του Κώστα Παυλίδη
Διαβάζοντας άρθρα από τα Χρονικά του Πόντου και από τα Ποντιακά Φύλλα για το ιστορικό του Συλλόγου Ποντίων “Αργοναύται – Κομνηνοί” της Καλλιθέας, (πριν ενοποιηθούν οι δυο Σύλλογοι “Αργοναύται” ο οποίος ήταν σαν συνέχεια του συλλόγου “Αργοναύται” της Κερασούντας και είχε ιδρυθεί εκεί το 1890 ως φιλολογικός, αλλά εν κρυπτώ και ως εθνικός σύλλογος διενεργούσε εράνους για την ενίσχυση του Εθνικού στόλου με τον Σύλλογο “Οι Κομνηνοί” ιδρυμένος από πρόσφυγες της Τραπεζούντας που εγκαταστάθηκαν στην Καλλιθέα Αθηνών), είχα απορίες. Υπήρχαν πριν το 1922 άλλοι πολιτιστικοί, μορφωτικοί, καλλιτεχνικοί Σύλλογοι στο Πόντο και ποιες ήταν οι δραστηριότητες τους εκείνη την εποχή;
Σε αυτό μας απαντάει ο Ν. Λαπαρίδης το 1989 στο Λαογραφικό Περιοδικό “Ποντιακή Εστία” και μας αναφέρει ότι κατά μέτριους υπολογισμούς πρέπει να ξεπερνούσαν τους 100 Συλλόγους από το 1856 (χρόνος του Χάτι -Χουμαγιούν) ως το 1914. Μας αναφέρει ακόμα για τον σύλλογο της Σάντας του Πόντου με την ονομασία “Ο ΘΗΧΗΣ” όπου τον καιρό εκείνον μαζί με άλλες δραστηριότητες πραγματοποιούσαν μαθήματα ιατρικής και υγιεινής από γιατρούς στην Ποντιακή Διάλεκτο*. (*Pontos: J. Pamboukis. Tome I, σελ. 75. Athenes 1953)
Στην συνέχεια μας παρουσιάζει μια μικρή καταγραφή 40 Συλλόγων με αξιόλογη πνευματική, κοινωνική και εθνική δράση.
1. Αγάπη – Χάτση Χαλδίας
2. Ακτίς – Παϊπούρτ
3. Αναγέννησις – Αμισός
4. Αναγέννησις – Κοτύωρα
5. Αναγέννησις – Γαλίανα Μισαηλάντων
6. Αναγέννησις – Οινόη
7. Αναγέννησις – Πουλαντζάκι
8. Ανατολή – Τραπεζούντα
9. Αργοναύται – Κερασούντα
10. Βράχος – Πράσαρη Χαλδίας
11. Διογένης – Σινώπη
12. Δράσις – Χαψίκιοϊ Ματσούκας
13. Ελπίς – Αργυρούπολη
14. Ερμώνασα – Πλάτανα
15. Ευαγγελισμός – Οινόη
16. Ήλιος – Σούρμενα
17. Ηρακλής – Κοτύωρα
18. Ηρακλής – Χαψίκιοϊ Ματσούκας
19. Θήχης – Σάντα
20. Κρώμνα – Τραπεζούντα
21. Κυριακίδης – Αργυρούπολη
22. Κυψέλη – Λιβερά Ματσούκας
23. Κυψέλη – Όφη
24. Μέλισσα – Τραπεζούντα
25. Μεταλλεύς – Αργυρούπολη
26. Μιθρθδάτης – Σινώπη
27. Νέα Ζωή – Κοτύωρα
28. Ξενοφών – Τραπεζούντα
29. Ομόνοια – Ερζουρούμ
30. Ορθοδοξία – Άνω Αμισός
31. Ορφεύς – Άνω Αμισός
32. Περικλής – Αμισός
33. Πανευξείνιος – Αμισός
34. Πλάτων – Σούρμενα
35. Πόθος – Ολασα Τραπεζούντας
36. Προμηθεύς – Τραπεζούντα
37. Πρόοδος – Τραπεζούντα
38. Σαπφώ – Σάντα
39. Σωκράτης – Αργυρούπολη
40. Φως – Σούρμενα
Στο Παράρτημα 24 του Αρχείου του Πόντου της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών ο Αντώνης Παυλίδης μας παρουσιάζει την ιστορία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας (1900-1914) και την ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο. Μας αναφέρει στην σελίδα 160 για τον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Τραπεζούντας «Ο Ξενοφών» που ιδρύθηκε το 1871. Η δράση του συλλόγου ήταν τεράστια. Έστελνε δασκάλους στα διάφορα χωριά, ενίσχυε οικονομικά τα πτωχότερα σχολεία, βοηθούσε οικονομικά τους ενδεείς και επιμελείς μαθητές των σχολείων της υπαίθρου παραχωρώντας τους κατ’ αυτό τον τρόπο κίνητρα για καλύτερη απόδοση. Επιπλέον, φρόντιζε για την αποστολή υποτρόφων για ανώτερες σπουδές – σε συνεργασία με τους εκεί Ποντιακούς φορείς – σε ανώτερες σχολές της Κωνσταντινούπολης και της Αθήνας, δημιουργώντας έτσι μια σημαντική υποδομή καλά καταρτισμένων εκπαιδευτικών στελεχών για το Φροντιστήριο και, συνεπώς, δημιουργώντας προϋποθέσεις για μεγαλύτερη ανάπτυξη του Φροντιστηρίου και της εκπαίδευσης του Πόντου γενικότερα.
Άλλος ένας Σύλλογος ~ 41. «Αδελφότητος Κρωμναίων Τραπεζούντας» Η Αδελφότητα ιδρύεται το 1869. (πηγή: Το Φροντιστήριο Τραπεζούντας (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο, Αντώνης Παυλίδης, σελ. 164)
Επιμέλεια: Παυλίδης Κωνσταντίνος
