του Βακουφάρη Περικλή
τ. Σχολικού Συμβούλου
Στην Κωνσταντινούπολη εκδόθηκαν αρκετές εφημερίδες. Οι πρώτες ήταν: “Τηλέγραφος του Βοσπόρου” (1855) και η “Βυζαντίς”, της οποίας η έκδοση συνεχίστηκε ως τα 1885. Ο γνωστός ιστορικός της εκπαίδευσης Ματθαίος Παρανίκας, στο “σχεδίασμα” του σημειώνει ως πρώτη εφημερίδα, ελληνόγλωσση τον “Οθωμανικόν μηνύτορα”, όμως δε σώθηκαν φύλλα της και μάλλον αυτή η εφημερίδα εκδίδονταν σε γαλλική γλώσσα από τον μισέλληνα εκδότη της “Spectatekt Oriental” της Σμύρνης. Άλλες εφημερίδες της Πόλης ήταν: “Ομόνοια” (1863), “Νεολόγος” (1866) του οποίου η έκδοση ξεπέρασε τα 40 χρόνια, “Κωνσταντινούπολις” (1868), “Τύπος” (1870), “Θράκη” (1873), “Εποχή” (1875), “Μεταρρύθμισις” (1876), “Ανατολή” (1876), “Αυγή” (1880), “Νέα Επιθεώρησις” και “Πρόοδος”. Επίσης οι σατυρικές: “Μώμος” (1872) και “Βέλος” (1874 – 1888).
Της “Κωνσταντινούπολις” συντάκτες και εκδότες ήταν οι: ΔΗ. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, ΙΠΠ. ΓΑΥΛΑΡΙΟ, ΒΛ. ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ και ΑΘ. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ. Εκδίδονταν κάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή. Το βάρος της έκδοσης σήκωσε ο επιφανής Έλληνας δημοσιογράφος και λογοτέχνης (1848 – 1920) Βλάσης Γαβριηλίδης που γεννήθηκε σε χωριό της Θράκης, εκπαιδεύθηκε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και με δαπάνες του Γ. Σίνα σπούδασε φιλολογία και πολιτικές επιστήμες στη Λειψία. Εμφανίσθηκε αρχικά με σειρά άρθρων που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό της Πόλης “Επτάλοφος” με τον τίτλο “Γενική Ιστορία της Ελληνικής Ιστορίας”. Λόγω πολιτικού του άρθρου στην εφημερίδα “Μεταρρύθμισις” (1878) αναγκάσθηκε, αποφεύγοντας την καταδίωξη των οθωμανικών αρχών, να έλθει στην Αθήνα, όπου διέπρεψε.
Στο σημείωμά μας αυτό επισημαίνουμε ορισμένα δημοσιεύματα των εφημερίδων της Πόλης “Κωνσταντινούπολις”, “Τύπος” και “Νεολόγος” που αφορούν στην ίδρυση της “Μακεδονικής Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητος” τον Ιούλιο του 1871, για να δείξουμε τη δύναμη του τύπου σε εκείνη τη δύσκολη εποχή και να αποδείξουμε την προσφορά στα εθνικά θέματα του μεγάλου δημοσιογράφου Βλάση Γαβριηλίδη.
“ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ” Εφημερίς των Λαών της Ανατολής
Τετάρτη 15 Σεπτεμβρίου 1871
Αριθμ. Φύλ. 1117
“Και ιδού προ τινός έτερος «ο Μακεδονικός Φιλεκπαιδευτικός», την σύστασιν σχολών προτιθέμενος εν ταις Μακεδονικαίς Επαρχίαις Καστορίας, Σισανίου και Γρεβενών, πολλά κατά συνέπειαν υπισχνούμενος, ανέτειλεν ως άλλος φαεινός εκ της εώας αστήρ, φως παρέξων τοσαύταις μυριοίσιν ομογενών παρ’ οις εισέτι, η παιδεία θεωρείται χρήμα τι αριστοκρατικόν, καρπός απηγορευμένος”.
Αριθ. Φ. 1119
17 Σεπτεμβρίου 1871
“Προσκαλούνται τα μέλη της Φιλεκπαιδευτικής Μακεδονικής Αδελφότητος ίνα παρευρεθώσι την ερχομένην Κυριακήν 19 τρέχοντος εν τω ιερώ ναώ των Πατριαρχείων, ένθα τελεσθήσεται θεία και ιερά λειτουργία παρά της Α. Θειοτάτης Παναγιότητος μεθ’ απάσης της Ιεράς Συνόδου και μνημονευθήσονται τα ονόματα απάντων των αδελφών και συνδρομητών. Μετά την Θείαν λειτουργίαν μεταβήσονται άπαντες οι Αδελφοί εις την κατά Φανάριον αίθουσαν της Λέσχης Μνημοσύνης προς γενικήν συνέλευσιν”.
Ο Γενικός Γραμματεύς
Γ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Αριθ. Φύλ. 1121
21 Σεπτεμβρίου 1871
“Η ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ”
Πάντοτε μεν ευτυχείς και ημάς και το έθνος λογιζόμεθα, οπόταν ευαγγέλους ειδήσεις περί συστάσεως συλλόγων και αδελφοτήτων τω δημοσίω μετακοινώμεν, πάντοτε αμετάστατον και δυσεκνίπτον χαράν αισθανόμεθα οπόταν καθορώμεν το ημέτερον έθνος απραξία εχόμενον τον πνευματικόν συνεταιρισμόν και αισθανόμενον ότι μόνον δι’ αυτόν θα κατορθώσει όπως απαξάπαντα της ελληνικής κοινωνίας τα στρώματα πληρώση παιδείας και αναπτύξεως, υπερβαλλόντως όμως σκιρτώμεν και αγαλλόμεθα εθνικώς οπόταν την ζωηφόρον διώρυγα του πνευματικού συνεταιρισμού προς εκείνας μάλιστα τας χώρας διορώμεν στρεφομένην, ας αιχμηράς και ανύδρους ου μόνον, δεν επότισαν τα ζωήρυτα των γραμμάτων νάματα, αλλά και πλείστα εισίν οι επιβουλευόμενοι και δι’ αιωνίας αχλύος ηθικού ζόφου απειλούντες κατακαλύψαι αυτήν.
Μία εκ των χωρών τούτων ή μάλλον μία και μόνη εστίν η εύανδρος και ελληνικωτάτη Μακεδονία, η άλλοτε μεν, διά των τρισενδόξων και μεγαλοφρόνων υιών της παγκόσμιον ηθικήν κατάκτησιν υπερηφάνως αναλαβούσα, νυνίδε οιζυρά και αθλία, εσωτερικώς μεν πάσχουσα, εξωτερικώς δε απειλουμένη υπό του κατακλυσμού των παραδόξων Βαλκανιάδων Μουσών αίτινες νεήλυδες και ξέναι ολοσχερώς έτερον ή μούσαι εισίν, βαρβαρόφωνοι και δίκην κοράκων διά των δυσήχων κρωγμών των πειρώμεναι, να καταπνίξωσι την μελωδίαν των ελληνικών αηδόνων.
Και αφ’ ης μεν η αλλόκοτος ζάλη ηγητόρων Έθνους τινός μεταστήσασα το κέντρον του εθνισμού των από της ιδίας αυτών πατρίδος εις ξένην όλως και αβούλγαρον γην επειράτο δήθεν εκβουλγαρίσαι Θράκην τε και Μακεδονίαν δι’ ακαταλογίστον διωγμόν της ελληνικής γλώσσης και παρανόμου σφετερισμού ελληνικών εκκλησιών και σχολείων, αφ’ ης λέγομεν οι απατηλά όνειρα της πανσλαβιστικής εταιρίας συνεκέντρωσαν τας πολυπλοκάμους αυτής ενεργείας εν Μακεδονία ιδίως, σύμπας ο ελληνικός τύπος και σύμπασα η κοινή του έθνους γνώμη διατόρως υπεδείκνυον την ανάγκην συστάσεως σχολών της τε ανδρώας και θηλείας νεολαίας όλως ούτως ουχί βίας κατά της βίας αντιτάξωσιν, αλλά δι’ ηθικώς όλως μέσων κατασχύνωσι τους το σκότος θηρεύοντας και ανορθούντες την Μακεδονίαν εκ του ληθάργου αυτής καταστήσωσιν αυτήν ικανήν όπως απορραπίζη διά της γενικής της ελληνικής παιδείας ανάπτυξιν τους φανατικούς αυτής πολεμίους.
Και όμως εκτός του, εν Αθήναις προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων, Συλλόγου όστις σιωπηρώς μεν, αλλ’ αποτελεσματικώς παρέσχε τη Μακεδονία πολλάς υπηρεσίας επί τη Ελληνική μορφώσει της νεολαίας αυτής, πέμπων και χρήματα εις τας σχολάς και χιλιάδας αλφαβηταρίων δωρεάν, εκτός, λέγομεν, αυτού, οβολόν χάρις της αναγεννήσεως των γραμμάτων, ουδέν εκτός λόγων κενών και πτεροέντων επέων πραγματικόν τι υπέρ της απειλουμένης Μακεδονίας κατειργάσατο.
Μόνον επ’ εσχάτων γενναία τινά και φιλοπάτριδα της Μακεδονίας τέκνα συνελθόντα ίδρυσαν Φιλεκπαιδευτικήν Μακεδονικήν Αδελφότητα, ης σκοπός ην το συστήσαι σχολεία εις ορισμένας Μακεδονικάς επαρχίας. Νομίζοντες ότι ταπεινούμεν τον υψηλόν αυτής σκοπόν επιμένοντες εις έπαινον αυτού και εγκώμια αναγράφομεν ενταύθα λεπτομερείας περί της γενομένης την παρελθούσαν Κυριακήν Πατριαρχικής λειτουργίας προς ευλογίαν ταύτης της Μακεδονικής Αδελφότητος.
Συνλειτουργούν του Π. Οικουμ. Πατριάρχη ολοθύμως ευλογήσαντι τους ιδρυτάς της Αδελφότητος τρεισκαίδεκα Σ. Αρχιερείς, ελάμπρυνε δε την τελετήν ο απ’ άμβωνος επί τούτω νευρωδέστατον και μεστόν ύψους ρητορικού λόγον απαγγείλας ο Αρχιμανδρίτης Δωρόθεος ο Ευελπίδης ον και δημοσιεύομεν όπως ίδη το δημόσιον ότι ουκ έλιψαν τη εκκλησία ημών ρήτορες άξιοι ν’ ανέρχονται τον ιστορικόν εκείνον άμβωνα, άξιοι ν’ ανορθώσωσι το επ’ εσχάτων καταπεσόν ιερόν της εκκλησίας βήμα…
Μετά την θείαν λειτουργίαν τα μέλη της Μακεδονικής Αδελφότητος συνήλθον εν τη αιθούση της λέσχης «Μνημοσύνης» όπου άλλη τελετή εγένετο υπό των Σεβ. Αγίων Βόσνης, Γρεβενών και Χαλεπίου, νέα δε λογύδρια εξεφωνήθησαν υπό του Λολλά υπέρ της Αδελφότητος μογήσαντος και ανωτέρου παντός επαίνου διά την φιλομουσίαν αυτού ιεροδιακόνου Στεφάνου Νούκα ως και δεύτερου υπό του Αρχιμ. Κ. Ευελπίδου.
Μετά ταύτα αναχωρήσαντων αιν ειρτιμένων φιλομούσων ανδρών, η Αδελφότης προέβη εις την επικύρωσιν του διορισμού του τε Σχολάρχου και του προσωπικού των διδασκάλων της εν Τσοτυλίω σχολής και εις την αναγόρευσιν κατά το άρθρον τέταρτον του κανονισμού ως ευεργετών των σεβ. Αρχιεπ. Αγ. Νικαίας Ιωαννικίου προσενεγκόντος το ποσόν είκοσιν οθ. λιρών εφ’ άπαξ και πέντε λίρ. Κατ’ έτος του Αγ. Γρεβενών κ. Γενναδίου του πολλά μογήσαντος υπέρ της Αδελφότητος και προσενεγκόντος δέκα οθ. λίρας, του αξιοτίμου προέδρου αυτής, κ. Κων/νου Θωμαΐδου, προσενεγκόντος μιαν οικίαν εις Εδιρνέ κάπου διακοσίων πήχεων περίπου και δέκα οθ. λίρ.του κ. Κων/νου Νούκα προσενεγκόντος εν οικόπεδον εν Βεβεκίω, της κυρίας Ουρανίας Κων/νου Νούκα προσενεγκούσης εν οικόπεδον εις το αυτό μέρος εκατόν πεντήκοντα πήχεων, του κ. Μιχαήλ παπά Βασιλείου προσενεγκόντος την οικίαν του εν Τσοτυλίω επί τρία έτη άνευ ενοικίου προς σχηματισμόν της σχολής και 5 λιρ. του κ. Νικολάου παπά Ανδρέου προσενεγκόντος λίρ. 30 και του κ. Ιωάννου Παρτάλη προσενεγκόντος δέκα οθ. λίρ.
Δεν έχομεν ή να παραδώσωμεν τα ονόματα αυτών εις την εθνικήν ευγνωμοσύνην και θεωρήσωμεν την αδελφότητα ταύτην ως εργαζομένην υπέρ του καθόλου ελληνισμού.
“ΤΥΠΟΣ, ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ”
Αριθ. Φυλ. 141
23 Αυγούστου 1871
“Η ΕΝ ΚΩΝ/ΛΕΙ ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ”
“Πέμποντες υμίν κατ’ απόφασιν γενομένων εν γενικήν συνελεύσει των αδελφών τον κανονισμόν της αρτίως συστάσης ΦΙΛΕΚ. ΜΑΚ. ΑΔΕΛΦ. Κρίνομεν καλόν όπως δώσωμεν υμίν αναγκαίας τινάς διασαφήσεις.
Η Μακεδονία, η πατρίς τοσούτων και τηλικούτων επ’ αρετή και παιδεία διαπρεψάντων ανδρών, εστερείτο μέχρι του δε φιλεκπαιδευτικού κέντρου, όπως δι’ αυτού ως από πυρήνος διαδίδωνται και ενισχύωντας εν αυτή τα τε γράμματα και αι τέχναι, διά των οποίων ο άνθρωπος εξευγενίζεται και ευημερεί. Την ανάγκην ταύτην από πολλού συναισθανόμενοι οι εν Κων/λει παρεπιδημούντες Μακεδόνες των επαρχιών Σισανίου, Γρεβενών και Καστορίας θεία αρωγή προς εκπλήρωσιν ταύτης προέβησαν εις την σύστασιν της ρηθείσης αδελφότητος πεποιθότες ότι θα τύχωσι, προς επίτευξιν, του επιδεικνυομένου σκοπού, της γενναίας συνδρομής και συμπράξεως των απανταχού διεσπαρμένων φιλομούσων και φιλογενών τέκνων της Μακεδονίας και παντός ομογενούς ανδρός διαφλεγομένου υπό πατριωτικκών αισθημάτων προς ηθικοποίησιν και μόρφωσιν πάσης μεν νεολαίας, ιδία, δε των επαρχιών εκείνων, εν αις στερείται παντάπασιν αξίων λόγου εκπαιδευτηρίων”.
4 Οκτωβρίου 1871
Αριθ. Φυλ. 234
“Ιδρύθη Βουλγαρική Αδελφότης εν Κων/λει, ήτις διεκήρυξεν προς τους Βουλγάρους, όπως αντιπολιτευθώσι την Μακεδονικήν Αδελφότητα, ήτις αποκαλείται ελληνική προπαγάνδα υπό της επιτροπής της”.
“ΝΕΟΛΟΓΟΣ” 5/8/1871
«Η ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ»
“Ουδέν υπάρχει μάλλον τερψίθυμον εις τον ποθούντα την πρόοδον του έθνους ή το να πληροφορήται τα περί συστάσεως συλλόγων κι αδελφοτήτων προτιθεμένων να συντελέσωσι συνενωμέναις δυνάμεσι προς την διανοητικήν της ηθικήν ανάπτυξιν των κατοίκων της ευρυχώρου οθωμανικής αυτοκρατορίας, εν εποχή καθ’ ην οι πάντες προς την της παιδείας διάδοσιν οργώσι. Τούτου ένεια ασμένως και εγώ προσέρχομαι, ίνα διά του υμετέρου φύλλου γνωστά ποιήσω τοις απανταχού των καλών ερασταίς τα κατά την σύστασιν και τον σκοπόν της εσχάτως συσταθείσης «Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητος».
Ως οι πάντες γιγνώσκουσιν, η τον ύπατον των αρχαίων Φιλοσόφων Αριστοτέλην γεννήσασα Μακεδονία μέχρις εσχάτην, δεν έπαυσε τιμώσα εκ των ενόντων τας κλεινάς του Διός και της Μνημοσύνης θυγατέρας δια διατηρήσε ως Ελληνικών σχολών, εν αις διάσημοι του Γένους διδάσκαλοι εξεπαίδευον την προς τα ελληνικά γράμματα οργώσαν μακεδονικήν νεολαίαν εστερείτο όμως μέχρι προ ολίγων ημερών φιλεκπαιδευτικόν τίνος κέντρου καταλλήλου, ίνα επ’ αυτού ως από κοινής τίνας εστίας διαδίδωνται αι ζωογόνοι και πνευματεργάτιδες, του της παιδείας ηλίου ακτίνες. Επειδή δε ως τοιούτον κέντρον μόνο η Κωνσταντινούπολις ηδύνατο να χρησιμεύση, εν η εδρεύει ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος, και ήτις τοσαύτας και ετέρας Φιλεκπαιδευτικάς Αδελφότητας αριθμεί και υπό πλείστων όσων φιλομούσων και βαθυπλούτων ομογενών κατοικείται, διά χίλια περίπου χρηστά τέκνα της πατρίδος, εξ ων συγκροτείται η εν τη μεγαλουπόλει ταύτη αξιότιμος συντεχνία των εκ Μακεδονίας κτιστών αυθορμήτως επέβαλον ένα τοίς ετήσιον φόρον εικοσιτεσσάρων γροσίων έκαστος, όπως χρησιμεύση ως πυρήν του προς καθίδρυσιν ελληνικού σχολείου και γυμνασίου εν Τσοτυλίω, του υπό του ποταμού Αλιάκμονος διαβρεχομένου λεκανοπεδίου εν τω καζά Ανασελίτσης, απαιτουμένου χρηματικού κεφαλαίου.
Εις δε το γυμνάσιον θα διδάσκωνται, εκτός της ελληνικής και Τουρκικής γλώσσης, η γαλλική ή άλλη Ευρωπαϊκή γλώσσα, τα συνήθη εγκύκλια γυμνασιακά μαθήματα και τα αναγκαιότατα εκ των τεχνών γεωργικής ραπτικής, υποδηματοποιίας, ξυλουργίας, ιχνογραφίας και αρχιτεκτονικής”.
“ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ” 22-9-1971
“… ανεκηρύχθη η της Αδελφότητος σύστασις, μετά δε την επικύρωσιν και υφ’ απάντων των μελών υπογραφήν του κανονισμού, εγένετο η εκλογή της διευθυνούσης επιτροπής, συγκροτηθείσης ως έπεται: Κωνσταντίνος Θωμαΐδης πρόεδρος, Ν. Αργυριάδης και Δ. Κωνσταντινίδης αντιπρόεδροι, Π. Βασιλειάδης γεν. γραμματείς και Θεοχάρης Γεωργίου ταμίας. Σύμβουλοι δε υποχρεωτικοί επίτροποι: Στέφανος Λέκος, Νικ. Παπανδρεου, Χ. Κάλφας και Χατζηαθανάσιος Μπέκος, οι αρχηγοί των δύο τμημάτων της συντεχνίας, Χρ. Γεωργίου, Ευ. Παύλου, Δ. Ξανθούλης, Χ. Σκερκέμης, Κ. Νούκας, Ιωάν, Παρτάλης, Γεωρ. Αποστολόπουλος και Κων. Κολοκυνθόπουλος…”
Ανάμεσά τους είναι δύο Κλεισουριώτες. Ο Στέφανος Λέκου και ο Ιωάννης Παρτάλης, οι οποίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της Αδελφότητας, η οποία συνέβαλε στο άπλωμα της παιδείας στη Δυτική Μακεδονία, απ’ όπου κατάγονταν τα περισσότερα μέλη της Διοίκησης, ο Πρόεδρος από τη Βλάστη, ο Κάλφας από το Δίλοφο, ο μητροπολίτης Ιωαννίκιος από το Ροδοχώρι, ο Στέφανος Νούκας από τη Δάφνη, ο Κωνσταντινίδης από το Ροδοχώρι, ο Κολοκυνθόπουλος από τον Πεντάλοφο κ.λπ. Από τη δράση της Αδελφότητος βοηθήθηκε πολύ και η Καστοριά μας. Αξίζουν πολλοί έπαινοι στο εσνάφι (συντεχνία) των Μακεδόνων κτιστών της Πόλης για τις προσφορές τους αυτές. Ακόμη πιο μεγάλη ήταν η ίδρυση του Κυριακού Σχολείου από την Αδελφότητα στην Κωνσταντινούπολη, που πήρε αυτό το όνομα, διότι λειτουργούσε κάθε Κυριακή και φοιτούσαν σ’ αυτό νέοι Δυτικομακεδόνες που εργάζονταν και δεν είχαν άλλη διέξοδο για μόρφωση. Άρχισε να λειτουργεί στις 4 Νοεμβρίου του 1874 που έφτασε το μαθητικό δυναμικό του τους 300 νέους και διδάσκονταν χρήσιμες για τα επαγγέλματά τους γνώσεις αλλά και ποικίλα θεωρητικά μαθήματα, όπως Κατήχησις, Ανάγνωσις και διασάφησις κειμένων, Εκκλησιαστική μουσική, Καλλιγραφία, Γραμματική, κ.λπ.
Όμως η λειτουργία του διήρκεσε μόνο δύο έτη λόγω έλλειψης πόρων. Έτσι:
“ΝΕΟΛΟΓΟΣ” 29/12/1976
“Μετά λύπης πληροφορούμεθα ότι η Αδελφότης ηναγκάσθη, ελλείψει πόρων, να διαλύση το ενταύθα από διετίας λειτουργούν Κυριακόν Σχολείον του λαού, εις ο εφοίτων περί τους 300 εργατών παίδες, μανθάνοντες τας αναγκαίας προκαταρτικάς γνώσεις και απαλασσόμενοι από πολλών κατά τας Κυριακάς παρεκτροπών, και όπερ διά να συντηρηθή δεν απαιτούνται μεγάλα ποσά. Ο Νεολόγος και άλλοτε ύψωσε την φωνήν συστάσεως τοιούτων σχολών και ήδη καθήκον ιερόν εκπληρών επικαλείται την συνδρομήν των ομογενών υπέρ του κοινωφελούς τούτου έργου της Μακεδονικής Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητος και εξορκίζει τα μέλη αυτής, ίνα και αύθις αναλάβωσι, τον καλόν τούτο αγώνα, όστις επί τέλους θέλει στεφθή δι’ εντελούς επιτυχίας…”.
