Του Β. Π. Καραγιάννη
Η Κοζάνη ήλθε στην επικαιρότητα του πανελλήνιου τελευταία, κατά κωμικογελοίον τρόπο εντός της ελληνικής Βουλής, τραγικά στην Πλατεία Συντάγματος, αλλά κωμικοδιασκεδαστικά στα πέριξ της, όπου σύγχρονοι αγυιόπαιδες υδρολόγησαν επί κεφαλής και πλάτης ενός εκ των νυν πατέρων της- πέντε άνδρας ως άλλη Σαμαρείτης γυνή έχει εν όλω. Οι εκλεγμένες δυνάμεις (σοφές οι κεφαλές τους) στην πρώτη κρέμονταν από τα χείλη βουλευτή, σωτήρα του έθνους -εξαιρετικά κατά την άλλοτε διαφήμιση του ομότιτλου σιγαρέτου πριν από τον καιρό της τσιγαροαπαγόρευσης- άρα και εμού προσωπικά και τον ευχαριστώ γι αυτό. Στην άλλη Μεγάλη Πλατεία της ξέχειλης ελευθερίας, επιλεγμένες χημιογόνες, δακρυγόνες, ροπαλογόνες (1) δυνάμεις –πάλι του έθνους- έβαζαν τάξη κι «Οπου ακούς «τάξη» ανθρώπινο κρέας μυρίζει», στο χάος των αγανακτισμένων και στις κανονικές πλην εξεγερμένες κεφαλές τους με την καλή και την ανάποδη των γκλομπς των. («Κι από την ανάποδη φοριέται η φαντασία και σ’ όλα τα μεγέθη της» (Οδ. Ελύτης «Μαρία Νεφέλη).
Ομως και στο μακρινό παρελθόν δύο φορές ήλθε στο ελληνοοθωμανικόν επίκεντρον η πόλη.
Την πρώτη για πνευματικό ζήτημα, με επίκεντρον τον λόγιο της περιόδου του ύστερου νεοελληνικού διαφωτισμού, κοζανίτη Γεώργιο Ρουσιάδη, ο οποίος μετέφρασε δηλαδή παράφρασε τον Όμηρον (ραψωδίες από την Ιλιάδα και Οδύσσειά του). Ηταν τόσον …επαρκής η μετάφραση-παράφρασή του (ομοιοκατάληκτη με ενδιαφέροντα έως σπαρταριστά σχόλια) την οποία σχολίαζαν οι τότε όμοιοί του, όπως τ’ απαθανατίζει στην «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» του ο Κ. Θ. Δημαρά ως ακολούθως:
Τον Όμηρον τυφλόν ιδών ηρώτησεν ο Αδης:
και ποίος σε ετύφλωσεν;
– Ο Γιώργος Ρουσιάδης.
Παραφράζοντας με τη σειρά μας τα τότε, ερχόμενοι στο σήμερα της Μεσοπρόθεσμης αμηχανίας μας, μπορούμε να σημειώσουμε, ως δεινοί παραφραστές (αλλά όχι και καταχραστές της ιστορίας ή της όποιας εμπιστοσύνης) πως:
Το Μεσοπρόθεσμο ιδών ηρώτησεν ο Αδης
και ποίος σε εψήφισεν;
-Ο Αλέκος Αθανασιάδης.
***
Τω καιρώ εκείνω η Κοζάνη είχε έλθη εκ νέου στην επικαιρότητα με το κάρφωμα του Ρήγα Βελεστινλή και των συντρόφων του στην Αυστριακή αστυνομία κι από κει στην Τουρκική, από τον εμπορευόμενο στην Τεργέστη κοζανίτη Δημήτριο Οικονόμου. Αργότερα κυκλοφόρησαν στον ελληνικό χώρο τα Τετράστιχα ιάμβεια του Ανωνύμου (από την Κέρκυρα) με τον τίτλο: «Η Ελλάς Δεινοπαθούσα» τότε, νυν ΔΝΤπαθούσα, στα οποία η Ελλάδα καταριέται βαριά τον κοζανίτη Δημήτριον Οικονομίδην.
Στο 6ο τετράστιχον αναφέρει για τον προδότη:
Ου Κοζάνη πατρίς σοι, αλλ’ Ισκαρία·
τοίους γαρ άνδρας οίδεν εκφύειν κύων
προδότας, εκτρώματα και αποστάτας,
οιός, φονεύ, συ, ων τα πρώτα συ φέρεις.
Σ’ αυτό το ποίημα, λίαν καταδικαστικό για την πόλη και τον προδότη απάντησε ο άλλος μέγας λόγιός της Μιχαήλ Περδικάρης με ποίημα σε αρχαία γλώσσα και τίτλο «Ειδύλλιο του αυτού Μιχαήλ Πρεδικάρη Κοζάνη Απολογουμένη» και σε 324 στίχους. Ομως δεν αρκέστηκε μόνο σ’ αυτό αλλά κάθισε κι έγραψε ολόκληρο βιβλίο με τον τίτλο «Ρήγας ή κατά ψευδοφιλελλήνων» στο οποίο καταδίκαζε άγρια τον Ρήγα και τους συντρόφους του (δεν υπήρχαν ακόμη τότε οι «σύντροφοι» του πασόκ οι οποίοι ασπλάχνως παρέδωσαν στην δικαιοσύνη τον γενναίο τους ιππότη Ακην Τζχτζπλν) και επαινούσε τον προδότη της πατρίδος Δ. Οικονόμου.
Αντιγράφω κάποιους τελευταίους στίχους του ποιήματος το οποίο είναι σε γλώσσα ακατάληπτη ακόμα και για φιλολόγους. Αλήθεια, μήπως κανείς από τους εμβριθείς αυτής της επιστήμης μπορεί να το αποδώσει στην νεοελληνικήν (κι όχι φυσικά στο κοζανίτικο ιδίωμα); Θα πράξει σχεδόν άριστα εν όψει μάλιστα του εορτασμού των 100 χρόνων της απελευθέρωσης της πόλεως έτσι για να μαθαίνουμε το παρελθόν.
…Κάπρος γαρ όντως και τίγρις τε και δράκων
προς Ρήγαν αυτόν ουκ αν είη θηρίον·
και γαρ κακίστων Ρήγας ην των θηρίων,
και θηρίον κάκιστο ων η γη τρέφει,
είπερ μάτην έφθειρεν Ελλάδος έθνος
όπως γενοιτ’ αν εγκρατής εθναρχίας…
Ταύτα και μενω.
Σημείωση 1. Αυτοί είναι Ομηρικά κατάλοιπα μάλλον των συμμάχων των Τρώων. Στο Η της Ιλιάδος στιχ. 135- 144ο Δ. Μαρωνίτης (εκδ. Αγρα) μεταφράζει:
Οπότε πρόμαχος στάθηκε αντίκρυ τους ο Ερυθαλίων
άντρας ισόθεος, στους ώμους του φορώντας τ’ άρματα
του θεϊκού Αρηθόου, που είχε παράνομα
«ροπαλοφόρος». Ετσι τον φώναζαν οι άντρες κι οι καλλίζωνες
γυναίκες γιατί δεν πολεμούσε μήτε με τόξο μήτε και με μακρόσκιο
δόρυ, αλλά με σιδερένιο ρόπαλο, μ’ αυτό τσεκούρωνε
τις φάλαγγες του εχθρού.
Ομως τον σκότωσε κι αυτόν με δόλο κάποτε ο Λυκούργος,
όχι παλικαρίσια· τον στρίμωξε σ’ ένα στενό, όπου
δεν τον προφύλαξε απ’ τον χαμό ο σιδερένιος του λοστός…
Βιβλιογραφία ελάχιστη
1. Λ. Ι. Βρανούσης «Ρήγας ή κατά Ψευδοφιλελλήνων», ανέκδοτον έργον του Μιχαήλ Περδικάρη (1811). Ακαδημία Αθηνών, Επετηρίς του Μεσαιωνικού αρχείου 11 (1961), Αθήνα 1997
2. Β.Π. Καραγιάννη «Ο Ρήγας Βελεστινλής και η Κοζάνη ή οι Κοζανίτες» στον τόμο Ο πανβαλκάνιος επαναστάτης Ρήγας Βελεστινλής και η Δυτική Μακεδονία. Πρακτικά ημερίδας, Σιάτιστα 1998, εκδ. Ινστιτούτου Βιβλίου και Ανάγνωσης, Κοζάνη 2002.
