Ο Πλάτων στους Νόμους 813 κ.ε. χωρίζει τους αρχαίους χορούς σε ειρηνικούς και πολεμικούς , όπως χωρίζουμε και σήμερα τους ποντιακούς.Στο 815 α γράφει για την προέλευση του χορού, η οποία μας λέει ότι δεν είναι τίποτε παρά η σωματοποίηση της ομιλίας.
Κρατώ τον πλατωνικό ορισμό για το χορό αναλογιζόμενος πώς θα μπορούσε ένας λαός ,που η γλώσσα του ταυτίζεται με την ιωνική του Ομήρου… 850 χρόνια Π.Χ. !! οι χοροί του να μην ακολουθούν παράλληλη ιστορική πορεία με αυτή της γλώσσας, που τους συνοδεύει στους περισσότερους ρυθμούς. Είναι βέβαιο ότι αυτοί χάνονται στα βάθη των αιώνων και φτάνουν στο μύθο του Αρχαίου σκωπτικού Θεού ΄΄Μώμου ΄΄ Εξ’ ού και ο ποντιακός χορός ΄΄Μωμό- γεροι΄΄
Θα αποτελούσε μέγιστη ιεροσυλία και καταισχύνη κάποιος νεοέλληνας στη σημερινή μας εποχή , να επιχειρήσει να αλλοιώσει ,να παραχαράξει με προσθήκες από αλλοεθνείς χορούς ΄΄ όπως τούρκικους ,αρμένικους, κουρδικούς ,ασύριους ή ρωσικούς χορούς.)
΄΄ Όταν μάλιστα κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ,ο χορός σε συνδυασμό με το τραγούδι , αποτέλεσε ένα ισχυρό όπλο ενάντια στην αλλοτρίωση και την απώλεια της εθνικής συνείδησης. ΄
Πολλούς από τους Χορούς που παρεισέφρισαν στο χορευτικό μας σύνολο , τους χόρεψαν για κάποιους λόγους και περιστασιακά μικρές ομάδες ποντίων , για ένα πολύ μικρό διάστημα κατά τις οικονομικές και άλλου είδους μεταναστεύσεις που έγιναν έξω από τα γεωγραφικά όρια του πόντου.
Είναι ιστορικά και ηθικά ανεπίτρεπτο αυτόν τον πολιτιστικό θησαυρό των αρχαιοπρεπών χορευτικών στοιχείων να τον συνταυτίσουμε με τους πολιτισμούς άλλων λαών, που ως κέντρο ιστορικό έχουν τις στέπες τις Κασπίας και τις Μογγολίας.
Γενικά κοινά στοιχεία αρχαίων και ποντιακών χορών..
1ον Αρχαίοι και ποντιακοί χοροί χωρίζονται σε Θρησκευτικούς ,Πολεμικούς ( πυρρίχιους) , Ερωτικούς.
2ον Σκηνική μορφή , σχήμα , κράτημα.
Αρχαίοι χοροί και ποντιακοί χοροί : Ήταν κυκλικοί , οι χορευτές κρατούσαν τους καρπούς (χειροκρότημα) το σώμα ήταν όρθιο, τα χέρια συνήθως στους ώμους ή υπερυψωμένα, και οι βηματισμοί χορεύονταν από άνδρες και γυναίκες . μουσικά όργανα ο αυλός ( χειλιαύρ’ ή Αγγείο ) και η λύρα. Οι οργανοπαίχτες στο κέντρο του χορού έπαιζαν και τραγουδούσαν και οι χορευτές επαναλάμβαναν την επωδό του τραγουδιού.
3ον ο ποντιακός χορός είχε τα ίδια μέτρα με τους αρχαίους χορούς.
Είναι απαραίτητο για όποιον θελήσει να ερευνήσει τους ποντιακούς χορούς, να αναζητήσει :
1ον τα κοινά χαρακτηριστικά και τους συμβολισμούς, που έχουν με τους αρχαίους χορούς.. Επίσης η λέξη «Μουσική» η τέχνη των Μουσών περιλάμβανε τη μουσική, την ποίηση και το χορό, που για τους Έλληνες εκείνης της εποχής ήταν όλα μέρος του ίδιου πράγματος.
2ον τα ρυθμικά και μουσικά μέτρα, που τους συνδέουν με το μακρινό παρελθόν.΄΄ Θεωρία του Τρυφιούς ή Τρισυπόστατου των χορών Ζακύ Πρινεντί Archive.gr – Δημοσιεύσεις: Το πρωτογενές τελετουργικό δρώμενο της μουσικής, του χορού και του λόγου 7/9
Τους παραπάνω ισχυρισμούς επιβεβαιώνει ο ιστορικός της Τραπεζούντας Σάββας Ιωαννίδης. στο βιβλίο του ΄΄ Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντας ΄΄ που εκδίδεται στην πόλη το 1870. και μας λέει:
΄΄Ο χορός είναι η πιο αγαπημένη διασκέδαση για τους κατοίκους αυτής της χώρας,( Πόντου) Και συνοδεύεται με τραγούδι και με λύρα. Είναι κυκλικός απαραίτητα. Άρα ο ποντιακός χορός έχει όλα τα στοιχεία της αρχαίας τραγωδίας. Οι χορευτές κατά τη διάρκεια του χορού διατηρούν μεγάλη ησυχία και με θρησκευτική ευλάβεια αποφεύγουν κάθε τι ,που θα μπορούσε να μολύνει το χορό . που πραγματικά θεωρείται ιερός.
Η επόμενη επιβεβαίωση για το ενιαίο και το αρχαοπρεπές των ποντιακών χορών γίνεται από τον Δημοσθένη Οικονομίδη, έναν από τους πιο διαπρεπείς ερευνητές και λαογράφους του Πόντου, απόφοιτου της μεγάλης σχολής του γένους, και διδάκτορα του πανεπιστημίου της Λειψίας.
Ο Δ. Οικονομίδης δημοσίευσε το 1923 μία μελέτη με τον τίτλο ΄΄Άσματα και χοροί εν Πόντω΄΄.
Ο μεγάλος μας λόγιος, πριν καταθέσει τη μελέτη του ταυτίζει τους ποντιακούς χορούς με τους ομηρικούς και μας λέει ότι αυτό μαρτυρείται στους 593- 595 στίχους της Ηλιάδος.
Ένθα μεν οι Θεοί και παρθένοι Ολφεσίβοιαι
Όρχευντ’ αλλήλων επί καρπώ χείρας έχοντες.
Ο Λουκιανός ονομάζει τον χορό Ομάλ’ = ΄΄ Όρμον και τον περιγράφει ως εξής: ο όρμος είναι χορός των εφήβων και των παρθένων, τον χορεύουν ο ένας κοντά στον άλλον και σχηματίζουν Όρμον = Περιδέραιο =κύκλος. Η παρθένος, που ακολουθεί τον έφηβο, δείχνει στις άλλες κοπέλες να χορεύουν κόσμια με σύνεση και ηθική.
Ομοιότητες των αρχαίων με τους ποντιακούς χορούς.
Κόρδαξ και Σίκινος = Μωμογέρεα
Στην ποντιακή χορευτική τέχνη ( Μωμογέρεα) και παράδοση εδράζει και υποκρύπτεται η αρχαία κλασική εποχή και η δομή της αρχαίας ελληνικής ταυτότητας.
Ο λαϊκός χορός των Μωμογέρων αποτελεί μια αρχέγονη μορφή θεάτρου. Παρόμοιες τελετουργίες έχουν τις ρίζες τους στις διονυσιακές λατρείες. όπως τα Βάκχεια, οι Κώμοι, τα Λήναια και τα Ανθεστήρια.
Τα ποντιακά Μωμόγερα δεν είναι άλλος από τον λατρευτικό χορό διθύραμβο, που τραγουδούσαν οι σάτυροι μεταμφιεσμένοι σε τράγους που με την συνοδεία αυλού επιδίδονταν σε ένα οργιαστικό και ξέφρενο ρυθμό,
Ο Λουκιανός στο περί ορχήσεως κεφάλαιο στ. 79. είναι απόλυτα σαφής λέγοντας : ΄΄ Η μέν γε Βακχική όρχησις εν Ιωνία μάλιστα και εν Πόντω σπουδαζομένη ,καίτοι σατυρική Ούσα΄΄.
Ο Κόρδακας ήταν ο χαρακτηριστικός κωμικός χορός και περιγράφεται ως άσεμνος με περιστροφές του σώματος με υπονοούμενα.
Ο Σίκινος επίσης ήταν Διονυσιακός σκωπτικός χορός των ακόλουθων Σελινών, που σατίριζαν και πείραζαν με περιπαικτική διάθεση όπως ο χορός των μωμόγερων .
Βαυκισμός = Ομάλ μονόν
Ο Βαυκισμός ήταν ένα είδος ιωνικού χορού βακχικού χαρακτήρα, που πήρε το όνομά του από το χορευτή Βαύκο. Πολυδ. (IV, 100): Ήταν ένας ήρεμος και μαλακός χορός, που έκανε το σώμα μαλθακό. Σύμφωνα με τον Ησύχιο έτσι ονομάζονταν και ένα είδος λυρικού τραγουδιού (Ωδής) ήταν δηλαδή ιωνική όρχισις (χορός) και Ωδή (τραγούδι) κάτι αντίστοιχο με το σιγανό και αργόσυρτο ποντιακό μονόν ομάλ, που συνοδεύεται πάντα με τραγούδι του έρωτα της ξενιτιάς ή του πόνου.
Διθυραμβικός χορός = Διπάτ’ι ( Δύο πατήματα)
Είναι διθυραμβικός χορός και συγκαταλέγεται στους θεατρικούς χορούς .
Οι χοροί αυτοί εκτελούνταν με συνοδεία τραγουδιού από τους υποκριτές, οι οποίοι λέγονταν και ορχηστές.
Οι χοροί αυτοί χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες ,α) της τραγωδίας,
β) της κωμωδίας γ) της σατυρικής ποίησης. .( Οι Τελετουργικοί Χοροί στους Αρχαίους Πολιτισμούς, Μαρία Χιμένεθ Πλάνα, Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη) Είχαν τις ρίζες τους στους δραματικούς ποιητές και οι συμμετέχοντες ήταν ορχηστές και χορογράφοι.
Οι χοροί αυτοί πλαισίωναν τις αρχαίες τραγωδίες του Αισχύλου. ( Σεμινάριο φιλοσοφίας Νέα Ακρόπολη Ηρακλείου) Ο εσωτερικός συμβολισμός του αρχαίου χορού .(συνέδριο Νοέμβριος Δεκέμβριος 2013 )
Στην ποντιακή κοινωνία με το χορό αυτό τραγουδήθηκαν όλα τα ακριτικά έπη του ακρίτα της τρίχας το γεφύρι , ο Γιάννες ο μονόγιανες κ.τ.λ. Αητέντς επαραπέτανεν
Γέρανος = Κοτσαγγέλ’(ιν)
Ο Ποντιακός χορός Κοτσαγγέλ’(ιν) χορεύεται στο τέλος της γαμήλιας τελετής , από άνδρες και γυναίκες, που περιπατούν χορεύοντας στους δρόμους των συνοικιών.
Είναι ο αντίστοιχος με τον τελετουργικό χορό Γερανουλκό που χορεύτηκε προς τιμήν του Απόλλωνα στη Δήλο .Χορεύεται σε σχηματισμό φουρκέτας ( Λαβύρινθου ή Φιδιού) (Κοτσαγγέλ’(ιν) στα ποντιακά = δρόμος ή ραφή ελικοειδής.) Το χορό αυτό μπορούμε να τον συνταυτίσουμε με το χορό του Θησέα που χορεύονταν σε σχήμα φουρκέτας ,αναπαρασταίνοντας τον Μηνωϊκό λαβύρινθο.
Τον ίδιο όρο με αυτόν του ΄΄κοτσαγγέλ’ ΄ ( Κοτσάγγελος = (Κοτσός –Άγγελος)΄ χρησιμοποιεί ο Όμηρος στην ΄΄ Ιλιάδα ΄΄ ( Σ. 590 μετάφραση Ν. Καζαντζάκη –Ι. Κακριδή) λέγοντας μας τα εξής χαρακτηριστικά:
΄΄Ξομπλιάζ’ ακόμ’ ο Κουτσο-πόδαρος Θεός και χοροστάσι,
Όμοιο με εκείνο που ΄χει ο Δαίδαλος της ομορφομμαλούσας
Της Αριάδνης στην απλόχωρη Κνωσό παλιά φτιαγμένο.
Άγουρα εκεί κι ακριβογόραστες παρθένες είχαν στήσει χορό,
Κι ένας του άλλου εκρατούσανε πα στον αρμό τα χέρια.΄΄
Στην περίπτωση αυτού του τελετουργικού χορού παρατηρούμε χορευτικές συνάφειες, που έχουν να κάνουν:
Με το θεϊκό χορό ( Κουτσοπόδαρος Θεός = Κουτσός Άγγελος ) και κρατούν ο ένας τον καρπό του άλλου, χορεύονταν περιπατητικά από άνδρες και γυναίκες σε σχήμα λαβύρινθου.( ο Ρόμπερτ Γρέιβς ΄΄στο βίο του Θησέα ΄΄ μας λέει: ότι τον χορό αυτό τον χόρεψαν για πρώτη φορά άνδρες και κοπέλες μαζί, αμέσως μετά την εξόντωση του Μινώταυρου στην Κρήτη.
Εμμέλεια= Θύμισμα
Ο χορός αυτός είναι κατά τον Ησίοδο χορός του γάμου αντίστοιχος με τον ποντιακό γαμήλιο χορό Θύμισμα
Στον γαμήλιο χορό το θύμισμαν παρατηρούμε τα θρησκευτικά του χαρακτηριστικά , μιας και χορεύεται με τον παπά που κρατά μάλιστα και το θυμιατό στο χέρι. Εδώ προσέχουμε ότι στα αρχαία τελετουργικά χαρακτηριστικά του χορού προστίθενται νέα θρησκευτικά στοιχεία,
Ενώ ο πυρήνας του χορού διατηρεί τα γενεσιουργά τελετουργικά στοιχεία μέσα στους αιώνες.
Ο τελετουργικός αυτός χορός χορεύεται από εφτά ζευγάρια και τον τελετάρχη το ΄΄Τεκ΄΄( τον έναν) με την επωδό ΄΄χάραξεν η ανατολή.΄΄ Μας παραπέμπει και πάλι στο χορό του Θησέα που αμέσως μετά την νίκη του επί του Μινώταυρου έστησε μαζί με τα εφτά ζευγάρια που τα γλύτωσε από τον μινώταυρο το χορό της νίκης έξω από τον λαβύρινθο. Δώρα Στράτου ΄΄Οι δημοτικοί χοροί ΄΄
Τα κοινά τελετουργικά χαρακτηριστικά των δύο χορών του Ποντιακού ΄΄Θύμισμαν΄΄ και της Εμμέλειας συμβολίζουν το ξεκίνημα της ζωής των νεόνυμφων, επιβεβαιώνοντας έτσι την πραγματική διαχρονική σχέση του τελετουργικού δρώμενου ,το οποίο απλώς μεταλλάχθηκε στο χρόνο και προσαρμόστηκε από το πρωτογενή του μορφή στη σύγχρονη γαμήλια απεικόνιση.
Θερμαστρίς= Λαγγευτόν ή τρομαχτόν
Θερμαστρίς ένας αρχαίος ζωηρός και πηδηχτός χορός. Ο Ησίοδος μας τον περιγράφει ως Θερμαστρίς όρχισις: ΄΄ έντονος και διάπυρος τάχους ένεκα ΄΄ δηλαδή: χορός έντονος και φλογερός, εξαιτίας της ταχύτητάς του.
Ο Πολυδεύκης ( ιv, 102 )γράφει για τον ίδιο χορό : ΄΄ Θερμαστρίδες, έντονα ορχήματα ΄΄ οι θερμαστρίδες είναι πηδηχτοί χοροί.
Στον πόντο, οι Σάββας Ιωαννίδης Δημοσθένης οικονομίδης , Παρχαρίδης Ι Μελανοφρύδης Π. αυτό τον ονομάζουν το χορό αυτό Λαγγευτόν ,Τρομαχτόν , Χυτόν ή Χυμιχτόν . Ο δε Παπαμιχαλόπουλος τον ονομάζει πηδηχτό ή λαγγευτό και τον χαρακτήριζει Πρωτοτυπότατο και ρυθμικότατο κυκλικό χορό
Όταν ήρθαν οι πρόσφυγες πόντιοι στην Ελλάδα και τον χόρεψαν, οι ελλαδίτες τον χαρακτήρισαν ως διαβολικό χορό . του προσέδωσαν δηλαδή τον ίδιο χαρακτηρισμό με αυτόν του Αθήναιου ( ΙΔ΄629D, 27) ΄΄Η Θερμαστρίς περιλαμβάνεται στους μανιακούς χορούς.΄΄
Αντιστροφή =Σερανίτσα
Ο αρχαίος χορός αντιστροφή ήταν ένας χορός που οι χορευτές κατά την εκτέλεσή του αντιστρέφονταν απότομα από την μία προς την άλλη κατεύθυνση ( από δεξιά προς αριστερά). Ο χορός συνοδεύονταν από τραγούδι που τραγουδιόταν κατά την αντιστροφή του χορού. Αντιστροφή ήταν επίσης και το δεύτερο μέρος των λυρικών τραγουδιών στα αρχαία δράματα.
Ο ποντιακός χορός Χεριανίτσα ή εικοσιένα έχει την απόλυτη αντιστροφή κατά την εκτέλεσή του.
Γιατί να μην υποθέσει κανείς ότι ο χορός αυτός είναι μία ιστορική απεικόνιση του αρχαίου χορού Αντιστροφή;
Συρτός= Κοτσιχτόν ομάλ’ ή Εμπροπίσ’
Ο Συρτός ανάγεται στην αρχαία Ελλάδα. Το όνομά του το πήρε από την αρχαιοελληνική λέξη σύρω ( τον χορό) Ο χορός μνημονεύεται στην επιγραφή του Επαμεινώνδα ( στα μέσα του 1ου μ.Χ. ) στη Βοιωτία και αναφέρει ΄΄ την των συρτών πάτριον όρχησιν θεοσεβώς επετέλεσεν ΄΄.
Ο Συρτός χορεύεται σήμερα σ’ όλη την Ελλάδα και στον Πόντο , συναντιέται με διάφορες ονομασίες όπως: Εμπροπίσ’ ,Σαμψουνταίϊκον ομάλ’ και χορεύεται με το γνωστό τραγούδι ΄΄λάχανα πουλί μ’ λάχανα…΄΄
Πυρρίχιος =Σέρα χορός
Ο Πυρρίχιος χορός ανήκει στην κατηγορία των πολεμικών χορών των αρχαίων Ελλήνων .
Κατά τον πλάτωνα είναι μια μίμηση πολέμου, μια αναπαράσταση των φάσεων του με τη συνοδεία αυλού ή λύρας.
Στην αρχαιότητα το χορό αυτό τον χόρευαν στη γιορτή των Διοσκούρων και στις γιορτές των Παναθηναίων. Στον πόντο τον χόρευαν στα μεγάλα πανηγύρια και τις δεξιώσεις αρχόντων.
Οι κινήσεις του αρχαίου πυρρίχιου κατονομάζονται από τον Ξενοφώντα, με τις εξής ονομασίες όπως : Ποδισμός = γρήγορη εναλλαγή των ποδιών , έκνευση= στροφές στα πλάγια , ύπειξη= οπισθοχωρήσεις , ταπείνωση = χαμηλώματα του κορμιού , Ξιφισμός = κινήσεις επίθεσης και άμυνας , κλαγή= χτύπημα των όπλων , τετράκομος = επίθεση μαζική προς τον εχθρό .
Στο βιβλίο του ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΟΝΤΟΝ , Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ στη σ.224 περιγράφει τις ίδιες κινήσεις του Σέρα χορού λέγοντας : ΄΄ ότι θα ηδύνατο τις να κατατάξει τον Σέρρα χορόν μεταξύ των διασημοτέρων χορών ολοκλήρου του κόσμου .σ. 226
Η οποιαδήποτε έρευνα για τους λαϊκούς χορούς μπορεί να αναδείξει τη διαφορετικότητα και την υποκειμενικότητα, που επικρατεί ως προσωπική άποψη και να οδηγήσει σε αντικρουόμενες απόψεις . Αυτό γίνεται αντιληπτό από τη διαφορετική αισθητική των χορών από συγκρότημα σε συγκρότημα .
Αυτή όμως η πολυχρωμία θα μπορούσε να αποφευχθεί, αν προηγούνταν μια συστηματική μελέτη, που θα αφορούσε τη μορφή και την κινησιολογία του χορού.
Στην παραδοσιακή χορογραφία και χορευτική λαϊκή μνήμη επικρατεί ομοιομορφία, κάτι που είναι αυταπόδεικτο στις λαϊκές γιορτές και τα ποντιακά πανηγύρια, όπου εκατοντάδες χορευτές χορεύουν με τον ίδιο τρόπο.
Γι αυτό η συστηματική μελέτη και έρευνα πρέπει να προηγείται της διδασκαλίας των χορών και ιδιαίτερα πριν την παρουσίασή τους να υπάρχει η αποδοχή τους από επιστημονική επιτροπή, που θα οριστεί από την Π.Ο.Ε.
