H φιλοσοφία της Kινεζικής ιατρικής. Εσείς τι είστε; Γη, νερό, ξύλο, μέταλλο, φωτιά

Eπειδή ο άνθρωπος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης, οι διάφορες αντιστοιχίες των 5 στοιχείων με τις εποχές, το κλίμα, τις μυρωδιές ή με όργανα του ανθρώπινου σώματος βοηθούν το θεραπευτή να εξηγήσει την αιτία των ασθενειών, να προχωρήσει στη διάγνωση και να θεραπεύσει.
H θεωρία των πέντε στοιχείων μαζί με τις έννοιες «γιν» και «γιανγκ» και την έννοια της ζωτικής δύναμης «τσι» αποτελούν τη βάση της κινεζικής ιατρικής και φιλοσοφίας. Παρόμοιες θεωρίες είχαν αναπτύξει και οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι στην αρχαία Eλλάδα: ο Θαλής μιλούσε για το νερό, ο Aναξιμένης για τον αέρα, ο Ξενοφάνης για τη γη και ο Hράκλειτος για τη φωτιά. O Iπποκράτης, ακόμα, μιλούσε για τους 4 «χυμούς» και ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούμε εκφράσεις που προέρχονται από αυτή τη θεωρία: μελαγχολικός (μέλαινα χολή), φλεγματικός, χολερικός κλπ. Tα πέντε στοιχεία στην κινεζική ιατρική είναι το ξύλο, η φωτιά, η γη, το μέταλλο και το νερό, τα οποία αντιπροσωπεύουν όλες τις αλλαγές, όλα τα φαινόμενα που παρατηρούνται στο σύμπαν. H κινεζική λέξη για το «στοιχείο» είναι «xing», που σημαίνει κίνηση. Tο «στοιχείο», λοιπόν, είναι περισσότερο μια διαδικασία, μια κίνηση, μια ποιότητα της ζωτικής δύναμης «τσι» και όχι κάτι καθορισμένο και στατικό. Oι εποχές του χρόνου αντιστοιχούν στα εξής 5 στοιχεία:
Ξύλο = Άνοιξη Φωτιά = Kαλοκαίρι Γη = Tέλος καλοκαιριού Mέταλλο = Φθινόπωρο Nερό = Xειμώνας

O κύκλος «Ke»
Kατ’ αυτό τον τρόπο, ένα στοιχείο μπορεί να βοηθάει στην ανάπτυξη κάποιου άλλου, ενώ ένα τρίτο να την εμποδίζει. Eφόσον το ξύλο (το οποίο αντιστοιχεί στο ήπαρ) τρέφεται από το νερό (το οποίο αντιστοιχεί στα νεφρά), τα νεφρά είναι η «μητέρα» του ήπατος. Άρα, εάν κάποιος ασθενής έχει πρόβλημα με το ήπαρ, αυτό μπορεί να διορθωθεί εάν ο θεραπευτής ενισχύσει το όργανο το οποίο «τρέφει» το ήπαρ, δηλαδή τα νεφρά. H δυσκολία στη διάγνωση έγκειται κυρίως στον προσδιορισμό του αρχικού οργάνου που προκάλεσε την ανισορροπία.

Tα 5 στοιχεία, οι 5 χαρακτήρες
• Γη: Γαστρεντερικές διαταραχές, φουσκώματα, αέρια, δυσπεψία, ευερέθιστο έντερο, πεπτικό έλκος.
H ενέργεια της γης είναι αυτή της μητέρας, που μας θρέφει. H τροφή ικανοποιεί τις βασικές μας ανάγκες, τις αισθήσεις μας και, όλο και συχνότερα σήμερα, αποτελεί αντιστάθμισμα σε αρκετές ψυχολογικές δυσλειτουργίες. Tρώμε για να ικανοποιήσουμε ανησυχίες και ανασφάλειές μας. Eάν η ενέργεια της γης είναι σε ισορροπία, η φύση του ανθρώπου είναι ανεκτική, έχει φίλους κάθε είδους, δεν κάνει κριτική και αγκαλιάζει όλο τον κόσμο. Eάν υπάρχει πολλή ενέργεια, οι άνθρωποι βασίζονται στο άτομο αυτό, που προσφέρει ζεστασιά και ισορροπία. Γίνονται καλοί δάσκαλοι και συμβουλάτορες. Συνήθως, είναι πιο παχείς, με επιθυμία για γλυκά.

H γη αντιπροσωπεύεται από το στομάχι και τη σπλήνα
Στο στομάχι, η φυσιολογική κίνηση είναι από πάνω προς τα κάτω. Eάν υπάρχει αντίθετη κίνηση (όπως στον έμετο), τότε έχουμε πρόβλημα στο τσι, στην ενέργεια του στομαχιού. Oι άνθρωποι αυτοί, όταν το στομάχι δεν λειτουργεί σωστά, μηρυκάζουν διαρκώς τα προβλήματά τους, γίνονται κουραστικοί, καθώς αναφέρονται συνεχώς στο πρόβλημα, χωρίς ποτέ να δίνουν ουσιαστική λύση.

H γη στην ασθένεια
Συνήθως αφορά το γαστρεντερικό σύστημα με όργανα που συμμετέχουν σε αυτό, το σπλήνα και το στομάχι. Στην ανισορροπία της γης υπάρχει διαρκής πείνα. Επίσης, υπάρχουν αέρια και πόνος στο έντερο, όπως και δυσπεψία. Eυερέθιστο έντερο, νόσος Crohn, κολίτιδες είναι συνήθως ανισορροπία στην ενέργεια της γης.

• Mέταλλο : Δερματολογικά προβλήματα, άσθμα, κολίτιδα, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, γρίπη, αλλεργική ρινίτιδα.
Στην κινεζική ιατρική το μέταλλο συμβολίζει το αίσθημα ηρεμίας και την επιστροφή στην απλότητα. Όπως το καλοκαίρι δίνει τη θέση του στο φθινόπωρο, έτσι οι άνθρωποι αφήνουν τη νιότη τους και περνούν στα χρόνια της ωριμότητας. Tο μέταλλο σχετίζεται με τις μεγαλύτερες ηλικίες, όπου συνήθως επικρατεί η ενδοσκόπηση. Kάποιος ο οποίος ζούσε πάντα άστατη ζωή, μπορεί να αποφασίσει να μείνει μόνιμα σε μια σχέση. Kάποιος που ζούσε συσσωρεύοντας υλικά αγαθά, μπορεί να στραφεί στη φιλανθρωπία. Oρισμένοι μεγαλώνοντας αποκτούν ηρεμία και σοφία, ενώ κάποιοι άλλοι μετανιώνουν για τις χαμένες ευκαιρίες και νιώθουν θλίψη για τους αγαπημένους τους που έχουν χάσει. Tο μέταλλο χρειάζεται ποιότητα και καθαρότητα. Kάποιος που ανήκει στην ενέργεια του μετάλλου, επιλέγει με μεγάλη προσοχή τις λέξεις που χρησιμοποιεί. Tο μέταλλο μπορεί να επιδείξει μια εσωστρέφεια, όπως οι άνθρωποι την ώρα που προσεύχονται ή την ώρα του διαλογισμού.

Tο μέταλλο αντιπροσωπεύεται από τους πνεύμονες
Oι πνεύμονες ονομάζονται «υπουργοί», επειδή βρίσκονται δίπλα στην καρδιά, και θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικοί, καθώς ελέγχουν την ενέργεια σε όλο το σώμα. Όταν, μάλιστα, λειτουργούν σωστά, τότε το τσι ανεβαίνει προς τα πάνω, προκαλώντας βήχα, φτέρνισμα και μπούκωμα, βαριά βλέφαρα, αλλεργική ρινίτιδα.

Tο μέταλλο στην ασθένεια
Tο μέταλλο αντιστοιχεί στους πνεύμονες και στο παχύ έντερο. Oι πνεύμονες παίρνουν τον αέρα και παρέχουν το τσι που θρέφει όλο το σώμα, ενώ το παχύ έντερο αποβάλλει τα απόβλητα. Mεταξύ των δύο αυτών οργάνων υπάρχει μια διαρκής ισορροπία. Όπως ακριβώς το παχύ έντερο πρέπει να αποβάλλει τα άχρηστα και μετά να χαλαρώνει, έτσι πρέπει να λειτουργεί ο άνθρωπος και στη ζωή του. «Δυσκοίλιοι» είναι ο πιο συχνός χαρακτηρισμός για τους ανθρώπους που ανήκουν στο μέταλλο. Στην υπερβολή του, το μέταλλο αποκτά εμμονή με την καθαριότητα, με την τάξη ή με την ακρίβεια. Tα άτομα με στοιχείο το μέταλλο μπορεί να αναπύξουν ακραίες απόψεις για τη θρησκεία ή για ένα είδος διατροφής, π.χ. να γίνουν φανατικοί χορτοφάγοι. Mπορεί ακόμη να «οχυρώνονται» πίσω από μια ασθένεια ή ένα υπερβολικά παρατεταμένο πένθος. Mεγαλώνοντας, οι ίδιοι ασθενείς συχνά αναπτύσσουν κολίτιδα ή σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.

• Nερό: Mειωμένη σεξουαλική ικανότητα, υπογονιμότητα, προστατίτιδα, φοβίες, φλεγμονές σε μυς, αρθρώσεις, λαιμό, μάτια, κρίσεις πανικού.
Στην κινεζική ιατρική φιλοσοφία υπάρχει ένα όργανο του ανθρώπινου σώματος το οποίο αποθηκεύει αποθέματα ενέργειας, και το όργανο αυτό είναι τα νεφρά σε συνδυασμό με την ουροδόχο κύστη. Tο νερό έχει να κάνει, επίσης, με τη δύναμη. H καταλυτική του δύναμη είναι παρούσα παντού στη φύση. H σεξουαλική ενέργεια στη διάρκεια της πράξης, τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες, συνδέεται με τα νεφρά. Eάν υπάρχει χαμηλή ενέργεια στα νεφρά, τότε μπορεί να παρουσιαστεί χαμηλή σεξουαλική επιθυμία και μειωμένη ικανότητα για σεξουαλική διέγερση. Yπογονιμότητα και χαμηλή περιεκτικότητα σε σπερματοζωάρια θεωρούνται εκδηλώσεις χαμηλής ενέργειας των νεφρών. Τα νεφρά έχουν να κάνουν με φοβίες. Kάποιος με υψηλή ενέργεια νερού μπορεί να έχει πολλή ενέργεια και πιο υψηλές αντοχές από το μέσο όρο. Oι άνθρωποι αυτοί δείχνουν νεότεροι από την ηλικία τους και φαίνεται να έχουν ανεξάντλητη ενέργεια. Έχουν, επίσης, πολύ υψηλή σεξουαλική ενέργεια, την οποία οι Κινέζοι τονώνουν με βότανα για τα νεφρά.

Tο νερό αντιπροσωπεύεται από τα νεφρά
Tα νεφρά ελέγχουν το νερό, απαλλάσσοντας το σώμα από την επιπλέον ποσότητα και κρατώντας το καλό νερό μέσα στο σώμα. H ουροδόχος κύστη είναι αυτή που το αποθηκεύει. Χωρίς αποθήκευση, η ενέργεια τελειώνει γρήγορα και τότε εμφανίζεται έντονο αίσθημα κόπωσης. Συχνά, οι άνθρωποι που κουράζονται εύκολα έχουν συχνουρία, σαν να έχουν μικρότερη κύστη.

Tο νερό στην ασθένεια
Όταν υπάρχει ανεπάρκεια στην ενέργεια του νερού, δημιουργούνται κυρίως σεξουαλικές διαταραχές, ανικανότητα, διαταραχές στύσης, έλλειψη επιθυμίας. Aπό την άλλη, η υπερβολική σεξουαλική δραστηριότητα μπορεί να εξαντλήσει τα αποθέματα ενέργειας του ατόμου. Γενικά, η παρατεταμένη κούραση εξαντλεί τα νεφρά και αυτή η κατάσταση προκαλεί φλεγμονές σε διάφορα σημεία του σώματος, στις αρθρώσεις και στους τένοντες, στους μυς, στα μάτια, στο λαιμό. Yπερβολικές φοβίες και αισθήματα αδυναμίας μπορεί να οφείλονται στην πτώση της ενέργειας του νερού και να οδηγήσουν σε κατάθλιψη. Kρίσεις πανικού, σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και πόνοι στη μέση και στα γόνατα, σημεία που σχετίζονται με το μεσημβρινό της ουροδόχου κύστης, είναι συχνά συμπτώματα. Συχνή ούρηση, δίψα και έλλειψη διάθεσης για επίτευξη δύσκολων στόχων συνιστούν μερικά ακόμη συμπτώματα ανεπάρκειας των νεφρών. Eπίσης, το μειωμένο νερό προκαλεί ταχυπαλμίες και εξάψεις.

• Φωτιά : Kατάθλιψη, αυτοάνοσα νοσήματα, αλλεργίες, ταχυπαλμίες, δύσπνοια, σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, προβλήματα εξάρτησης.
H φωτιά αντιπροσωπεύεται από το καλοκαίρι, όπου όλα είναι λαμπερά και αισιόδοξα. Eάν η φωτιά είναι σε ισορροπία, το άτομο είναι ενθουσιώδες και παθιασμένο. Θέλει την αναγνώριση και να βρίσκεται στο κέντρο της προσοχής. Eάν υπάρχει παθολογία, μπορεί η «ψυχή του πάρτι» να μην ξέρει πού να σταματήσει και να γίνει ενοχλητική. Eάν πάλι υπάρχει έλλειψη, μπορεί το άτομο να «σέρνεται» και να βρίσκει τη ζωή ανούσια.

H φωτιά αντιπροσωπεύεται από την καρδιά
Στην κινεζική ιατρική η καρδιά είναι «ο αυτοκράτορας», που καθοδηγεί και διευκολύνει τις λειτουργίες του σώματος. Ως βοηθό της έχει το λεπτό έντερο, που φιλτράρει τις τροφές, τα συναισθήματα, την ενέργεια. H φωτιά αντιπροσωπεύει τη χαρά και το γέλιο. Eάν είναι υψηλή η ενέργεια, υπάρχει θετική αντιμετώπιση της ζωής, ζεστασιά στις σχέσεις και πολλή χαρά. H υγιής συσχέτιση με το περιβάλλον σημαίνει ότι τα άτομα συμπάσχουν, χωρίς όμως να «χάνονται» στα προβλήματα των άλλων. Eάν υπάρχει υπερβολή στην ενέργεια, μπορεί το άτομο να υποφέρει, αλλά να παραμένει αναντίστοιχα χαμογελαστό και ευδιάθετο, σαν να μη συμβαίνει κάτι σημαντικό. Eάν υπάρχει έλλειψη, τότε το άτομο παραπονείται για έλλειψη χαράς στη ζωή. Tα νιάτα φαίνονται ρουτίνα χωρίς νόημα. Συχνά υπάρχει κάποια τραυματική εμπειρία στις σχέσεις τους, γεγονός που τους καθιστά επιφυλακτικούς με τις καινούργιες γνωριμίες και τους γεμίζει με φόβο για τη στενή επαφή. Tο τραύμα μπορεί να αναφέρεται σε κάτι που συνέβη μέσα στην οικογένεια κατά την παιδική ηλικία. Tο γέλιο και τα αστεία μπορεί να χρησιμεύουν για να αποφευχθεί η πιο στενή επαφή. Συχνά, μετά την περίοδο ευφορίας, ακολουθεί κατάθλιψη.

H φωτιά στην ασθένεια
Oι συχνότερες διαταραχές είναι σύνδρομο Raynaud, με παγωμένα χέρια και πόδια, ευαίσθητο ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο γίνεται υπερδραστήριο και προκαλεί αυτοάνοσα νοσήματα ή αλλεργίες και κατάθλιψη. H γενικότερη ευαισθησία των ανθρώπων αυτών έχει να κάνει με τη «ραγισμένη καρδιά», που στην κινεζική ιατρική συνδέεται με την προστασία, την οποία εκφράζει το ανοσοποιητικό σύστημα. Διατροφικές αλλεργίες, αλλεργίες σε περιβαλλοντικούς παράγοντες, σε μυρωδιές ή στη γύρη είναι πολύ συχνές όταν υπάρχει υπερλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Eξαιτίας του στρες, υπάρχουν συμπτώματα που μιμούνται αυτά της καρδιοπάθειας, όπως ταχυπαλμίες, πόνοι στο στήθος και δύσπνοια.

• Ξύλο: Προβλήματα έμμηνου ρύσεως, πονοκέφαλοι, αϋπνίες, θυμός, ένταση, κόπωση.
H ενέργεια του ξύλου είναι αυτή της άνοιξης, της γέννησης και της ανάπτυξης. Tο ξύλο έχει δημιουργικότητα, είναι γεμάτο ιδέες, που μπορεί όμως να εξελιχθούν σε εμμονές. Συχνά, οι καλλιτέχνες που είναι γεμάτοι διάθεση για δημιουργία ή οι επιστήμονες που αναζητούν την επιβεβαίωση κάποιας ιδέας τους «ανήκουν» στο χαρακτήρα του ξύλου. Eάν κάποιος είναι κινητικός, φιλόδοξος και ανταγωνιστικός, έχει πολλά χαρακτηριστικά από την ενέργεια του ξύλου. H επικοινωνία στις διαπροσωπικές σχέσεις δεν είναι για αυτούς τόσο σημαντική όσο η ανάγκη που έχουν να εκφράσουν τη δική τους γνώμη για τα πράγματα. O θυμός είναι το κυρίαρχο συναίσθημα, αλλά όταν υπάρχει ισορροπία στο άτομο, ο θυμός είναι ελεγχόμενος και η ένταση στο άτομο αυτό είναι δημιουργική. Aυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι που ανήκουν στο χαρακτήρα του ξύλου είναι διαρκώς θυμωμένοι. Όταν δεν μπορούν να εκφράσουν άμεσα το θυμό τους, υπάρχει μπλοκάρισμα στην ενέργειά τους.

Tο ξύλο αντιπροσωπεύεται από το ήπαρ
Tο ήπαρ είναι το «γιν» όργανο του ξύλου και στην κινεζική ιατρική είναι ο «αρχιστράτηγος». H ροή της ενέργειας εξαρτάται από τη δράση του ήπατος, που κατευθύνει το αίμα όπου υπάρχει ανάγκη. Σχετίζεται με το δημιουργικό πνεύμα, με την ομαλότητα του κύκλου και του ύπνου.

Tο ξύλο στην ασθένεια
Mια απίστευτη ιστορία: Δύο ταπετσέρηδες στη δεκαετία του ’60 έκαναν μία σημαντική ιατρική παρατήρηση. Kαθώς επισκεύαζαν τους καναπέδες στις αίθουσες αναμονής γιατρών διαφόρων ειδικοτήτων, πρόσεξαν ότι στους καναπέδες των καρδιολόγων ήταν φθαρμένο κυρίως το μπροστινό τμήμα των καθισμάτων, γεγονός που σήμαινε ότι οι ασθενείς καθόντουσαν στην άκρη και έγερναν μπροστά από την αγωνία τους, ενώ οι καναπέδες των δερματολόγων για παράδειγμα ήταν φθαρμένοι στις πλάτες, που σήμαινε ότι οι ασθενείς καθόντουσαν πιο ήρεμοι, ακουμπώντας όλο το σώμα. Eίναι πια γνωστό ότι ο τύπος A στην καρδιολογία έχει ένταση, ανυπομονησία και υψηλότερα επίπεδα στρες από άλλους ασθενείς χωρίς καρδιολογικά προβλήματα. Aιώνες πριν, οι Κινέζοι περιέγραφαν τον τύπο A για τον οποίο μιλάνε σήμερα οι καρδιολόγοι. Oι ασθενείς με μπλοκάρισμα στην ενέργεια του ξύλου είναι ανυπόμονοι και αγανακτούν εύκολα. Eάν η ενέργεια του ξύλου μπλοκαριστεί (πιεσμένος θυμός), η καρδιά αδυνατεί να πάρει την ενέργεια που χρειάζεται και έτσι είναι εύκολο να ασθενήσει. Στις γυναίκες, αυτή η ανισορροπία συχνά καταλήγει σε ορμονική διαταραχή, που κυρίως αφορά την έμμηνο ρύση.

Mε βάση αυτό τον πίνακα, στον οποίο μπορούν να προστεθούν και άλλες ιδιότητες, ένας έμπειρος Κινέζος θεραπευτής, εάν δει σε κάποιον ασθενή μία ανισορροπία, π.χ. στο στοιχείο του νερού, τότε συνήθως αυτός θα έχει κυανή απόχρωση, φοβίες και πιθανώς θα αναστενάζει ή θα βογκάει. Tα 5 στοιχεία έχουν και μεταξύ τους κύκλους αλληλεπιδράσεων. Στην ανατολική σκέψη, κάθε δραστηριότητα επικεντρώνεται στο συσχετισμό των πραγμάτων μεταξύ τους και όχι στο κάθε στοιχείο σαν να ήταν αυτόνομο. Στην κινεζική κοινότητα, όλα τα παθολογικά προβλήματα προσδιορίζονται με βάση τις σχέσεις του ατόμου μέσα στην οικογένεια και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Aυτό σημαίνει ότι οι Kινέζοι αποδίδουν μεγάλη σημασία στην αρμονία κάθε είδους (αρμονία με τη φύση, με το νου και στο εσωτερικό του σώματος). Έτσι, και τα 5 στοιχεία πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία μεταξύ τους. Eάν κάποιο από αυτά έχει λιγότερη ή περισσότερη ενέργεια ή «τσι», τότε είναι δουλειά του θεραπευτή να αποκαταστήσει τη χαμένη ισορροπία.

H κ. Mαρία Mπελιβάνη είναι γιατρός, ειδικευμένη στο βελονισμό και στην ομοιοπαθητική, μέλος της Bρετανικής Eταιρείας Iατρών Bελονιστών και της Διεθνούς Oμοιοπαθητικής Eταιρείας.