Το κλείσιμο όλων των μεταλλείων της χώρας μετά τη μεταπολίτευση
όπως ακόμα και τα πρόσφατα γεγονότα στα αρχαία χρυσορυχεία στα Στάγιρα της Χαλκιδικής δείχνουν την έλλειψη εθνικής μεταλλευτικής πολιτικής.
Οι μεταλλευτικές εμπειρίες και συμπεριφορές των Ποντίων καθώς και η αντίστοιχη οθωμανική πολιτική κινήθηκαν στον αντίποδα της ελλαδικής όπως περιγράφω παρακάτω με την ιστόρηση της πόλης του αργύρου της ΄΄ Αργυρούπολης.΄΄
Η Αργυρούπολη βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του νομού Τραπεζούντας και ήταν μια από τις τρείς επαρχίες της.
(Κανδυλάπτη Θ.Γ. Χάρτης της επαρχίας Χαλδίας.)
Ήταν η πρωτεύουσα της επαρχίας Χαλδίας και η γενέτειρα των προγόνων μου .
Μετά την άλωση της Τραπεζούντας από τους Τούρκους τα δυσπρόσιτα βουνά της Χαλδίας έγιναν τα σωτήρια καταφύγια των Ελλήνων του Πόντου.
Η Αργυρούπολη έμελε να γίνει η προστάτιδα περιοχή του σκλαβωμένου ελληνισμού.
Η ιστορία της εκκλησίας στην περιοχή αυτή του Πόντου έχει τις ρίζες της στην πρωτοχριστιανική εποχή, όταν ο απόστολος Ανδρέας κήρυττε στα μέρη εκείνα.
Το υπέδαφός της, πλούσιο σε μεταλλεύματα, όπως το ασήμι ( άργυρος ) έδωσε και το όνομα στην πόλη Αργυρούπολη, τουρκικά Κιουμούς-Χανέ,( οίκος αργύρου).
Η πόλη ιδρύθηκε στα τέλη του 15 ου αιώνα όταν οι Ζανιχίτες ανακάλυψαν τα πλούσια μεταλλεύματά της.( Καλφόγλου Ι.Η. ΄΄Αργυρούπολης Εφημερίδα ΄΄ Αργοναύτης ΄΄ Βατούμ 17 Ιουλίου 1916 σ. 2)
Οι πρώτοι κάτοικοι της Αργυρούπολης που συμμετείχαν στην εξόρυξη του πολύτιμου μετάλλου ,απετέλεσαν ταυτόχρονα και τις ιστορικές οικογενειακές συσπειρώσεις των μεγάλων βυζαντινών οικογενειών της Τραπεζούντας, που μετά την άλωση της πόλης διασκορπίστηκαν σε άγονα και απόκρημνα μέρη για να διαφύγουν τις βιαιότητες του κατακτητή.
ΟΙ πρόγονοί μας κατοίκησαν στην ευρύτερη περιοχή της Αργυρούπολης γιατί γνώριζαν την ύπαρξη εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της περιοχής .
Η μαζική συγκέντρωση Ελλήνων στην Αργυρούπολη οφείλονται κατά κύριο λόγο , στο καθεστώς των ειδικών προνομίων, που εκχώρησε ο σουλτάνος για τα μεταλλεία και τους εργαζόμενους σε αυτά.
Από την εποχή του Ομήρου ακόμα ήταν γνωστή η ασημογεννήτρα γη της Χαλδίας.
( Αργύρου γεννέθλη την χαρακτηρίζει ο Όμηρος)
Τα μεταλλεία της περιοχής ήταν γνωστά από τα παλιά χρόνια 1 Κώδιξ επαρχίας χαλδίας 17ου αιώνος ( Μουσείο Μπενάκη)
Τα ασημικά της Τραπεζούντας ήταν γνωστά στις αγορές της Ευρώπης .
Η διάνοιξη ,εκμετάλλευση και επεξεργασία των μετάλλων ήταν υπόθεση των ρωμιών της περιοχής.
Από το 1546 ήδη άρχισαν οι πρώτες εξορύξεις ασημιού στο βυζαντινό κάστρο της Τσανίχας ή ( Τσαϊνικίας ). Εκεί κόπηκαν από τους νομισματοκόπους της Αργυρούπολης τα πρώτα νομίσματα της αυτοκρατορίας.
Η πόλη των ορυχείων στα επόμενα χρόνια θα αναπτυχθεί και θα γίνει το μεταλλευτικό κέντρο της περιοχής .
Κοντά σε κάθε νέο μεταλλείο, που ανοίγει, θα χτιστούν πολυάριθμοι οικισμοί από τους σκλαβωμένους ρωμιούς, που σιγά – σιγά εγκαταλείπουν τις κρυψώνες τους και αποικούν τα χωριά γύρω από τον ποταμό Κάνη ή Καν.
Για τον λόγο αυτό οι κάτοικοι θα ονομαστούν και (Κανέτες).
Ο κυριότερος λόγος, για τον οποίο διασώθηκε και άκμασε ο ελληνισμός του Πόντου ήταν κατά κύριο λόγω στην λειτουργία των μεταλλείων.
22 Άνθιμου Παπαδόπουλου ( Ο χαλδίας αρχιερεύς των Μεταλλουργών σ. 50)
Πολύ γρήγορα η οθωμανική αυτοκρατορία διαπίστωσε την μεγάλη συμβολή των μεταλλείων στην οικονομία της, με αποτέλεσμα την παραχώρηση ειδικών προνομίων προς τους μεταλλωρύχους ρωμιούς.
Η ανοχή των Οθωμανών προς τους χριστιανούς οφείλονταν κατά κύριο λόγο στην αδυναμία τους να ασκήσουν μεταλλευτικές εργασίες.
Δεν μπορούσαν να εντοπίσουν τα μεταλλοφόρα κοιτάσματα να τα εξορύξουν και προπάντων να τα επεξεργαστούν.
Σ’ αυτό το εθνικό καταφύγιο των ραγιάδων προσέφυγαν κατά καιρούς οι διοκώμενοι ρωμιοί από τις άλλες περιοχές, σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα και για ειδικότερους λόγους. Η κύρια όμως αιτία ήταν πάντοτε η αναζήτηση ελευθερίας και η εξεύρεση εργασίας .
Οι πρώτοι κάτοικοι της Αργυρούπολης ήρθαν από τα γύρω μοναστήρια της Παναγίας Σουμελά ,της μονής Γουμερά κ.τ.λ. ένα σημαντικό κομμάτι από αυτούς προέρχεται από τα παράλια του πόντου και ιδιαίτερα από την περιοχή της Τραπεζούντας ,της Σάντας και της δεινοπαθούσας από τους Ντερέμπεήηδες περιοχής του Όφεως .
Η συνοχή των Ελλήνων του Πόντου οφείλεται κατά κύριο λόγο στη διαδοχική διάνοιξη των μεταλλείων στην περιοχή της χαλδίας.
Τα πλούσια ασημοφόρα κοιτάσματα και η οικονομική άνθιση, που επέφεραν στο οθωμανικό ταμείο, υποχρέωσε τη σουλτανική διοίκηση να παραχωρήσει ειδικά προνόμια και να φέρονται στους ρωμιούς με ανοχή και κατανόηση κάτω από ένα ιδιότυπο καθεστώς προσφοράς και ανταμοιβής.
Η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη προέρχονταν από την κοπιαστική και εξαντλητική εργασία, που για τα χρόνια εκείνα είχε δευτερεύουσα σημασία για τους τουρκοκρατούμενους ρωμιούς.
Οι εργασίες για την εξόρυξη των μετάλλων ήταν εξαντλητικές και ιδιαίτερα επικίνδυνες. Οι υπόγειες στοές γίνονταν πολλές φορές ο τάφος των εργαζομένων.
5( Λιουδάκη Κυπραίου Χ. Μεταλλεία της Μ. Ασίας και του Πόντου )
Ο τομέας, που απαιτούσε ιδιαίτερες γνώσεις, ήταν η επεξεργασία της πρώτης ύλης, που οι Έλληνες γνώριζαν από παλιά. 6 ( Σωτηριάδη Σ. Ε. Αργυρούπολης σ. 8 )
Ήταν χαρακτηριστική η γνώση και η εμπειρία τους, που μια φορά στα μεταλλεία του Βελιγραδίου το κράμα ασημιού απαιτούσε υψηλό βαθμό τήξης, πράγμα που ήταν αδύνατο να πετύχουν. Τότε ο σουλτάνος κάλεσε σανταίους μεταλλωρύχους,
οι οποίοι γνώριζαν ένα μυστικό τρόπο απανθράκωσης του έλατου και κατόρθωσαν νε τήξουν το μετάλλευμα και να προχωρήσουν απρόσκοπτα οι εργασίες.
Ο Σουλτάνος κατενθουσιασμένος θέλησε να τους παράσχει ό,τι του ζητήσουν και τότε οι Σανταίοι του ζήτησαν η περιοχή τους να ενταχθεί στην επαρχία Χαλδίας προκειμένου να τύχει των ευεργετικών προνομίων. Η απαίτηση έγινε αποδεκτή από τον σουλτάνο .
( Μιλτιάδη Κ. Νυμφόπουλου ΄΄ Ιστορία της Σάντας ,Δράμα 1958 ΄΄)
Η διοικητική ένταξη των Σανταίων στην επαρχία Χαλδίας είχε ως επακόλουθο μια μαζική μετοίκηση σανταίων μεταλλωρύχων προς τα χωριά της Χαλδίας.
Στα 1724 σανταίοι μεταλλωρύχοι μεταναστεύουν προς τα μεταλλεία : Αμίδης , Τσολόχαινας, και αναλαμβάνουν υπεύθυνες θέσεις, ως Ματέν -Εμίνηδες ( επόπτες μεταλλείων ) ή Μπεϊλεκσήδες ( αντιπρόσωποι ) του Αρχιμεταλλουργού,
( Μαρτυρία Χολίδη ( Τοπαλίδη ) Νικόλαου Ανατολικό Πτολεμαΐδας )
Αυτός ήταν και ο λόγος που η περιοχή της Χαλδίας έγινε το οικονομικό και πνευματικό κέντρο όλων των καταπιεσμένων Ελλήνων του Πόντου.
3 ( ο Χαλδίας αρχιερέας των μεταλλουργών .Άνθιμου Δ. Παπαδοπούλου. 51)
Η Αργυρούπολη κατά την περίοδο του 17ου και 18ου αιώνα γίνεται η πλουσιότερη και πολυανθρωπότερη επαρχία της Μ. Ασίας, 11 ( Άνθιμου Παπαδόπουλου Ο.Π. σ. 41.)
γιατί η σχετική ελευθερία, που παραχωρήθηκε στους Έλληνες της Χαλδίας, συνέβαλε στην ραγδαία αύξηση του πληθυσμού της. ( Κλαδά Πουταχίδη .Η εν Χαλδία του Πόντου Γουμερά.)
Κατά την περίοδο της αρχιεπισκοπής Σιλβέστρου Α΄( 1624- 1654 ) από επισκοπή Κάνεως αναβαθμίστηκε σε αρχιεπισκοπή Χαλδίας και Χεριάνων. Σύμφωνα με το πατριαρχικό κανονισμό ο μητροπολίτης Χαλδίας υπαγόταν στο οικουμενικό πατριαρχείο και ήταν ο 61ος ΄΄ τη τάξη΄΄.4 ( Καλφόγλου Ι. ΄΄ Η. επαρχία Χαλδίας. Εφημερίδα αργοναύτης. )
Η περίοδος της μεγαλύτερης ανάπτυξης έγινε στα τέλη του 18ου αιώνα, όπου η Αργυρούπολη έφτασε να έχει πληθυσμό 5.000 οικογένειες.
10 ( Σάββα Ιωαννίδη ΄΄ Ιστορία και στατιστική Τραπεζούντος ΄΄ σ. 248.
Οι αρχιμεταλλουργοί συνέβαλαν στην πνευματική ανάπτυξη και οικονομική ανάπτυξη, βοήθησαν στην ίδρυση και λειτουργία σχολείων , με αποκορύφωμα το φροντιστήριο της Αργυρούπολης, τα ερείπια του οποίου εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα τον επισκέπτη της εγκαταλειμμένης πόλης.
Πολλοί λόγιοι σπούδασαν στο φροντιστήριο Αργυρούπολης και στη συνέχεια συνέβαλαν καθοριστικά στον ελληνικό διαφωτισμό, που αναπτύχθηκε στις ευξείνιες και παραδουνάβιες χώρες.
Και όσο αύξανε ο πληθυσμός άλλο τόσο άνθισε η παιδεία. Ένα ήταν γεγονός, ότι στην περιοχή αυτή του Πόντου δεν υπήρχε αναλφάβητος και οι κάτοικοι ακόμα και της υπαίθρου γνώριζαν από γραφή και ανάγνωση.
Στην περίοδο της ελληνικής επανάστασης 1821-1827 συμμετείχαν ως μέλη της Φιλικής Εταιρίας, με πρόταση του εθνομάρτυρα γενικού αρχιμεταλλουργού Ιάκωβου Γρηγοριάδη( 1802-1830).
Ο μητροπολίτης Σίλβεστρος έκλεισε τις πόρτες της εκκλησίας και ζήτησε από τους Αργυρουπολίτες να ορκιστούν πίστη στην Φιλική Εταιρία.( Τριανταφυλλίδη Π.Η. ΄Τα Ποντικά ΄΄ σ 109.)
Η Χαλδία υπήρξε η πατρίδα των Υψηλαντών και των Μουρούζηδων και άλλων βυζαντινών αρχόντων ,οι οποίοι μετανάστευσαν στην ημιελεύθερη Ουγγροβλαχία και σαν ηγεμόνες έπαιξαν ιστορικό ρόλο και επηρέασαν καθοριστικά στην ελληνική επανάσταση.( Σωτηριάδη Σ. Ε. .Αργυρούπολης, 1959 σ. 12
Εκείνο όμως που συνέβαλε καθοριστικά και ανέδειξε την ΄΄ αργίλου γεννέθλη ΄΄
ήταν η ανάπτυξη μιας μεγάλης βιοτεχνικής συντεχνίας, που εξαπλώθηκε σιγά σιγά σε όλους τους τομείς των οικιακών, αγροτικών και οικιστικών αναγκών .
Είναι γνωστό, πως γύρω από τον σίδηρο, τον χάλυβα και τον άργυρο απασχολούνται μεγάλες ομάδες εργατοτεχνικών. ( Ζάχου ΄΄ Είμαστε Πόντιοι σ. 12΄΄)
Η σωρευμένη εμπειρία του παραγωγικού αυτού δυναμικού ανέδειξε τους μεγάλους λιθοξόους πρωτομάστορες (ουστάμπασηδες )οι οποίοι θα μεταναστεύσουν σε όλη την Μ. Ασία και θα λαμπρύνουν με τα έργα τους τη λαϊκή αρχιτεκτονική.
Παρακμή των μεταλλείων και μετανάστευση
Δυστυχώς η πρόοδος αυτή δεν κράτησε για πάντα .Στις αρχές του 19ου αιώνα τα μεταλλεία της Αργυρούπολης έπεσαν σε παρακμή , τα προνόμια καταργήθηκαν και η περιοχή μαράζωσε οικονομικά.
Οι αιτίες ήταν πολλές και διάφορες:
Κύρια αιτία ήταν ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1826 ,που προκάλεσε μεταναστεύσεις προς την Ρωσία. Μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού αναγκάστηκε να ακολουθήσει τα ρωσικά στρατεύματα, επειδή είχε εκδηλώσει αντιτουρκικά αισθήματα.
Άλλος λόγος ήταν οι πλημύρες των στοών και η αδυναμία άντλησης των νερών,
καθώς και η εξάντληση των αποθεμάτων από τα ορυχεία της Αργυρούπολης.
Τότε η τουρκική διοίκηση μετά από διαταγή του Σουλτάνου Μαχμούτ του Β΄ το 1928 ο επέτρεψε τη μετακίνηση των μεταλλωρύχων σε άλλες περιοχές, που άνοιξαν νέα και επικερδή μεταλλεία.
Αυτές ήταν οι αιτίες που δημιούργησαν την απαρχή μιας αποδιάρθρωσης του ελληνικού πληθυσμού που συνεχίστηκε σε όλο το διάστημα του 19ου αιώνα .
Περικλή Τριανταφυλλίδη ΄΄ Η εν πόντο Ελληνική φυλή εν Αθήναις 1866 σ. 100)
Η παρακμή των μεταλλείων δεν απογοήτευσε τους πόντιους μεταλλουργούς , που αμέσως ξεκίνησαν με το εξερευνητικό και ανήσυχο πνεύμα, που τους χαρακτήριζε, νέες πρωτοβουλίες για την ανακάλυψη νέων μεταλλευτικών πηγών.
Μετά από αυτό η ορεινή Χαλδία περιέπεσε σε φτώχια και μαρασμό.
Μαζικές μεταναστεύσεις των ουσταμπάσηδων, που άφηναν τα κονάκια τους και τις οικογένειές τους ,προς αναζήτηση εργασίας σε διάφορες περιοχές του Πόντου, της Μ .Ασίας και της Ρωσίας, ήταν ένα καθημερινό γεγονός, που απειλούσε την περιοχή με ερήμωση.
( Καλφόγλου Ι.Η. ΄΄Αργυρούπολη.΄΄σ. 23
Οι μετανάστες στους νέους τους οικισμούς πέρα από το επώνυμό τους έφερναν και δεύτερο επώνυμο, που δήλωνε τον τόπο της προέλευσής τους όπως: ο Χοπσενόν, οι Ματζεράντ, η Κανέτσα, κ.τ.λ.
Οι μεταναστεύσεις από το 1829 και μετά δημιούργησαν πολλά χωριά στην περιοχή της Ρωσίας
Ένα μέρος ακολουθώντας το ρωσικό στρατό εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Τσάλκας κοντά στην Τιφλίδα, όπου άνοιξε το μεταλλείο Μις Ματέν, ( Παπαδοπούλου Π. Θ. Ποντιακή Εστία 1976, Τ 7, σ 12) γύρω από το οποίο χτίστηκε μια συστάδα σαράντα τριών χωριών.
Η Γεωργία με το εργοστάσιο παραγωγής χαλκού καθώς και τα Ουράλια όρη υπήρξαν περιοχές, που προσέλκυαν τους έλληνες μεταλλωρύχους της Χαλδίας .Ήδη από το 1770 ο βασιλιάς της Γεωργίας, Ηράκλειος Β΄, παραχώρησε οικόπεδα για μόνιμη εγκατάστασή τους και έτσι δημιούργησαν την ελληνική κοινότητα της Αχταλίας.
Πολλοί τεχνίτες εγκαταστάθηκαν στο Αλαβερντί της Αρμενίας, όπου κατασκεύασαν το πρώτο χυτήριο χαλκού στην περιοχή και το 1776 έχτισαν ολόκληρο εργοστάσιο και δημιούργησαν πέντε ελληνικά χωριά.
Στα τέλη του 18ου αιώνα άρχισαν την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων των Νταλβάρ, Σιανμπλούνκ, Νταμπούγκ.
Όλγας Τσαντήλα . Άρθρο :΄΄ Έλληνες της μαύρης θάλασσας ΄΄ εφημερίδα Θεσσαλονίκη 26-10-98
Μεταλλουργοί προερχόμενοι από την Αργυρούπολη στην Αλαβερτί Αρμενίας 1890.
Άλλοι μετοίκησαν στην περιοχή του Καυκάσου κατά την ίδια εποχή ή κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο.( 1856).( Γ. Βαλαβάνη ΄΄ Σύγχρονος γενική ιστορία του Πόντου ΄΄ Αθήνα 1925σ11
Ο συνολικός αριθμός των μεταναστών προς τον Καύκασο ανέρχεται στους 348 000.
( Ο.Π. σ. 13.)
Το 1828 μέχρι και το 1856 ένα μεγάλο μέρος των μεταναστών έφυγε νοτιοδυτικά και άνοιξε τα μεταλλεία του Άκ Ντάγ Ματέν, στο νομό Άγκυρας, όπου ίδρυσαν 30 ελληνικά χωριά με 5000 ελληνικό πληθυσμό.
Άλλοι μετανάστευσαν ακόμα δυτικότερα και διάνοιξαν τα χρυσοφόρα μεταλλεία του Κεσκίν Ματέν, εβδομήντα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Άγκυρας, όπου ίδρυσαν 6 χωριά.
Στο Νομό Σεβάστειας και στις επαρχίες Κολωνίας και Νικοπόλεως εγκαταστάθηκαν σε 60 χωριά .
Ιστορία και Λαογραφία εκκλησιαστικής επαρχίας Κολωνίας και Νικοπόλεως Καβάλα 1964
Αργυρουπολίτες άνοιξαν στο Κιουμούς Ματέν το μεταλλείο του Σιμ, που βρίσκεται Ν.Δ. του Κιουμούς Χαντζή Κιοϊ, στο Β.Δ. άκρο του νομού Σεβάστειας, 25 χιλ. δυτικά της Μερζιφούντας και 55 χιλ. από την Αμάσεια .
Από το Χωριό Κορόνιξα της Αργυρούπολης, το 1815 μετοίκησαν στην Κιλικία και διάνοιξαν το μεταλλείο του Ταύρου ( Μπουλγάρ Ματέν), που πήρε την ονομασία του από την οροσειρά του Ταύρου. Το μεταλλείο του Ταύρου υπάγεται στο μουτασεφιρλίκι της Νίγδης και Βιλαέτι του Ικονίου. Γύρω από το μεταλλείο αυτό οι Έλληνες έχτισαν 4 χωριά.
( Τάσος Φεστερίδης Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟΥ ΤΑΥΡΟΥ( ΜΠΟΥΓΑ ΜΑΝΤΕΝ ΤΗΣ Μ. ΑΣΙΑΣ.)1999 σ.. 19
Αυτή η μαζική αποδημία για την επιβίωσή τους αποδιάρθρωσε τις μεγάλες ποντιακές οικογένειες και διέσπασε τον κοινωνικό ιστό των παραδοσιακών ποντιακών οικισμών, που έζησαν αρμονικά για τρεις περίπου αιώνες.
Αδέλφια και γονείς χωρίζονται, μάνες και παιδιά αποχωρίζονται, γυναίκες για χρόνια στερούνται τους άνδρες τους .
Η ξενιτιά και ο ξενιτεμός γίνονται κατάρα και ευλογία μαζί.
Χιλιάδες οικογένειες αναγκάζονται να μεταναστεύσουν αυτήν την περίοδο αναζητώντας μεταλλουργική εργασία σε άλλους τόπους .
Αυτό όμως προϋποθέτει την έκδοση ειδικής άδειας από τον Σουλτάνο,
γιατί χωρίς αυτήν είναι αδύνατη η διάνοιξη νέων μεταλλείων .
Την ίδια περίοδο μεγάλες μεταλλευτικές εταιρίες κυρίως γαλλικές συνεργάζονται με τους σουλτάνους και χρησιμοποιούν πιο ανταγωνιστικές μεθόδους και τρόπους εξόρυξης.
Αυτό το αντίστροφο μεταναστευτικό ρεύμα των Ελλήνων από την Αργυρούπολη σε άλλες μεταλλευτικές περιοχές, επηρεάστηκε περισσότερο και από το άγονο και άνυνδρο έδαφος της περιοχής της Χαλδίας.
Ο χρόνος όμως ορόσημο, που επηρέασε καθοριστικά στην μαζική έξοδο των Αργυρουπολιτών ήταν το 1878, όταν μεγάλος λοιμός έπεσε σε όλη την περιοχή της Αργυρούπολης .
΄΄ Οι κάτοικοι όλοι λιμοκτονούν και προπάντων της πρωτεύουσας ΄΄ με αυτά τα λόγια ο μητροπολίτης της Χαλδίας θα περιγράψει την κατάσταση δύο μήνες αργότερα στον μητροπολίτη Χαριουπόλεως και θα συνεχίσει λέγοντας:
΄΄ τα δικά μου νέα είναι πολύ δυσάρεστα ,στερούμαι ,αδελφέ ,και αυτόν τον επιούσιου άρτον. Οι χριστιανοί μου διασκορπίσθηκαν και αυτοί, που έμειναν λιμοκτονούν. Ούτε οβολό από τα δικαιώματά μου μπορώ να μαζέψω ,αλλά ούτε και να απαιτήσω, βλέποντας την κατάστασιν των χριστιανών. Υπομονή, αν έπασχα μόνο εγώ .΄΄
Στα τέλη του 19ου αιώνα από τα γειτονικά μεταλλεία της Χαλδίας σχεδόν κανένα δε λειτουργεί .
Ο Κιουμουσχανάς ερημώθηκε εντελώς. Από τις 5000 ελληνικές οικογένειες τώρα μένουν εκεί μόλις 300.
τα μόνα αξιοθέατα της περιοχής είναι τα μεγάλα σπήλαια των μεταλλείων που μετατράπηκαν σε μεγάλους θαλάμους, μέσα στους οποίους μπορεί κανείς να περπατάει ,και να περιηγείται με λαμπάδες επί 20 λεπτά.
Οι παρέμειναν κάτοικοι είναι φιλόξενοι και καταδεκτικοί, γιατί κληρονόμησαν όχι τα πλούτη των πατέρων τους, αλλά τον ελληνικό πολιτισμό και την αρχοντιά. Κι αν οι άλλοτε πλούσιες οικογένειες παράκμασαν τελείως φαίνεται στα πρόσωπά τους η παλιά ευγενική καταγωγή και η ευτυχία τους.
Σάββα Ιωαννίδη .Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντας και της γύρο περιοχής . σ. 199
(ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΑΔΕΛΦΩΝ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ . ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1988.)
Ξεριζωμός ανοικοδόμηση στην Ελλάδα
Ένας σημαντικός αριθμός Αργυρουπολιτών μετοίκισε μετά το 1890 προς την αναπτυσσόμενη περιοχή της Άγκυρας Άκ νταγ Ματέν , Ιοσγάτη ,Κεσκίν Ματέν.
Οι μετανάστες αυτοί ασχολήθηκαν κατ’ αρχήν ως μεταλλουργοί στα μεταλλεία των περιοχών αυτών ασκώντας παράλληλα και όλα τα οικοδομικά επαγγέλματα αλλά και το επάγγελμα του
γανωτή ( χαλατζή) .
Το 1914, με την έναρξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου τα μεταλλεία αυτά κλείνουν και οι Έλληνες ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και κύρια τις οικοδομικές τέχνες.
Ιδιαίτερα οι εργολάβοι του Κεσκίν- Ματέν επιστρατεύονται από τον τουρκικό στρατό και εργάζονται κατά την περίοδο του πολέμου στα Αμελέ Ταμπουρού( τάγματα στρατιωτικών εργασιών) Οι περισσότεροι από αυτούς πεθαίνουν από τις δύσκολες εργασιακές συνθήκες ,την υπερκόπωση και την έλλειψη επαρκούς διατροφής.
Το 1922-24 θα έρθουν πρόσφυγες στην Ελλάδα και θα ασκήσουν το επάγγελμα του πετρατζή ( λιθοξόυ).
Σημαντικά έργα των ποντίων μαστόρων συναντά κανείς ακόμα και σήμερα σε όλα τα χωριά και τις πόλεις της Μακεδονίας.
Ιδιαίτερα στην πόλη της Ξάνθης τα έργα τους έχουν διασωθεί στον παλιό ιστό της πόλης και εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες.
Μία έρευνα και καταγραφή όλων αυτών των κτηρίων της λαϊκής αρχιτεκτονικής είναι επιβεβλημένη στις μέρες μας, γιατί οι κατασκευαστικές αυτές γνώσεις και δημιουργίες χάνονται στα βάθη του χρόνου, φθάνοντας στον πρώτο και δεύτερο ελληνικό αποικισμό.
Οι Αργυρουπολίτες στην Ελλάδα άσκησαν κατά κύριο λόγο τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς το επάγγελμα του κτίστη . Στην αρχή λιθόχτιστες μονοκατοικίες, αργότερα δημόσια έργα: δημόσια κτίρια , σχολεία, γέφυρες ,υδραγωγεία, φράγματα , εργοστάσια). Με την έλευση του τσιμέντου έγιναν εργολάβοι πολυκατοικιών κύρια στη Θεσσαλονίκη αλλά και στις άλλες ελληνικές μεγαλουπόλεις.
Ορισμένοι από αυτούς εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται ακόμα και σήμερα όπως:
Γεωργιάδης, Γαβριηλίδης, Γουλίδης, Λαζαρίδης, Χρυσοστομίδης, Σαμουξίδης, Καραλαζαρίδης, Σαλβαρίδης, Τεντεμίδης, Κωνσταντινίδης, Στεφανίδης, Σαχανίδης, Σωτηριάδης, Μωυσιάδης, Φουντουκίδης, και πολλοί άλλοι.
Η ταύτιση του οικιστικού επαγγέλματος με τους Ποντίους της Αργυρούπολης ήταν γνωστή σε όλη την οθωμανική αυτοκρατορία. Οι τούρκοι μπέηδες έπαιρναν μόνο πόντιους μαστόρους στη δούλεψή τους γιατί μόνο αυτούς εμπιστεύονταν ως καλούς και έμπειρους μαστόρους.
Ξεχωριστή επίδοση είχαν στις γεφυρώσεις μεγάλων ποταμών και χειμάρρων και υδραυλικών έργων με λίθινα τόξα.
Το τραγούδι ΄΄ Τη Τρίχας το γεφύρι ΄΄ απλά επιβεβαιώνει την ιστορική πραγματικότητα της διαχρονικής αυτής εμπειρίας.
Η ποντιακή λαϊκή αρχιτεκτονική δυστυχώς δεν μελετήθηκε ακόμα από τις έδρες των πανεπιστημίων εξακολουθώντας να παραμένει ένα άγνωστο κεφάλαιο του ελληνικού πολιτισμού.
