Το να μιλάς στην Ελλάδα για συγχωνεύσεις ανώτατων ιδρυμάτων είναι σαν να παραβιάζεις ανοιχτές θύρες. Τι άλλο θα μπορούσε να γίνει σε μια χώρα, όπου εδώ και 30 έτη περίπου υπάρχει υπερπαραγωγή πτυχιούχων και νέων τμημάτων, χωρίς βασική αντιστοιχία με την οικονομία και την αγορά εργασίας. Αργά ή γρήγορα οι φούσκες σκάζουν.
Το να μιλάς επίσης για συγχώνευση στην ΕΙΔΙΚΗ περίπτωση της Δυτικής Μακεδονίας επίσης είναι κοινοτυπία. Πρόκειται για μια πολύ μικρή Περιφέρεια (2,6% του πληθυσμού), όπου δεν χωρούν δυο ΒΙΩΣΙΜΑ ανώτατα ιδρύματα, μιας και πρέπει να μοιραστούν τον ίδιο -και λιγοστό- ζωτικό χώρο. Έχοντας αρκετά ομοειδή Τμήματα (και μερικά καθόλου ελκυστικά) απευθύνονται στις ίδιες ή συγγενείς «ομάδες στόχου», δηλ. σε υποψήφιους φοιτητές μεσαίας ή χαμηλής βαθμολογίας. Το οξυγόνο τους λιγοστεύει, αφού το ένα Ίδρυμα συχνά αναπνέει σε βάρος του άλλου. Π.χ τα ερευνητικά αντικείμενα συχνά είναι ίδια και τα χρήματα πεπερασμένα, οπότε υπάρχουν διελκυστίνδες για το ίδιο κομμάτι πίτας (όπως το – αχρείαστο –πρόγραμμα CCU των 10 εκ. €).
Όσο βέβαια υπήρχε «μηχανική υποστήριξη», δηλ. η κρατική ομπρέλα, δεν ήταν ορατά τα συμπτώματα, όμως σε συνθήκες ελεύθερου ανταγωνισμού – εκεί πάει το πράμα – δεν στέκονται δύο Ιδρύματα στη Δυτ Μακεδονία Αργήσαμε -ή καλύτερα δεν θέλαμε- να το καταλάβουμε ως κοινωνία, γιατί τα οφέλη από τους φοιτητές – «πελάτες» ήταν πολλά.
Τι θετικό φέρνει μια συγχώνευση:
Οικονομίες κλίμακας, πλήρη αξιοποίηση υποδομών, μείωση λειτουργικών εξόδων ανά φοιτητή, έρευνα χωρίς επικαλύψεις, συνενώσεις όμοιων τμημάτων και ΦΡΕΝΟ στην ίδρυση νέων. (Δυστυχώς στο τελευταίο εξακολουθούμε να πάμε με.. σπασμένα φρένα).
Φυσικά κι εδώ, όπως σε κάθε τομέα που απαιτούνταν ριζικές τομές (ασφαλιστικό, δημοσιονομικό, ενεργειακό) χάθηκε πολύτιμος χρόνος και ο σχεδιασμός γίνεται ανάποδα! Για παράδειγμα, πρώτα ξεκίνησε η κατασκευή του νέων κτιρίων του Παν/μίου ΔΜ, (23 εκ + προσαυξήσεις = 10 % όλου του ΕΣΠΑ), και μετά από τρία χρόνια (σήμερα) εξετάζουμε ποιες στεγαστικές ανάγκες θα έχει το νέο Ίδρυμα που θα προκύψει από τη συγχώνευση ! Και προφανώς οι ανάγκες αυτές θα είναι μικρότερες, αφού θα ενταχτεί στην κοινή περιουσία η σημαντική κτιριακή υποδομή (κι ο εξοπλισμός) του ΤΕΙ. (σσ. Επιτέλους, δεν βαρεθήκαμε σ’ αυτό τον τόπο να κτίζουμε μεγαθήρια που μετά λίγα χρόνια υπολειτουργούν ή παροπλίζονται, π.χ τα καποδιστριακά δημαρχεία, τα μεγάλα κτίρια του ΤΕΙ στα Γρεβενά κλπ 😉
ΝΑΙ λοιπόν στις συγχωνεύσεις, αλλά όχι όπως γίνονται σήμερα
Αυτό που βαφτίζεται ως «συγχώνευση» σε όλη τη χώρα δεν έχει καμιά σχέση με τη βιωσιμότητα και τη σοβαρότητα. «Πανεπιστημιοποιούνται» τα ΤΕΙ, χωρίς η Ανώτατη εκπαίδευση να αναδιαρθρώνεται ποιοτικά και να νοικοκυρεύεται χωροταξικά. Πρόκειται για πρόχειρη συγκόλληση, που στην πράξη εκτροχιάζεται σε ένα ξεχείλωμα με σαφώς προεκλογικά χαρακτηριστικά.
Τα παραδείγματα είναι πολλά. Στον τελευταίο νόμο Γαβρογλου 4589/2019, όπου βασιλεύει ο πρόχειρος σχεδιασμός, από τη συγχώνευση του Παν/μίου Αθηνών, Θεσσαλίας και Γεωπονικού με τα ΤΕΙ Θεσσαλίας και Στερεάς προκύπτουν πολλά νέα τμήματα, τα περισσότερα αχρείαστα, (μέχρι και Τμήμα Αεροδιαστημικής στα Ψαχνά Ευβοίας). Να μη μιλήσουμε για τις νέες «Τεχνοπόλεις» και «Πάρκα». Αυτή η πολιτική έχει προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων, όχι βέβαια στις «τοπικές κοινωνίες» που τη σιγοντάρουν, αλλά στον ακαδημαϊκό χώρο. Η Ομοσπονδία Παν/μιακών επικρίνει σκληρά το νόμο Γαβρόγλου, ενώ καθηγητές εγνωσμένης αξίας, όπως ο κ. Λέκκας, διαφωνούν έντονα «με τα δεκάδες νέα Τμήματα με ασαφές αντικείμενο ή Τμήματα σε κορεσμένους τομείς (Νομική, Φυσικό, Μαθηματικό) .. με γεωγραφικό κατακερματισμό άνευ ορίων.. σε μία χώρα που ήδη παράγει δεκαπλάσιους πτυχιούχους από όσους μπορεί να απορροφήσει η αγορά..» [σσ. Έχουμε το μεγαλύτερο ποσοστό φοιτητών στην ΕΕ με βάση το ίδιο το Υπ. Παιδείας (ΑΔΙΠ)]
Για του λόγου το αληθές ας δούμε ένα παράδειγμα: τα Τμήματα Μαθηματικών της επαρχίας. Το Τμήμα Σάμου έχει βάση εισαγωγής κοντά στο 10. Το Τμήμα Ιωάννινων και Ηρακλείου ήταν η πρώτη επιλογή μόλις 62 φοιτητών. Με άλλα λόγια δεν υπάρχει ζήτηση για σπουδές Μαθηματικών. Παρόλα αυτά στη Λαμία ιδρύεται νέο Τμήμα, στο Διεθνές Παν/μιο Ελλάδος συζητούν για νέο Τμήμα Μαθηματικών- Φιλοσοφίας, ενώ και στη Δυτ. Μακεδονία προτείναμε στο 1ο πόρισμα Τμήμα Μαθηματικών (Ευτυχώς τώρα υπαναχωρήσαμε).
Κανένας λοιπόν εθνικός σχεδιασμός για το τι πραγματικά χρειάζεται η χώρα, καμιά αξιοποίηση – επικαιροποίηση των στοιχείων ανεργίας κατά ειδικότητα, παρά μόνο «εντεταλμένες» έρευνες που «αποδεικνύουν» πόσο απαραίτητο είναι το τάδε Τμήμα Κολοπετινίτσας. Τι ισχύει έξω; Στην -κατά τα άλλα «κολλημένη»- Βρετανία κάθε χρόνο με ένα απλό ιντερνετικό ερωτηματολόγιο της AgCas έχουν στοιχεία (δωρεάν) για την ανεργία των αποφοίτων τους. Εδώ γιατί δεν το κάνουμε; Διότι πολύ απλά αν δούμε τα νούμερα θα ..φρίξουμε. Σύμφωνα με τη EUROSTAT (2016) η Ελλάδα μπορεί να απορροφήσει μόνον 1 στους 2 νέους επιστήμονες (49.9%). Όσοι βέβαια τα λένε είναι οι «κακοί». Διότι χαλάνε το αφήγημα περί πτυχίων που «ξεκλειδώνουν την αγορά εργασίας», στραπατσάρουν το κοινωνικό στάτους του «σπουδαγμένου» (αλλά άνεργου) νέου και προσγειώνουν το μικρομεγαλισμό της επαρχίας, πάνω στον οποίο πολιτικοί και αυτοδιοικητικοί λαϊκίζουν και χτίζουν καριέρες. (Λαϊκισμός και τοπικισμός είναι αδέρφια δίδυμα).
Κι εδώ η ευθύνη βαραίνει ΟΛΟΥΣ, όχι μόνο τον Υπουργό και τα Ιδρύματα. Μπορεί η εκάστοτε αντιπολίτευση να ρίχνει μερικές τουφεκιές στη Βουλή περί «αλόγιστης ίδρυσης τμημάτων», αλλά σε τοπικό επίπεδο ΚΑΜΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΟΜΜΑΤΟΣ δεν εναντιώθηκε ποτέ σε νέα τμήματα. Το ίδιο και αρκετοί δήμαρχοι, ειδικά των κωμοπόλεων, που κάθε τόσο έρχονται στο ΤΕΙ υποστηρίζοντας με μια «μελέτη» πώς πρέπει να γίνει ένα τμήμα στο δήμο τους. Η μόνιμη επωδός είναι ότι είμαστε «ριγμένοι». Το ζήτημα όμως δεν είναι τι «δικαιούται» η κάθε πόλη και η Δυτική Μακεδονία, αλλά τι δικαιούται η νέα γενιά. Ως πότε θα κάνουμε πολιτικό εμπόριο με τα όνειρα των νέων ανθρώπων ; Φτάνουν τα 500.000 μορφωμένα παιδιά που στείλαμε στην ξενιτειά.
Ειδικά σήμερα η κατάσταση έχει ξεφύγει λόγω εκλογών. Με ποια αρμοδιότητα ο Χ βουλευτής ή περιφερειάρχης «τάζει» δυο τμήματα εδώ και τρία εκεί ; (Για την Καστοριά «καθάρισε» υφυπουργός..) Η ψηφοθηρία έχει παραμερίσει κάθε ορθολογισμό και κάθε πρόσχημα. «Γαβρόγλου δώστα όλα» !
ΚΑΝΕΝΑ νέο τμήμα
Η προσωπική– και «μονότονη» – άποψή μου είναι: ΚΑΝΕΝΑ νέο τμήμα ΣΗΜΕΡΑ σε όλη τη χώρα. Χρειαζόμαστε ΠΡΩΤΑ μετεξέλιξη των προβληματικών τμημάτων, αναμόρφωση προγραμμάτων σπουδών, συγχωνεύσεις ή και καταργήσεις και παράλληλα έναν εθνικό σχεδιασμό (1) μελετημένο ΣΟΒΑΡΑ και ΔΙΑΚΟΜΜΑΤΙΚΑ , που θα ενσωματώνει τις διεθνείς τάσεις και καλές πρακτικές και θα αυξάνει την πίτα με φοιτητές και συνάλλαγμα – από άλλες χώρες (Κίνα, Αραβία κ.α). Πιο έξυπνοι είναι οι Πολωνοί που το έκαναν πράξη;
Ναι λοιπόν, να επενδύσουμε στην εκπαίδευση, άλλα όχι με νέα βάρη στους φορολογούμενους και με πειραματόζωα τους φοιτητές. Προφανώς δεν χρειαζόμαστε άλλο ένα σχέδιο τύπου «ΑΘΗΝΑ», το οποίο ξεκίνησε με όρκους αγάπης στον ορθολογισμό αλλά παντρεύτηκε τον παλαιοκομματισμό ! (με λίγες εξαιρέσεις).
Στη Δυτική Μακεδονία το ευτύχημα είναι ότι εγκαταλείφθηκε η ιδέα για Τμήματα Μαθηματικών και Φυσικής. Το δυστύχημα είναι ότι προτείνεται Τμήμα Χημ. Μηχανικών. Αντί να συγχωνευτούν τα δύο ΙΔΙΑ Τμήματα Μηχαν. Περιβάλλοντος (ο ορισμός της συγχώνευσης), καταργούνται (!) και στη θέση τους ξεφυτρώνει αναιτιολόγητα το Τμήμα Χημ. Μηχανικών. Για το τμήμα αυτό ο διαθέσιμος εξοπλισμός και το εξειδικευμένο προσωπικό είναι ελάχιστα, ενώ από την άλλη στους Μηχανικούς περιβάλλοντος ΤΕΙ έχουν επενδυθεί εδώ και 20 χρόνια πολλά λεφτά σε εργαστήρια και ανθρώπινο δυναμικό. Τα εργαστήρια αυτά μόνο μερικώς μπορούν να καλύψουν σπουδές χημ. μηχανικού και συνεπώς είτε θα παροπλιστούν είτε θα υπολειτουργήσουν και – άρα- θα πάνε στράφι λεφτά, κόποι και πείρα τόσων ετών. Το χειρότερο είναι ότι οι Χημικοί Μηχανικοί (μαζί με τους Μεταλλειολόγους) καταγράφουν τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας μεταξύ των ειδικοτήτων των μηχανικών, σύμφωνα με μελέτη του ΕΜΠ του 2015 (Σήμερα η κατάσταση είναι σαφώς χειρότερη). Ελπίζουμε να επικρατήσουν ωριμότερες σκέψεις, να αποσυρθεί η πρόταση αυτή και να διατηρηθεί το Τμήμα Μηχαν. Περιβάλλοντος με κατευθύνσεις. (σσ. Για θέματα σοβαρά, όπως αυτό, υπάρχει αφόρητη πίεση από την Κυβέρνηση να ληφθούν αποφάσεις, ακόμη και στο γόνατο, μόνο και μόνο για να έχουμε «αυγατισμένα» μηχανογραφικά φέτος. Προεκλογικό και – γι’ αυτό – εξοργιστικό).
Η μεταβατική περίοδος
Σε κάθε μετάβαση υπάρχουν και λεπτομέρειες που δεν ενδιαφέρουν τον πολύ κόσμο, όπως η μεταβατική Διοίκηση ή πώς θα ενταχτεί το προσωπικό των ΤΕΙ. Το κύριο είναι η βιωσιμότητα του όλου εγχειρήματος. Παρόλα αυτά (για να μην θεωρηθεί κι ότι υπεκφεύγουμε) στο τέλος του άρθρου θίγονται και τέτοιες λεπτομέρειες [βλ. (2) και (3)].
Όσον αφορά στους φοιτητές – αποφοίτους απαιτούνται ενιαίες ρυθμίσεις πανελλαδικά.
1) Οι τωρινοί φοιτητές ΤΕΙ, κατά την γνώμη μας, πρέπει να πάρουν πτυχία ΤΕΙ με βάση το καθεστώς που ίσχυε κατά την εισαγωγή τους. «Ό,τι μπαίνεις – βγαίνεις». Τίμια πράματα.
Οι απόφοιτοι ΤΕΙ ωφελούνται από το νέο καθεστώς μέσω κατάταξης. Προτείνουμε κατατακτήριες εξετάσεις ειδικού τύπου με αναγνώριση αρκετών διδαγμένων μαθημάτων (βλ. και Σημ. 4) και μεταβατικό χαρακτήρα. Δηλ. να έχει περιορισμένη διάρκεια (3-5 έτη) και θα δώσει την ευκαιρία στους καλύτερους (όχι όλους) να αναβαθμιστούν, αλλά με κόπο.
2) Φοιτητές του Παν/μίου. Νιώθουν αδικημένοι, διότι «τσουβαλιάζονται» μαζί με τους ΤΕΙτζήδες που μπήκαν με χαμηλότερους βαθμούς. Οκ. Αυτή είναι η γεύση ΣΗΜΕΡΑ. Ας δουν όμως και το ΑΥΡΙΟ. Αν δεν γίνει η συγχώνευση, τότε το ΜΕΛΛΟΝ προβλέπεται ζοφερό (λόγω υπερπαραγωγής πτυχιούχων) και θα «τσουβαλιαστούν» ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ, αδικημένοι και ευνοημένοι, στο τσουβάλι της ανεργίας. Όταν γίνεται μια εγχείρηση, όπως καλή ώρα, εκείνο που κοιτάμε δεν είναι αν θα πονέσει ο ασθενής ΤΩΡΑ, αλλά αν θα επιβιώσει ΑΥΡΙΟ. Ας διαλέξουν λοιπόν: «δικαιοσύνη» για τους τωρινούς φοιτητές ή βιωσιμότητα για όλους (σημερινούς και μελλοντικούς πτυχιούχους). Ιδανικές λύσεις δεν υπάρχουν.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ. Οι εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο είναι ταχύτατες και ειδικά οι επιστημονικές. Όσοι δεν τολμούν να κάνουν μεγάλες τομές και επιμένουν στα «μαγαζάκια τους» αργά ή γρήγορα θα τα κλείσουν.
Λ. Τσικριτζής, Καθηγητής ΤΕΙ ΔΜ
Σημειώσεις
(1). Για τη διαδικασία ίδρυσης νέων Τμημάτων. Θα μπορούσε με ευθύνη του Υπουργείου να δημιουργηθεί– και να επικαιροποιείται- μια «Τράπεζα» βιώσιμων ειδικοτήτων, από την οποία θα επιλέγουν τα ΑΕΙ. Ο φάκελος της αίτησης για κάθε νέο Τμήμα θα αξιολογείται με βάση την επάρκεια του αιτούντος Ιδρύματος (τα επαρχιακά θα έχουν και κάποιο μπόνους «αποκέντρωσης»), τις συνέργειες, το βαθμό «κορεσμού» της ειδικότητας κλπ , κάτι που μπορεί να οδηγήσει και στην απόρριψη μιας αίτησης. Ίσως αυτή η (πρωτόλεια) ιδέα να μπάζει, γιατί δεν έχει δουλευτεί ή γιατί δεν συνάδει με την διεθνώς ισχύουσα «αυτοτέλεια» των ΑΕΙ, αλλά ΚΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ. Δεν μπορεί στο όνομα της «αυτοτέλειας» η Πάτρα να ιδρύει Νομική, χωρίς καν να συζητήσει με τις άλλες Νομικές (η Κομοτηνή ζώστηκε γι’ αυτό τα .. κουμπούρια) ή να ιδρύονται συγχρόνως 3 και 4 Τμήματα τροφίμων, εκτοξεύοντας την ανεργία μιας καλής ειδικότητας στα ύψη.
(2) Διοίκηση η Διοικούσα. Ποιος θα διαχειριστεί τη μετάβαση ; Υπαρκτό δίλημμα αλλά στο βάθος υπάρχει κι η κόντρα για το ποιος θα έχει το πάνω χέρι. Το Παν/μιο, το ΤΕΙ ή το Υπουργείο; Στη Διοικούσα αντιπροσωπεύονται όλες οι τάσεις και ενδείκνυται για μεταβατικές καταστάσεις. Συμφωνούμε για σύσταση Διοικούσας με τον εξής όρο: Το Υπουργείο να εκπροσωπείται με ένα μόνο μέλος, το οποίο να τυγχάνει ΓΕΝΙΚΗΣ ΑΠΟΔΟΧΗΣ από τα εγχώρια ακαδημαϊκά μέλη της Διοικούσας, δηλ. να μην είναι ένας ακόμη «φυτευτός» κομματικός φίλος.
(3) Προσωπικό. α) Διδάσκοντες. Να αξιολογηθούμε με ΚΑΝΟΝΙΚΕΣ διαδικασίες, χωρίς εξαιρέσεις. Τι πάει να πει μοντέλο «fast track» ? Αρκετούς πόντους κέρδισαν τα ΤΕΙ (και οι καθηγητές) τα τελευταία 30 χρόνια. (Μας έδωσαν και τα αναδρομικά ΚΑΚΩΣ όπως και σ’ άλλες συντεχνίες). Ας μην τα θέλουμε όλα δικά μας. Εξάλλου είναι αδιανόητο στο ίδιο κράτος να ισχύουν άλλα κριτήρια αξιολόγησης για τους καθηγητές του ΤΕΙ Ηπείρου (πιο «soft»), άλλα για τη Θεσσαλία κλπ. Κι εδώ η «αυτοτέλεια» φαλκιδεύει την ισονομία. β) Διοικητικό και λοιπό προσωπικό. Να κατανεμηθεί ανάλογα με τις νέες υπηρεσιακές -και όχι προσωπικές-ανάγκες. Τελεία. Λογικές «κεκτημένων» δεν έχουν θέση. Συνένωση σημαίνει μετακινήσεις, νέες δομές και ιεραρχίες. Στόχος η καλύτερη λειτουργία του νέου Ιδρύματος. Αυτό οι περισσότεροι διοικητικοί το ασπάζονται. Για αυτό πιστεύω ότι δεν θα έχουμε «αντάρτικα» και «ασυλίες» σαν αυτές που είδαμε στον Καλλικράτη κατά τη συνένωση των δήμων.
(4) Κοινά διδαγμένα μαθήματα. Πιθανόν οι πολυτεχνίτες να έχουν μια ένσταση ότι τα μαθήματα που θα αναγνωρίζονται μετά τις κατατακτήριες έχουν διδαχτεί στο ΤΕΙ «σε χαμηλό επίπεδο». Μπορεί αυτό να ισχύει, μπορεί όμως να συμβαίνει και το αντίθετο. Π.χ στους Μηχ. Περιβάλλοντος ΤΕΙ τα εργαστήρια διδάσκονται καλύτερα από ότι στο αδελφό τμήμα του Παν/μίου, όχι γιατί οι συνάδελφοι εκεί είναι χειρότεροι, αλλά γιατί απλά το Παν/μιακό Τμήμα, όντας ακόμη χωρίς εξειδικευμένες εργαστηριακές υποδομές, κάνει τα μαθήματα αντί για τον πάγκο στον .. πίνακα !
