του Ρούλη Κοκελίδη*
Στόχος της ημερίδας είναι η ενεργοποίηση και η παρέμβαση των ανθρώπων της επιστήμης, του πολιτισμού και της τέχνης, στην πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική κρίση της σύγχρονης κοινωνίας. Βασική επιδίωξη είναι το ζωντάνεμα της Διανόησης στην χώρα μας και το ξεπέρασμα της παράξενης και παράλογης σιωπής.
Διανοούμενοι, επιστήμονες από διάφορους τομείς, δημοσιογράφοι και καλλιτέχνες κλήθηκαν να καταθέσουν τους προβληματισμούς τους για την κρίση που μαστίζει την ελληνική κοινωνία, αλλά και την υφήλιο και η οποία πρωτίστως είναι κρίση αξιών. Ταυτοχρόνως, θα παρουσιαστούν προτάσεις ώστε να ξεπεραστεί η κρίση, η οποία επηρεάζει πολλαπλά τη χώρα, δημιουργώντας πολύ μεγάλες δυσκολίες στους πολίτες και καταρρακώνοντας θεσμούς, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να εμφανιστούν φαινόμενα διάλυσης της κοινωνίας.
Στη σύγχρονη εποχή όλο και περισσότερο είναι εμφανές ότι επιστρέφουμε στην οικονομική ζωή του 19ου αιώνα, όταν η οικονομική δύναμη ήταν υπερβολικά συγκεντρωμένη στα χέρια λίγων.
Η νεοφιλελεύθερη άποψη κατόρθωσε να πείσει πως αποτελεί την μοναδική απάντηση στα προβλήματα της συσσώρευσης και της ανάπτυξης. Ηγεμόνευσε πολιτικά, γιατί υποσχέθηκε οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική εξέλιξη γενικότερα.
Η ασυδοσία της αγοράς και η κερδοσκοπία, οι οργανισμοί πιστοληπτικής αξιολόγησης, δημιούργησαν εφιαλτική κατάσταση σε πολλές περιοχές του πλανήτη.
Η υποανάπτυξη, η δραματική αύξηση της ανεργίας ιδιαίτερα στη νεολαία, η φτώχεια, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, τα διατροφικά προβλήματα, η κλιματική αλλαγή, οι φυσικές καταστροφές, οι πολεμικές επεμβάσεις ήταν και είναι βασικά στοιχεία της πολιτικής της.
Δυστυχώς η Ε.Ε. κατακερματισμένη κινείται χωρίς στρατηγική, παρά το γεγονός ότι ο κόσμος γνωρίζει τρομακτικές προκλήσεις και ανατροπές, και παρουσιάζει ένα τεράστιο πολιτειακό και πολιτικό έλλειμμα. Οι νέες αναδυόμενες δυνάμεις με την Κίνα πρωταγωνίστρια κατακτούν μέρα με τη μέρα ουσιαστικό ρόλο στα διεθνή πράγματα. Ήδη η μεγάλη χώρα της Ανατολής θεωρείται ανταγωνιστική με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η κρίση που βιώνει η χώρα μας και οι άλλες χώρες του ευρωπαϊκού νότου έχει δείξει ότι έχει να κάνει και με τις ευρωπαϊκές πολιτικές που κυριάρχησαν τα τελευταία χρόνια.
Η Ευρώπη χωρίς πολιτική και χωρίς ηγεσία δεν έφερε κανένα θετικό αποτέλεσμα, η απόκλιση μεταξύ Νότου και Βορά έχει μεγιστοποιηθεί. Το σημερινό ευρωπαϊκό οικοδόμημα απέτυχε. Η κρίση είναι δομική. Η ευρωπαϊκή κοινωνία είναι θρυμματισμένη, απαισιόδοξη, αφυδατωμένη από ιδέες, οράματα, ενέργεια.
Στα πλαίσια αυτά και με τις τεράστιες ευθύνες του πολιτικού συστήματος στη χώρα μας βιώσαμε τη χρηματιστηριακή φούσκα, τον αχαλίνωτο νεοπλουτισμό και καταναλωτισμό, τη διαφθορά και τα σκάνδαλα. Βιώσαμε την «ισχυρή» Ελλάδα των Ολυμπιακών Αγώνων, την «υπερδύναμη» στην Ν.Α. Ευρώπη.
Ελπιδοφόρο βέβαια είναι ότι μια άλλη κατάσταση αρχίζει να διαφαίνεται.
Στη βαθειά κρίση του πολιτικού συστήματος και της ελληνικής κοινωνίας ο ρόλος της διανόησης με την ευρύτερη έννοια είναι και πρέπει να είναι καταλυτικός. Η αφύπνιση των πολιτών, το ξεπέρασμα της παθητικότητας και της ιδιώτευσης είναι το ζητούμενο.
Αν η Ελλάδα αποκτούσε «σκέψη», όπως θα υπογράμμιζαν, εάν ήταν εδώ, μαζί μας, οι μεγάλοι διανοητές Νίκος Πουλαντζάς, Κώστας Αξελός και Κορνήλιος Καστοριάδης, θα μπορούσε να δώσει αξιόπιστες λύσεις, με την απαραίτητη επεξεργασία, εξειδίκευση, έμπνευση και χωρίς τη μηχανική εισαγωγή ιδεών και μοντέλων. Η χώρα μας χρειάζεται ένα νέο πολιτικό και πολιτιστικό όραμα που θα δίνει ριζικές και πειστικές απαντήσεις στην αναξιοπιστία του πολιτικού συστήματος, στην απαξίωση των πολιτικών κομμάτων και στην αδυναμία των θεσμών.
Έμπνευσή μας ας αποτελέσει ο Νίκος Καζαντζάκης που με τον Ζορμπά μας έχει δώσει τη δυνατότητα αντιμετώπισης της ζωής. Η «τρέλα μας» αλλά και το «πάθος μας» μπορούν να γίνουν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα για μια νέα ποιότητα ζωής.
Στην προοπτική αυτή με ουσιαστικό διάλογο και με ενεργητικές πρωτοβουλίες, η κοινωνία μας μπορεί και πρέπει να γίνει «το δημοκρατικό πολιτικό εργαστήρι» στα σύγχρονα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα. Με πραγματικό διάλογο πρέπει να δώσουμε στη δημοκρατία μια νέα διάσταση πιο ουσιαστική, πιο καινοτόμα και πιο αποτελεσματική. Να διαποτίσουμε το λαό μας με νέες ιδέες για ένα εναλλακτικό, δημοκρατικό, παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης, το οποίο με καινούργια στρατηγική θα αναμετρηθεί με τα νέα δεδομένα της εποχής.
Τελικά ήταν και είναι πάντα επίκαιρος ένας από τους σημαντικότερους διανοητές της εποχής μας ο Αντόνιο Γκράμσι, ο οποίος τόνιζε «Μισώ τη σιωπή και την αδιαφορία».
*Εισαγωγική παρέμβαση στην ημερίδα του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ «Κρίση και Διανόηση» που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα.
