Λιώσιμο των παγετώνων, απώλεια ενδιαιτημάτων, συρρίκνωση ζωικών πληθυσμών, εξάπλωση χωροκατακτητικών ειδών, αύξηση της στάθμης των υδάτων… Πολλές και σοβαρές είναι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που επηρεάζουν τη φύση και τον άνθρωπο. Όμως, η περιβαλλοντική κρίση δεν περιορίζεται σε τόπους μακρινούς, αλλά εμφανίζεται απρόσκλητη μέσα στο ίδιο μας το σπίτι. Αρκεί μία βόλτα στην κουζίνα ή το μπάνιο τις νυχτερινές ώρες για να βρεθεί κανείς πρόσωπο με πρόσωπο με μία από τις πιο ανθεκτικές και επίμονες συνέπειες της: Την κατσαρίδα. Τον Χαϊλάντερ του ζωικού βασιλείου, που επιβιώνει, εξαπλώνεται και απειλεί την υγεία και την ψυχική ηρεμία.
Ένα από τα λιγότερο συμπαθή έντομα στον κόσμο κινδυνεύει να ανακηρυχθεί επίσημη μασκότ ενός πλανήτη που θερμαίνεται, αφού το θερμόμετρο που «χτυπάει κόκκινο», η υγρασία που αυξάνεται και το χάος που επικρατεί στα περισσότερα αστικά κέντρα, με τα κενά στην συλλογή και διαλογή απορριμμάτων, όχι μόνο δημιουργούν τις ιδανικές συνθήκες για τη διαβίωσή της, αλλά ευνοούν την αναπαραγωγή και εξάπλωσή της.
Σε αντίθεση με άλλα είδη που αγωνίζονται να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή, με τη βιοποικιλότητα και τη σταθερότητα των οικοσυστημάτων να απειλούνται, οι κατσαρίδες αποδεικνύονται σκληροτράχηλες και ευπροσάρμοστες. Σύμφωνα, μάλιστα, με μελέτες η αύξηση της θερμοκρασίας επιταχύνει τους κύκλους ανάπτυξής της και βελτιώνει τις συνθήκες αναπαραγωγής της. Οι θερμότεροι χειμώνες, δε, καθώς και τα παρατεταμένα διαστήματα έντονης ζέστης, επιτρέπουν στα έντομα αυτά να παραμένουν δραστήρια καθ’όλη τη διάρκεια του χρόνου, με αποτέλεσμα να εντοπίζονται ακόμα και σε περιοχές που μέχρι πρότινος δεν ήταν φιλόξενες για το είδος.
Τα είδη κατσαρίδας υπολογίζονται σε 4.600, με περίπου τα 30 εξ αυτών να συνδέονται με τις ανθρώπινες κοινότητες. Στην Αττική τα πιο κοινά βλαττοειδή είναι τρία : Η γερμανική κατσαρίδα (Blattella Germanica), η ανατολική κατσαρίδα (Blatta Orientalis) κι η αμερικανική κατσαρίδα (Periplaneta Americana).
Η γερμανική κατσαρίδα έχει επικρατήσει των άλλων ειδών και θεωρείται το πιο διαδεδομένο παράσιτο εσωτερικών χώρων στον κόσμο. Σε έκθεση που δημοσιεύθηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences, οι ερευνητές μελέτησαν την εξελικτική της πορεία και διαπίστωσαν ότι ξεκινά από την Ινδία πριν περίπου 2.100 χρόνια. Αναπτύχθηκε κοντά σε ανθρώπινες κοινότητες και καλλιέργειες, αλλά στην πορεία μετακινήθηκε στις κατοικίες όπου έβρισκε άφθονη τροφή και τελικά μετατράπηκε σε οικιακό παράσιτο. Το παγκόσμιο εμπόριο, ευνόησε τα «ταξίδια» της σε όλο τον κόσμο, με αγαπημένα της σημεία τους ζεστούς, υγρούς χώρους, όπως οι αποχετεύσεις. Έχει χρώμα καφετί με δύο χαρακτηριστικές μαύρες παράλληλες γραμμές στον θώρακα και φτάνει σε μέγεθος το 1,3–1,6 εκ.
Η αμερικανική κατσαρίδα έχει, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Nature Communications, περισσότερα από 20.000 γονίδια, σχεδόν 150 υποδοχείς όσφρησης και 500 υποδοχείς γεύσης, τους περισσότερους που έχουν βρεθεί σε οποιοδήποτε έντομο μέχρι στιγμής. Ο γενετικός της κώδικας είναι τόσο σύνθετος, όσο του ανθρώπου, και αποτελεί τον πιο πιθανό λόγο πίσω από την ανθεκτικότητά της. Επιπλέον, τα γονίδιά της, της επιτρέπουν να «αναγεννά» μέλη έπειτα από τραυματισμό όταν βρίσκεται στο στάδιο της νύμφης. Παρά το όνομά της, η αμερικανική κατσαρίδα κατάγεται από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή και εικάζεται ότι εισήχθη στις ΗΠΑ τον 17ο αιώνα μέσω του εμπορίου. Έχει καστανές ερυθρές αποχρώσεις και το μήκος της μπορεί να αγγίξει τα 3-4 εκ.
Η ανατολική κατσαρίδα έχει το χαρακτηριστικό της δυσάρεστης οσμής που μπορεί να αφήσει, ιδίως όταν έχει δημιουργηθεί πολυπληθής αποικία. Η έντονη μυρωδιά – παραπέμπει σε αυτή της μούχλας – αποτελεί μία από τις πρώτες ενδείξεις της παρουσίας του εντόμου και προκαλείται συνήθως από τα οργανικά απόβλητα τα οποία καταναλώνει ή εξαιτίας της αναζήτησης τροφής ανάμεσα σε περιττώματα και απορρίμματα. Δείγμα ανατολίτικης κατσαρίδας εντοπίστηκε σε αρχαιολογικές ανασκαφές στο Λονδίνο, τοποθετείται χρονικά στη Ρωμαϊκή εποχή και πρόκειται για ένα από τα πρώτα ευρήματα κατσαρίδας που βρέθηκαν στη Μεγάλη Βρετανία. Εικάζεται ότι μεταφέρθηκε μέσω του εμπορίου σιτηρών ή άλλων ειδών από τη Μεσόγειο ή τη Βόρεια Αφρική. Έχει σκούρες καφέ, μαύρες αποχρώσεις και μήκος που φτάνει τα 2,5 εκ.
Κατσαρίδες με «υπερδυνάμεις»
Ανθεκτικές στα παρασιτοκτόνα αποδεικνύονται οι κατσαρίδες, με την Εθνική Ένωση Εταιριών Περιβαλλοντικής Υγείας της Ισπανίας (ANECPLA) να προειδοποιεί ότι η αύξηση της θερμοκρασίας, σε συνδυασμό με τις γενετικές μεταλλάξεις, οδηγούν σε έντομα με αντοχή στα εντομοκτόνα. Ως αποτέλεσμα, γίνονται ολοένα πιο δύσκολο να εξαλειφθούν, ιδίως οι γερμανικές κατσαρίδες, σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Περντού στις ΗΠΑ.
Ο κ. Άγγελος Κ. Γκαγκάρης, απόφοιτος του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, με εξειδίκευση στην αντιμετώπιση εντόμων και τρωκτικών σε κατοικίες, επαγγελματικούς και βιομηχανικούς χώρους και ιδρυτής της εταιρίας TotalPest με έδρα στην Κηφισιά, μιλώντας στο newmoney.gr επιβεβαιώνει ότι οι κατσαρίδες γίνονται πιο ανθεκτικές και «έχουν καταπληκτική προσαρμοστική ικανότητα σε κάθε νέο παράγοντα. Όμως, είναι πολύ βασικό να γνωρίζουμε τι πάμε να κάνουμε, πώς θα το κάνουμε, υπό ποιες συνθήκες θα γίνει και ποιο στάδιο του εντόμου θέλουμε να κτυπήσουμε. Άρα η γνώση είναι αυτό που κερδίζει τη μάχη και αν τη διαθέτεις σαφώς δίνεις λύση στο πρόβλημα των κατσαρίδων και γενικότερα στην αντιμετώπιση όλων των παρασίτων».
Όπως αναφέρει ο ειδικός, υπάρχουν εγκεκριμένα σκευάσματα, τα οποία εξελίσσονται και βελτιώνονται συνεχώς. Επισημαίνει, δε, πως η χρήση μίας παλιάς δραστικής με κατάλληλη σύνθεση, είναι πιθανότερο να προσφέρει καλύτερα αποτελέσματα από μία νεότερη δραστική με ακατάλληλη σύνθεση.
Υπάρχουν «πράσινες» εναλλακτικές καταπολέμησης παρασίτων; Σύμφωνα με τον κ. Γκαγκάρη είναι διαθέσιμα σκευάσματα «τα οποία είτε είναι βιοδραστικά, δηλαδή αποτελούνται από παρασιτικούς για το έντομο μικροοργανισμούς (βάκιλοι) ή δρουν με τρόπο τροφελκυστικό (ως δόλωμα δηλαδή) οπότε γλιτώνουμε τον ψεκασμό σε μέρη ευαίσθητα όπως ντουλάπια με τρόφιμα, χώρους προετοιμασίας γευμάτων κλπ. και υπάρχουν και μέσα καταπολέμησης με μηχανικό τρόπο όπως οι κολλητικές επιφάνειες σύλληψης βαδιστικών εντόμων κι όχι μόνο. Επίσης υπάρχουν οι παγίδες σύλληψης εντόμων που χρησιμοποιούν φερομόνες για να προσελκύσουν τα έντομα εντός τους καθώς επίσης η βιοτεχνολογία συνεχώς δοκιμάζει νέες μεθόδους με σκευάσματα ήπια για το περιβάλλον, τους ανθρώπους και τα ζώα».
Αυξημένη παρουσία σε αστικά κέντρα
Φαινόμενα «εισβολής» παρατηρήθηκαν το περασμένο έτος στη Λάρισα, με εκατοντάδες αναφορές κατσαρίδων. Οι αρμόδιοι απέδωσαν το μεγάλο αριθμό των εντόμων στον ήπιο χειμώνα, τις υψηλές θερμοκρασίες, αλλά και τις πλημμύρες από την κακοκαιρία Daniel που σάρωσε τη Θεσσαλία.
Παρότι δεν έχει πληγεί από τέτοια φαινόμενα, ανάλογη είναι η κατάσταση που καταγράφεται στην ιταλική πρωτεύουσα, Ρώμη, με σημαντική αύξηση του πληθυσμού της αμερικανικής κατσαρίδας. Δεκάδες είναι τα δημοσιεύματα του ιταλικού Τύπου που κάνουν λόγο για μαζική παρουσία των παρασίτων με αναφορές για κατσαρίδες σε κάδους απορριμμάτων, δρόμους, πεζοδρόμια, τοίχους, ακόμα και μπαλκόνια και απλωμένα σεντόνια, αφού το είδος μπορεί να πετάξει έως και τα έξι μέτρα.
Ο κ. Γκαγκάρης, πάντως, εκτιμά ότι τέτοιου επιπέδου έξαρση δύσκολα θα εντοπιστεί στην Αττική, χάρη στο ξηροθερμικό κλίμα της περιοχής. Εντούτοις, αν υπάρξει αύξηση των βροχοπτώσεων την άνοιξη, τότε δεν αποκλείεται να βιώσουμε και στο Λεκανοπέδιο κάτι αντίστοιχο, συμπλήρωσε, αλλά προς το παρόν αυτό δε φαίνεται σαν το πιθανότερο σενάριο.
Σε κάθε περίπτωση, επισημαίνει ότι υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο πληθυσμός τους καταγράφει σημαντική αύξηση τα τελευταία έτη σε σχέση με παλαιότερα, με πρώτη να κατατάσσεται η γερμανική κατσαρίδα, η οποία προσαρμόζεται πολύ εύκολα, με γοργούς ρυθμούς αναπαραγωγής και προτίμηση σε κουζίνες, μπάνια, αποθήκες, χώρους εστίασης, ξενοδοχεία, ακολουθεί η αμερικανική κατσαρίδα που ευνοείται από θερμά καλοκαίρια και έντονες βροχές, με αύξηση να παρατηρείται σε υπόγεια, φρεάτια, αποχετευτικά συστήματα, ιδίως σε περιοχές με παλιά δίκτυα (κέντρο Αθήνας, Πειραιάς, Πατήσια) και τρίτη έρχεται η ανατολική κατσαρίδα, η οποία παρουσιάζει αύξηση στον πληθυσμό της «περισσότερο για οικονομικούς και λιγότερο περιβαλλοντικούς και το λέω αυτό γιατί στην Αθήνα της οικονομικής κρίσης οι εφαρμογές που γίνονται σίγουρα υπολείπονται των πραγματικών αναγκών, καθώς επίσης οι γειτονιές ειδικά του κέντρου της Αθήνας, αλλά και σε άλλους πυκνοκατοικημένους δήμους του Λεκανοπεδίου τείνουν να βρωμίζουν χρόνο με το χρόνο».
Την κλιματική αλλαγή και την αύξηση της θερμοκρασίας βλέπει πίσω από το μεγάλο αριθμό των κατσαρίδων στις πόλεις, ο κ. Γκαγκάρης, αλλά και την έλλειψη οργανωμένων μέτρων αντιμετώπισης «τόσο σε επίπεδο ΟΤΑ, όσο και στη θεμελιώδη μονάδα σύστασης των πόλεων που δεν είναι άλλη από την κατοικία του καθενός μας».
Κίνδυνοι για την υγεία
Ο Επίκουρος Καθηγητής Υγιεινής στο τμήμα Δημόσιας και Κοινοτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Δρ. Κωνσταντίνος Ντελέζος μιλώντας στο newmoney.gr αναφέρει τους κινδύνους για τη δημόσια υγεία που συνδέονται με την αύξηση των αστικών παρασίτων.
«Οι κατσαρίδες είναι γνωστό ότι μεταφέρουν και μεταδίδουν διάφορες ασθένειες, όπως σαλμονέλωση, γαστρεντερίτιδα και τυφοειδή πυρετό. Μπορούν επίσης να προκαλέσουν άσθμα και αλλεργίες. Ταυτόχρονα μπορούν να μολύνουν τρόφιμα και επιφάνειες με βακτήρια, ιούς και άλλα παθογόνα, οδηγώντας σε ασθένειες τους ανθρώπους», εξηγεί ο καθηγητής.
Τι πρέπει να κάνουν δήμοι και πολίτες
Ερωτηθείς για τις προκλήσεις που συνδέονται με την αύξηση της θερμοκρασίας και τις στρατηγικές καταπολέμησης παρασίτων, ο κ. Γκαγκάρης σχολιάζει ότι «οι συνεχόμενες αλλαγές και η αύξηση της θερμοκρασίας δημιουργούν δυσκολίες στην αντιμετώπιση των παρασίτων που αφορούν κυρίως την επιτάχυνση του ρυθμού αναπαραγωγής των εντόμων, αλλά και την ανθεκτικότητα των δραστικών ουσιών που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση τους αφού η πλειονότητα αυτών είναι φωτοδιασπώμενες, δηλαδή αποικοδομούνται από την ακτινοβολία UV και βαίνουν σταδιακά ανενεργές σε συντομότερο χρονικό διάστημα σε σχέση με το παρελθόν».
Για αυτό το λόγο, απαιτείται γνώση τόσο της φυσιολογίας του εντόμου, όσο των σκευασμάτων για την αντιμετώπισή τους, καθώς και η συστηματική ενημέρωση από τον υπεύθυνο επιστήμονα εφαρμογών ώστε να γνωρίζει τα νέα εξελιγμένα προϊόντα καταπολέμησης παρασίτων.
Επομένως, τι μπορεί να κάνουν δήμοι και πολίτες; Ο κ. Γκαγκάρης παραθέτει σειρά μέτρων για την πρόληψη και αντιμετώπιση των αστικών παρασίτων: Ολοκληρωμένος έλεγχος αποχετευτικών δικτύων, με συστηματικό ψεκασμό φρεατίων και υπονόμων με ειδικά εντομοκτόνα, προγραμματισμένη απεντόμωση τουλάχιστον 2 φορές τον χρόνο (άνοιξη και τέλος καλοκαιριού) σε συνεργασία με πιστοποιημένες εταιρείες, τοποθέτηση βαλβίδων αντεπιστροφής για αποφυγή ανόδου κατσαρίδων από δίκτυα αποχέτευσης. Επιπλέον, πρόληψη με συχνό καθαρισμό κάδων, πεζοδρομιών, απομάκρυνση ογκωδών αντικειμένων που αποτελούν καταφύγια, συντήρηση πράσινου, δημιουργία δικτύου παρακολούθησης, τοποθέτηση παγίδων σε επιλεγμένα σημεία, καταγραφή δεδομένων και ανάλυση εποχικών τάσεων, για στοχευμένες δράσεις, ενημέρωση δημοτών με καμπάνιες για τη σωστή διαχείριση απορριμμάτων και ατομική πρόληψη, δημιουργία τηλεφωνικής γραμμής ή πλατφόρμας αναφορών. Απαραίτητοι κρίνονται οι έλεγχοι σε καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος για σωστή εφαρμογή μέτρων καταπολέμησης, επιβολή προστίμων σε πολυκατοικίες ή επιχειρήσεις που παραλείπουν υποχρεωτικές απεντομώσεις.
Στους πολίτες συστήνεται να μην αφήνουν εκτεθειμένα τρόφιμα, να κλείνουν πάντα αεροστεγώς τα δοχεία με τρόφιμα, να πλένουν άμεσα πιάτα και μαγειρικά σκεύη και να απορρίπτουν καθημερινά τα σκουπίδια, ιδίως τα οργανικά απόβλητα. Επιπλέον, να κλείνουν ρωγμές, σχισμές σε τοίχους, πατώματα, κουφώματα, να ελέγχουν και να επισκευάζουν σίτες παραθύρων, να τοποθετούν «βούρτσες» κάτω από τις πόρτες, να διατηρούν τα σιφόνια κλειστά και να τοποθετούν βαλβίδες αντεπιστροφής, όπου είναι δυνατό. Να ελέγχουν για τυχόν διαρροές, να χρησιμοποιούν αφυγραντήρα σε κουζίνα και μπάνιο, να βεβαιωθούν ότι τα ντουλάπια ιδίως κάτω από νεροχύτες είναι καθαρά και στεγνά. Να καθαρίζουν συχνά τα σημεία πίσω από ψυγεία και φούρνους, τα ντουλάπια τροφίμων, οι βεράντες, οι αποθήκες και τα πατάρια. Προτείνεται η τοποθέτηση παγίδων για τον έλεγχο της παρουσίας και του αριθμού της κατσαρίδας και σε περίπτωση που είναι αυξημένος σημαίνει μεγάλη προσβολή, επομένως τη λύση μπορεί να δώσει επαγγελματίας. Συντονισμένες, ταυτόχρονες απεντομώσεις όλων των διαμερισμάτων συστήνονται για τις πολυκατοικίες και συνεργασία ανάμεσα σε διαχειριστή και σύμβουλο απεντόμωσης για κοινόχρηστους χώρους, φρεάτια και υπόγεια.
Πηγή: newmoney
