως μεγάλες αμερικάνικες επιχειρήσεις κινήθηκαν πολύ γρηγορότερα από τις καναδικές και «αρπάξαν» την τεχνολογία και τους ανθρώπους που εφηύραν όλα αυτά. Ο κλασικός πόνος λοιπόν του Καναδά, είναι αυτός: πως χάνει τα καλύτερα μυαλά του προς τις ΗΠΑ. Και αυτό είναι ένα πρόβλημα που μαζί με την ομάδα μου προσπαθώ να αναστρέψω.
Εσύ που το λες αποκλείεις κάποια μέρα να κάνεις το ίδιο; Να φύγεις για τις ΗΠΑ;
Δεν το αποκλείω, αλλά προτιμώ τον Καναδά. Σε κάποιον που εργάζεται στον τομέα μου, το να πάει και να δουλέψει για παράδειγμα στη Google, είναι μια εύκολη και προφανής επιλογή. Αλλά αυτό δεν είναι το δικό μου κάλεσμα.
Αυτή την περίοδο πού ακριβώς εργάζεσαι;
Είμαι διευθύντρια έρευνας στη Royal Bank του Καναδά (RBC). Είναι η μεγαλύτερη εταιρεία του Καναδά και μια από τις δέκα μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου. Ο στόχος μας ήταν να δημιουργήσουμε ένα ανοιχτό περιβάλλον έρευνας μέσα σε μια ισχυρή καναδική επιχείρηση. Συγκεκριμένα στην Τεχνητή Νοημοσύνη να υπάρχει η ελευθερία να επιλέγει αυτόνομα το είδος της έρευνας που θα κάνει ο κάθε επιστήμονας, και αυτό ως απάντηση σε αυτό που μόλις περιέγραψα τη διαρροή επιστημόνων προς τις ΗΠΑ. Σήμερα είμαστε 35 άνθρωποι και τα γραφεία μας εδρεύουν στο Τορόντο και στο Έντμοντον. Στόχος είναι ο αριθμός των ανθρώπων που εργάζονται την ομάδα μου, φέτος, να φτάσει τους 100. Κάνουμε θεωρητική και πρακτική έρευνα στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Ασχολούμαστε με το πώς θα μπορέσουμε να φτιάξουμε αλγορίθμους οι οποίοι θα μπορούν να λειτουργούν ως άνθρωποι, να αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους και να λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις. Έχουμε ήδη και πολλές εφαρμογές αυτών. Όπως για παράδειγμα την ανίχνευση κλοπής σε πιστωτικές κάρτες. Όταν κάποιος αγοράζει κάτι χρησιμοποιούμε αλγορίθμους που σε πραγματικό χρόνο αναλύουν «ποιος είσαι, τι αγοράζεις» και είναι σε θέση να αναγνωρίζουν αν είσαι «εσύ» που κάνεις τις αγορές ή αν τις κάνει κάποιος άλλος. Μια άλλη εφαρμογή είναι και η προστασία του διαδικτύου. Κατασκευάζουμε αλγορίθμους οι οποίοι παρακολουθούν την κίνηση στο διαδίκτυο και την κατηγοριοποιούν σε καλή ή κακή. Η υπόθεση μας ήταν αν θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε αλγορίθμους οι οποίοι θα αναλύουν και θα αντιλαμβάνονται τη γλώσσα επικοινωνίας των υπολογιστών για να ανιχνεύσουμε κακόβουλη κίνηση στο διαδίκτυο. Το ενδιαφέρον με την Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πως όταν κατασκευάζουμε καινούργιους αλγόριθμους, τους συγκρίνουμε με το πόσο καλά μπορεί ο άνθρωπος να λύσει το ίδιο πρόβλημα, μιας και ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι η απόλυτη νοημοσύνη. Στην περίπτωση λοιπόν της ανίχνευσης χάκερς στο διαδίκτυο ένας άνθρωπος μπορεί να τα καταφέρει με 99% επιτυχία. Εμείς πετύχαμε ακριβώς το ίδιο ποσοστό μόνο με τον υπολογιστή αλλά μπορούμε να το κάνουμε χιλιάδες φορές γρηγορότερα από τον ανθρώπινο εγκέφαλο!
Μέχρι σήμερα όλοι μιλούν για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Για ποια από τις πολλές ανακαλύψεις στον τομέα σου πιστεύεις πως ύστερα από 2000 χρόνια οι αρχαιολόγοι και ιστορικοί εκείνης της εποχής θα μιλούν με τον αντίστοιχο θαυμασμό;
Πιστεύω πως η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα είδος τεχνολογίας που θα ανατρέψει πολύ την κοινωνία μέσα στην επόμενη δεκαετία. Σιγά σιγά θα αρχίσουμε να θεωρούμε δεδομένο πως τα προϊόντα που θα χρησιμοποιούμε θα πρέπει να είναι έξυπνα. Το 2012 ήταν μια κομβική χρονιά, καθώς αποδείχτηκε πως μπορεί ένας υπολογιστής να ξεπεράσει τον ανθρώπινο εγκέφαλο στην επίλυση κάποιων προβλημάτων. Συγκεκριμένα μέχρι τότε ένα πρόβλημα ήταν η αναγνώριση αντικειμένων μέσα από φωτογραφίες. Να πάρεις δηλαδή μια φωτογραφία και να σου πει ο υπολογιστής ακριβώς τι βλέπει. Υπήρχε μάλιστα ένας διαγωνισμός που έτρεχε κάθε χρόνο σε παγκόσμιο επίπεδο με την ονομασία Image Net, στον οποίο ερευνητικές ομάδες ανταγωνίζονταν στην ανίχνευση αντικειμένων σε εικόνες. Το 2012 κατόρθωσαν όχι μόνο να υπερνικήσουν οποιοδήποτε άλλον αλγόριθμο υπήρχε μέχρι εκείνη τη στιγμή, αλλά ξαφνικά κατάφεραν να ξεπεράσουν την ανθρώπινη νοημοσύνη. Εκεί ήταν το πρώτο δείγμα πως μπορούμε να φτιάξουμε μηχανές οι οποίες σκέφτονται το ίδιο ή καλύτερα από τον άνθρωπο.
Ο καταιγισμός ανακαλύψεων που περιγράφεις με τις μηχανές οι οποίες θα μπορούν να κάνουν ό,τι και οι άνθρωποι θεωρείς πως σε βάθος χρόνου μπορεί να οδηγήσει πολλούς ανθρώπους χωρίς δουλειά;
Δεν νομίζω πως θα γίνει σε τέτοιο βαθμό. Υπάρχουν πλευρές της ανθρώπινης λειτουργίας που είναι δύσκολο να αντικατασταθούν. Για παράδειγμα, δεν ξέρω αν ποτέ οι μηχανές θα κατορθώσουν να αποκτήσουν ψυχική νοημοσύνη που είναι απαραίτητη σε πολλά επαγγέλματα. Είμαι πολύ ενθουσιασμένη με το τι έρχεται στο μέλλον. Πιστεύω πως με την πρόοδο που κάνουμε στον τομέα αυτό στην Τεχνητή Νοημοσύνη θα δούμε άλματα σε τέτοιες εφαρμογές. Για παράδειγμα βλέπουμε υπολογιστές να διαβάζουν μαγνητική τομογραφία χωρίς λάθος. Ξέρετε πως τα ανθρώπινα λάθη στην ανάγνωση των ακτινογραφιών, αξονικών και μαγνητικών είναι 20%; Τρομακτικό ποσοστό.
