Αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός ότι ο ποντιακός πολιτισμός άνθισε και καταξιώθηκε στην τρισχιλιετή ιστορία του ιδιαίτερα μέσα από το λαϊκό έμμετρο λόγο.
Αυτός ο λόγος είναι η μεγάλη κιβωτός που εμπεριέχει όλη την σοφία και τον πνευματικό πλούτο κάθε λαού.
Ο ι πόντιοι πρώτοι στους εθνικούς και κοινωνικούς αγώνες αγάπησαν όσο κανείς άλλος τη ζωή την ελευθερία το δίκαιο.
Κατέγραψαν τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους αφήνοντας στις νεότερες γενιές το πάθος και την αγωνία για μια δίκαιη και δημιουργική κοινωνία.
Η ζωή ,ο θάνατος, η λύπη ,η χαρά, τ’ άδικο, η προσδοκία και το όραμα για μια ζωή χαρούμενη ελεύθερη και δημιουργική ήταν τα δομικά υλικά του έργου της.
Μετά τον ξεριζωμό πολλοί λόγιοι και συγγραφείς έχτισαν με τον λόγο τους και διάνθισαν με την σκέψη τους το λογοτεχνικό ποντιακό έπος.
Δυστυχώς όμως η υλιστική μετάπτωση, και η ωφελιμιστική συμπεριφορά του σύγχρονου ανθρώπου αγνόησε και υποβάθμισε την πνευματική προσφορά απλών αλλά άξιων δημιουργών, της ποντιακής γραμματολογίας.
Η Σοφία Κωνσταντινίδη Σπάλα , είναι ίσως η πιο αγνοημένη πόντια λογοτέχνης.
Γεννημένη το 1926 στην Ακριτική Πτολεμαΐδα από γονείς καταγόμενους από τον Καύκασο, έζησε τα πρώτα της πιο σκληρής προσφυγιάς που αντιμετώπισαν οι Καυκάσιοι το 1919.
Τραγική μοίρα την στέρησε στο άνθος της ζωής ,το πιο πολύτιμο αγαθό την όρασή της.
Πολιτική πρόσφυγας βρέθηκε στην Τασκένδη όπου τελείωσε την Ρωσική φιλολογία.
Με εφόδιο τις μνήμες της ομηρικής γλώσσας , άρχισε αμέσως να εκφράζει με τον πιο γλαφυρό τρόπο τα σωρευμένα συναισθήματα της φτώχιας, του άδικου και του πόνου.
Δεν ξέχασε την πολιτιστική παρακαταθήκη των γωνιών της και εκφράστηκε με σεμνότητα :
΄΄Ντ’ επήρα απ’ εσάς κρατώ, το χρέος ‘κ’ ανασπάλψω….
Κι αν επορώ με τον κερόν , απάν θα θέκω κι άλλο….
‘ς σα εγγονόπα τη ζωής , ας απομέν το κέρδος,
Τιδέν ‘κι πέρω με τα’ εμέν, Ούτε κι ατό το χρέος.΄΄
Ένιωθε μεγάλη το βάρος της κληρονομιάς ενός λαού ταύτισε την συνέχεια του με τον γονικό σεβασμό γι αυτό έγραψε:
΄΄ ‘σ σ’ εκείντς, ‘ς σ’ εκείντς ίντιαν ελέπς, όλια ‘ς σ’ εκείντς χρωστούμε,
τον ήλον ντο φωτάζ’ ψηλά ,ντο ζούμε, ντ’ αγαπούμε….΄΄
Έτρεφε μεγάλο σεβασμό στους κοινωνούς της λαϊκής μούσας, και τον εξέφρασε δίκην παρακαταθήκης , τον με τον δικό της λιτό τρόπο.
΄΄ Στους λυράρηδες και τα αηδόνια αυτού του χώρου, όλων των εποχών, καθώς και σ’ εκείνους που προσέφεραν και προσφέρουν την ψυχική και πνευματική τους συμβολή στη διατήρηση και ανάπτυξη της ποντιακής με μια λέξη κουλτούρας .΄΄
Η Σοφία υμνεί την αρχαία λύρα, και τον πόντιο Δημόδοκο, συνειδητοποιεί την δυναμική της ποντιακής μούσας υπογραμμίζοντας τη σκέψη της.
Τα ηλεκτρονικά μέσα καταγραφής της μουσικής παράδοσης ,είναι αυτό που θα έλεγε σήμερα κάποιος αναλλοίωτη κιβωτός του χρόνου . για την ποιήτρια είναι τα ΄΄ λεγνά ταινίας΄΄
΄΄Τρία χορδάς έναν τοξάρ, και δέκα δαχτυλόπα,..
Έν η γαϊτές γερόν κρασίν, μεθύν και τα κορτσόπα…΄΄
Να έν καλα ο εικοστόν ( Αιών) , με τα λεγνά ταινίας,
Πόσον θα έτον εφτωχός αν ‘κ’ είχεν τη Λαλία σ’…΄΄
Το ποιητικό απαύγασμα του έργου της είναι μια διαρκής φιλειρηνική και αντιπολεμική κραυγή που ανάγει το έργο της στο χώρο των μεγάλων ουμανιστών ποιητών.
Η πολιτικοποιημένη ποίηση θα ζήλευε την αγωνιστική ικμάδα του λόγου της.
Η Σοφία μετουσιώνει την γλωσσική γλαφυρότητα σε αγωνιστικό λεκτικό ιδεολόγημα, για τη λευτεριά και την πατρίδα ..
΄΄ όσον ντο θέλ’ η λευτεριά κι όσον ντο ψαλαφά ‘σε,
δώσ’ κι όλια χρέωσον σ’ εμέν, μανίτσα μ’ μη φογάσαι! ΄΄
Σκώσον ‘με ξάν ας σο ταφίν, ας ίνουμαι λαμπάδαν,
και με τ’ εμέν πορπάτ’ τη γήν και φέξων την Ελλάδαν.΄΄
Η ποίηση όταν υπηρετεί την ειρήνη χωρίς όρους και προϋποθέσεις γίνεται αποδεκτή ως μέσον έκφρασης ,και καταδίκης των στρατηγικών συμφερόντων που οι δυνατοί επιβάλουν στους αδύναμους.
Έτσι απλά καταγγέλλει τους ένοχους η πένα της Σοφίας χωρίς υπεκφυγές και φτιασιδώματα.
Κάθε φορά που τελείωνα τις ραδιοφωνικές εκπομπές μου το 1985 στο δημοτικό ραδιόφωνο. Η Σοφία με τηλεφωνούσε λέγοντας μου σήμερα σε έβλεπα και ήσουν πολύ καλός ..την άλλη ήσουν μέτριος.. σήμερα δεν σε είδα καθόλου καλό.
Κ’ εγώ αναρτιόμουν πως μπορεί ο ήχος της ψυχής να δίνει φως και χρώμα στον κόσμο.
Η αλήθεια της ποίησης είναι αρκετή για να ξεδιαλύνει το πέπλο της υποκρισίας, που οι ΄΄υγειούντες΄΄ επέβαλαν στους κοινωνικά ασθενούντες.
Η ποίηση μπορεί να θρέψει τους πεινασμένος χαμαιλέοντες της εξουσίας, όταν δεν τους καταδικάζει σε ΄΄θάνατο΄΄ .
Ο αριστερός λογισμός και ο θηλυκός ανδρισμός της ποιήτριας μας είναι καταγραμμένος στις ποιητικές της συλλογές: στο ΄΄ ΘΥΜΗΣΟΥ ΄΄ 1982,στο ΄΄ ΣΠΕΙΡΕ ΣΠΟΡΙΑ ΄΄ 1983 και στο ποντιακό ΄΄ ΝΟΥΝΙΣΤΕΝ ΑΛΛΟ ΜΙΑΝ ΄΄ 1985. που κοσμούν τη δημοτική βιβλιοθήκη της πόλης μας. …
Υ.Γ.
Όταν έμαθα τον πηγαιμό της σεβαστής μας ποιήτριας την αποχαιρέτησα στα ποντιακά με την γλώσσα της ψυχής της .
είμαι απόλυτα πεπεισμένος ότι η Σοφία με κατανόησε ….
Μέρ’ πάς αστρίδ τρικάλαμπρον ,κι αφήντς μας ‘ς ση σκοτείαν,
φώς φωταχτέρ ανέσβηγον, τ’ εσόν η τραγωδία.
Τα στράτας ισ’ εγνώριμα , μακρά ‘ρωθυμιαγμένα,
ορώματα και τάματα , στέκνε τεβιρεμένα..
Σύ έσνε π’ εταγώδεσες, τη πατρίδας τον πόνον,
τη χωρισίας τον καημόν , και τη ζωής τον δρόμον..
