(από το τελευταίο τεύχος της «Παρέμβασης»)
Από την ανυπόταχτη πολιτεία του Ρίτσου, ως την πόλη που ακολουθεί τον Καβάφη. Από την κλειστή και ανοιχτή πόλη του Ντεσνός, μέχρι τις πόλεις του Μπρεχτ που φεύγουν αργά, κι ως τον Μπουκόφσκι που ακαταμάχητα γράφει: «ένα ποίημα είναι μια πόλη».
Ναι, μια πόλη είναι το πιο φυσικό σκηνικό για ένα ποίημα. Το πιο ιδανικό τοπίο για κάθε λογοτεχνικό έργο. Ένα θεατρικό πατάρι που πάνω του συνυπάρχουν οι εποχές κι αναπαρίσταται το χθες. Η πόλη είναι ο κυρίαρχος τόπος της λογοτεχνίας. Εκεί που το περασμένο και το πεπερασμένο παρόν ζει νοερά και πραγματικά. Εκεί που βρίσκει έμπνευση το μετά, και το πριν επαναφορά.
Το αστικό τοπίο υπήρξε διαχρονικά αγαπημένο θέμα μυθιστοριογράφων, ποιητών, λογοτεχνών εν γένει, κυρίως σε κείμενα του μοντερνισμού. Μεγάλη μητρόπολη ή γραφική επαρχιακή πόλη, μίζερη μικροαστική περιοχή ή περιφερειακός πυρήνας, η πόλη –όποια κι αν είναι- καθορίζει τη λογοτεχνία και καθορίζεται απ’ αυτήν. Γιατί ζει κι αναπτύσσεται μαζί της.
Η λογοτεχνία της πόλης είναι γοητευτική, καθώς βλέπει τον κόσμο από μια ασυνήθιστη οπτική γωνία. Περιπέτειες που διαδραματίζονται στο αστικό περιβάλλον, πρόσωπα που κινούνται σε σημεία και χώρους, σε πλατείες, πάρκα, γέφυρες, δρόμους και οδούς, κινηματογράφους και θέατρα. Στίχοι που νοσταλγούν και διατρέχουν γωνιές κι αισθήματα «αστικά», urban εμπνεύσεις κι αποχρώσεις.
Εκεί που το φαινόμενο «πόλη» συναντά το φαινόμενο «λογοτεχνία», αυτά τα δύο συμπορεύονται στο αποτέλεσμα της ιδιαίτερης συνύπαρξής τους. Η πόλη είναι το σκηνικό της δράσης και της δημιουργίας. Πρωταγωνιστεί. Και δε μπορεί παρά να είναι κομμάτι της λογοτεχνίας. Γιατί ο τόπος χτίζει τον λόγο κι ο λόγος γίνεται αλλιώτικα αντιληπτός μέσα από την εικόνα του τοπίου. Ο χώρος και χρόνος υποδεικνύουν στη γραφή το θέμα ή προσδιορίζονται από εκείνη, αλλάζουν μορφή και παρουσία. Η λογοτεχνία δεν περιγράφει ρεαλιστικά την πόλη. Εμπνέεται από αυτήν κι από τα κυρίαρχα στοιχεία που την αποτελούν.
Η στενή σχέση κάποιων πόλεων με τη λογοτεχνία, ονόμασε κατά καιρούς αρκετές από αυτές «Πόλεις της λογοτεχνίας», εξαιτίας του πνευματικού τους παρελθόντος ή του παρόντος τους, της ιστορίας ή του πρακτικού συσχετισμού τους με πρόσωπα, πράγματα και γεγονότα που έχουν να κάνουν με τη λογοτεχνία. Νότιγχαμ, Λουμπλιάνα, Βαγδάτη, Βαρκελώνη, Μελβούρνη, Πράγα, Κρακοβία… (η Κοζάνη διεκδίκησε κι αυτή κάποτε μία παραπλήσια ‘’θέση’’ στον κατάλογο των ξεχωριστών αυτών πόλεων, αφού κατείχε για χρόνια τον τίτλο της Πόλης του βιβλίου στην Ελλάδα).
Οι πόλεις εμπνέουν τους δημιουργούς. Ως ιδιαίτερες πατρίδες ή ως τόποι στους οποίους υπήρξαν ως επισκέπτες. Η Βιρτζίνια Γουλφ και το Λονδίνο, Ο Τσέχωφ και η Μόσχα. Ο Κούντερα και η Πράγα. Ο Χάντκε και η Βιέννη. Ο Παπαδιαμάντης και η Σκιάθος. Ο Κάφκα και η Πράγα. Το Παρίσι και ο Σαρτρ. Ο Καβάφης και η Αλεξάνδρεια. Ο Ντοστογιέφσκι και η Πετρούπολη. Η Λέσβος του Ελύτη. Η Αθήνα των λογοτεχνών και των ποιητών της. Κάποιες πόλεις, τις διεκδικούν περισσότεροι από ένας λογοτέχνες. Και δεν είναι απλά τόποι έμπνευσης. Σχεδόν τους ανήκουν οι τόποι αυτοί, βιώνουν κάποιου είδους καταλυτικής σχέσης μαζί τους.
Η λογοτεχνία αναδεικνύει την πόλη, με την ιστορία, το περιβάλλον, τη λαογραφία, την αρχιτεκτονική, τα ήθη, τους ανθρώπους, τη ζωή της. Αποτυπώνει τη φυσιογνωμία και φτιάχνει το παζλ της ταυτότητάς της. Συχνά της προσδίδει μια εικόνα πολύ πιο ελκυστική από την πραγματική, μεταφέροντας τη φήμη της πολύ μακριά.
Η λογοτεχνία δεν περιγράφει μόνο. Διαμορφώνει αντίρροπα το χαρακτήρα μιας πόλης, έχοντας έναν καταπραϋντικό, βελτιωτικό ρόλο στην ανάπτυξη και την εξέλιξη των τόπων και των ανθρώπων, όπως γίνεται με κάθε μορφή τέχνης και πολιτισμού, σε όλες τις εποχές. Είναι η τέχνη, που ανιχνεύει ευαισθησίες κι ύστερα σμιλεύει αργά ψυχή και μυαλό. Κι είναι η πόλη, που ζει την τέχνη και παίρνει ζωή απ’ αυτήν.
Ένα ποίημα είναι μια πόλη
γεμάτη δρόμους και υπόνομους
γεμάτη αγίους, ήρωες, ζητιάνους, παλαβούς,
γεμάτη κοινοτοπίες και ποτά,
γεμάτη βροχή, αστραπές και περιόδους ξηρασίας,
ένα ποίημα είναι μια πόλη εμπόλεμη… (Τ.Μ.)
* «Παρέμβαση» – τχ 188-189
