Πόσο πιθανό είναι να πρόκειται για τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου;

To Υπουργείο Πολιτισμού και η αρμόδια αρχαιολόγος κρατούν τους τόνους χαμηλά. Αλλά το εύρημα στην Αμφίπολη Σερρών είναι αναμφισβήτητα σπουδαίο. Τι μας δείχνει η ιστορική αλήθεια;

Στις αρχές του καλοκαιριού του 323 π.Χ. ο Αλέξανδρος ο Μέγας επέστρεψε στη Βαβυλώνα για να οργανώσει την επιστροφή του στρατού του στη Μακεδονία. Τουλάχιστον αυτό άφησε να εννοηθεί στους στρατηγούς του. Έχοντας κατακτήσει το σύνολο της Περσίας, σημαντικό κομμάτι της Αφρικής και έχοντας φτάσει ως την Ινδία, ο μεγάλος στρατηλάτης είχε όρεξη για λίγο ακόμη. Ήθελε να επιστρέψει δια της θαλάσσης, κάνοντας τον περίπλου της Αραβίας και εξερευνώντας λίγο καλύτερα τις ακτές της Αφρικής που συγγένευαν με τις περιοχές στις οποίες ήταν ήδη κυρίαρχος.

Από το προηγούμενο έτος είχε στείλει τον έμπιστό του Ηφαιστίωνα με στόλο στον Περσικό Κόλπο για να διερευνήσει την διαδρομή. Όταν απέλυσε από το στράτευμά του τους ηλικιωμένους και τους τραυματίες, αλλά ανακοίνωσε τη συνέχιση της εκστρατείας, οι αξιωματικοί του είχαν αντιδράσει σφόδρα. Τους κατεύνασε με τίτλους και τιμητικούς γάμους, αλλά η αλήθεια ήταν ότι το στράτευμα έβραζε.

Το νύχτα της 2 προς 3 Ιουνίου, ο Μέγας Αλέξανδρος συμμετείχε σε ένα συμπόσιο. Πριν ξημερώσει καν, εμφάνισε πολύ υψηλό πυρετό. Δέκα ημέρες αργότερα άφησε την τελευταία του πνοή. Για διάδοχό του όρισε «τον δυνατότερο» από τους στρατηγούς, χωρίς να πει ποιος είναι αυτός. Η επιθυμία του μετατράπηκε στον διαβόητο Πόλεμο των Διαδόχων που μοίρασε τελικά την αυτοκρατορία του σε πολλά μικρότερα βασίλεια.

Η περίοδος που ασθένησε ο αυτοκράτορας, η σφοδρότητα και η ταχύτητα της ασθένειάς του κάνουν πολλούς να πιστεύουν ότι έπεσε θύμα δηλητηριασμού. Οι στρατηγοί του ήθελαν να γυρίσουν το ταχύτερο δυνατό στην Ελλάδα, χωρίς ταξίδια στην Αραβία και την Αφρική, για να απολαύσουν επιτέλους τους τίτλους που μάζευταν τόσα χρόνια στα πεδία των μαχών και τα πλούτη που θα τους συνόδευαν. Ωστόσο, οι περισσότεροι ιστορικοί μιλούν για πιο φυσικά αίτια. Ο τυφοειδής πυρετός θεωρείται ο πιο πιθανός λόγος, αλλά και άλλες ασθένειες, όπως η ελονοσία ή η ευλογιά, δεν θα ήταν απίθανες.

Η ανακάλυψη του τάφου του μεγάλου στρατηλάτη θα έριχνε άπλετο φως στα αίτια του θανάτου του. Ακόμη και χωρίς αυτόν τον λόγο, η ανακάλυψη του τεράστιου ταφικού μνημείου στην Αμφίπολη Σερρών και η πιθανότητα να ανήκει στον Αλέξανδρο είναι σημαντικότατη. Υπάρχει, όμως, πιθανότητα ο τάφος να ανήκει όντως στον αυτοκράτορα της Μακεδονίας;

Πού μεταφέρθηκε το πτώμα του;

Μετά το θάνατό του, το πτώμα του «αρνήθηκε» για μεγάλο χρονικό διάστημα να ακολουθήσει την δεδομένη πορεία της σήψης. Ωστόσο αυτή η παράδοση αμφισβητείται έντονα από τους ιστορικούς που θεωρούν ότι ήταν ένας θρύλος που αναπτύχθηκε το 323 π.Χ. για να τονιστούν οι «υπεράνθρωπες» ιδιότητες του νεκρού βασιλιά. Το σίγουρο είναι ότι το πτώμα του ταριχεύτηκε με τον αιγυπτιακό τρόπο (αφού ο Αλέξανδρος ήταν Φαραώ) και μεταφέρθηκε σε άγνωστη τοποθεσία, ώστε να μην «ενοχλείται» από τα πλήθη των πιστών του ακολούθων. Ποιο, όμως, μπορεί να ήταν το μέρος αυτό;

Κατ’ αρχάς, λόγω του ότι ο Μακεδόνας στρατηλάτης είχε γίνει Φαραώ, το πιθανότερο ήταν να έχει θαφτεί σε πυραμιδωτό τύμβο. Υπάρχει μια μαρτυρία του Αμβρόσιου Σκυλίτσου, διακεκριμένου μέλους της ελληνικής κοινότητας της Αιγύπτου που ισχυρίστηκε ότι το 1850 είχε μπει στον τάφο του Αλεξάνδρου, στην Αλεξάνδρεια. Βρισκόταν στα ερείπια της πτολεμαϊκής πόλης, κάτω από ένα μεγάλο τζαμί. Ωστόσο, οι ανασκαφές εκεί δεν έβγαλαν τέτοιο συμπέρασμα.

Πολλοί ιστορικοί, πάντως, επιμένουν ότι το πιο λογικό σημείο είναι όντως η Αλεξάνδρεια (με έναν ενδιάμεσο σταθμό τη Μέμφιδα). Ήταν η μεγαλύτερη πόλη που είχε ιδρύσει ο αυτοκράτορας και η λατρεία του για τον αιγυπτιακό πολιτισμό θα έβρισκε λογική συνέχεια με το να ταφεί στην Αίγυπτο, ως Φαραώ.

Η όαση της Σίβα ήταν για χρόνια μια άλλη εκδοχή, αφού υπάρχει αναφορά από αρχαίους ιστορικούς μιας επιθυμίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου να ταφεί εκεί. Ωστόσο, όταν το 1995 η αρχαιολόγος Λιάνα Σουλβατζή ανακοίνωσε ότι ανακάλυψε τον τάφο του, χλευάστηκε από ολόκληρη την αρχαιολογική κοινότητα, καθώς τα ευρήματά της εκεί ήταν πολύ μικρότερης κλίμακας από αυτά που θα ταίριαζαν σε έναν αυτοκράτορα. Αυτός είναι πιθανότατα και ο λόγος που σήμερα, στα ευρήματα της Αμφίπολης, τηρούνται πολύ χαμηλότεροι τόνοι. Οι ιστορικοί θεωρούν ως πιθανότερη εξέλιξη την επιστροφή του πτώματος στην Μακεδονία. Ιστορικά, οι βασιλείς της Μακεδονίας θάβονταν στην πατρίδα τους, όπου κι αν έβρισκαν το θάνατο. Είναι όμως ο τύμβος που ανακαλύφθηκε στην Αμφίπολη ο τάφος που ψάχνουν όλοι τόσες χιλιάδες χρόνια;

Ο θάνατος της Ρωξάνης και του διαδόχου

Μπορεί να μην υπάρχουν ιστορικά δεδομένα για την πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου μετά το θάνατό του, γνωρίζουμε όμως τι συνέβη με τη γυναίκα του, τη Ρωξάνη και το γιο του, τον Αλέξανδρο τον Δ’. Μπορεί ο Μέγας Αλέξανδρος να όρισε ως διάδοχό του τον «δυνατότερο», ωστόσο τυπικά βασιλιάς της αυτοκρατορίας του μετά το θάνατό του ήταν ο φυσικός του διάδοχος. Ο Αλέξανδρος ο Δ’ γεννήθηκε λίγο μετά το θάνατο του πατέρα του, το 323 π.Χ. Η Ρωξάνη ήταν Περσίδα, από την Βακτριανή, και ο Αλέξανδρος την έχει παντρευτεί κυρίως για πολιτικούς λόγους, για να κατευνάσει το αντάρτικο του λαού της.

Όταν ο αυτοκράτορας πέθανε, ο διάδοχός του και η μητέρα του οδηγήθηκαν στη Μακεδονία. Ένα βρέφος και μια γυναίκα σε ξένη χώρα θα ήταν εύκολη λεία για τους στρατηγούς που έριζαν για την πραγματική διαδοχή της αυτοκρατορίας. Οι περιπέτειές τους ήταν άπειρες στο δρόμο προς τα εκεί. Έφτασαν τελικά, αλλά δεν κατάφεραν να γλιτώσουν. Το 311 π.Χ. έπεσαν θύματα άγριας δολοφονίας έπειτα από εντολή του Κάσσανδρου, ενός από τους πιο ισχυρούς στρατηγούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο τόπος της δολοφονίας τους ήταν η Αμφίπολη Σερρών.

Όταν ο Δημήτρης Λαζαρίδης, ο αρχαιολόγος που ξεκίνησε τις ανασκαφές εκεί το 1965, ανακάλυψε τα πρώτα ευρήματα, δεν έγινε ποτέ λόγος για τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η διάδοχός του στις ανασκαφές, Κατερίνα Περιστέρη, όταν βρήκε το μεγάλο πυραμιδωτό τύμβο, μίλησε –ακόμη και τότε με επιφυλακτικότητα- για τον τάφο της Ρωξάνης και του Αλεξάνδρου του Δ’ και όχι για τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Και η ιστορική αλήθεια είναι ότι μάλλον αυτό το σενάριο έχει μεγαλύτερη πιθανότητα. Υπάρχει όμως και η άλλη οπτική: Να μεταφέρθηκε το ταριχευμένο πτώμα του αυτοκράτορα εκεί, για να ταφεί δίπλα στη σύζυγο και το γιό του. Όταν βρεθεί η είσοδος στον τύμβο και οι αρχαιολόγοι καταφέρουν να εισχωρήσουν στα άδυτά του, όλα τα μυστικά θα ξεκλειδωθούν.