Παλεύοντας με ανεμόμυλους, γράφει ο Νικόλαος Τζιούμαρης

Αρχικά πρέπει να πω πως διαφωνώ με τις διάφορες λίστες που κυκλοφορούν και περιέχουν τα «καλύτερα» ή «χειρότερα» ή οτιδήποτε άλλο καλλιτεχνικά έργα, μουσικής, κινηματογράφου λογοτεχνίας κ.τ.λ. Ο βασικός λόγος είναι γιατί θεωρώ πως ένα τέτοιο εγχείρημα εξορισμού είναι αδόκιμο. Ωστόσο το βρίσκω αρκετά διασκεδαστικό και μέχρι ένα βαθμό χρήσιμο ως οδηγό για τους «αρχάριους» με την προϋπόθεση πως μια τέτοια λίστα στήνεται από ανθρώπους «μυημένους». Κάνοντας μια μικρή έρευνα σε παρόμοιες λίστες που αφορούν τη λογοτεχνία προκύπτει πως ο Δον Κιχώτης του Θερβάντες βρίσκεται σε περίοπτη θέση αφού περιέχεται σε όλες και αναγνωρίζεται ως ένα από τα αθάνατα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας το οποίο θα πρέπει να διαβαστεί από τον καθένα.

Το 2002, η Νορβηγική Λέσχη Βιβλίου, με βάση τις προτάσεις εκατό συγγραφέων από πενήντα τέσσερις χώρες (την Ελλάδα εκπροσώπησε ο Βασίλης Βασιλικός) συνέταξε ένα κατάλογο με τα εκατό καλύτερα βιβλία όλων των εποχών. Ο Δον Κιχώτης όχι μόνο υπήρχε στη λίστα αλλά έλαβε και την διάκριση ως το καλύτερο λογοτεχνικό έργο όλων των εποχών.

Από τις αρχές του 16ου αιώνα κυκλοφορούν τα βιβλία της «ιπποσύνης» (ιπποτικά μυθιστορήματα). Βιβλία εξαιρετικά δημοφιλή που αφηγούνται φανταστικές ιστορίες με στρατοκόπους ιππότες οι οποίοι βρίσκονται σε μια διαρκή αχρονική περιπλάνηση σε φανταστικούς τόπους, αντιμετωπίζοντας εξωπραγματικούς εχθρούς και βοηθώντας τους αδύναμους και τους αδικημένους, αποκαθιστώντας τη δικαιοσύνη. Ο Θερβάντες, θέλοντας να κριτικάρει τα εν λόγω μυθιστορήματα, γράφει ένα βιβλίο με το οποίο καυτηριάζει τη σύγχρονή του επικρατούσα άποψη, η οποία ήθελε τη λογοτεχνία να αποτελεί μόνο μέσο ψυχαγωγίας και διασκέδασης. Είχε την πεποίθηση πως η λογοτεχνία θα πρέπει να διδάσκει και να βοηθάει τους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της ζωής. Ο ίδιος βιώνοντας μια δύσκολη καθημερινότητα στην οποία διαρκώς φροντίζει για τον βιοπορισμό τον δικό του και της οικογένειάς του, κάνοντας δουλειές που δεν τις επιθυμεί όπως αυτή του βοηθού προμηθευτή του βασιλικού στόλου και αργότερα του φοροεισπράκτορα, κερδίζει σε εμπειρίες και γνώσεις που αφορούν την ίδια τη ζωή. Πολλές από τις ιστορίες που είτε βιώνουν είτε αφηγούνται οι ήρωες του βιβλίου του είναι αυτοβιογραφικές του συγγραφέα. Η αιχμαλωσία του από μουσουλμάνους κουρσάρους το 1575 και οι συνεχείς περιπλανήσεις του στην ισπανική επαρχία λόγω του επαγγέλματος του φοροεισπράκτορα εμφανίζονται καθώς εκτυλίσσεται η πλοκή του «Δον Κιχώτη».

Χρησιμοποιώντας τα ίδια μέσα με αυτά των τότε δημοφιλέστατων στο ευρύ αναγνωστικό κοινό ιπποτικών μυθιστορημάτων, δηλαδή έναν ιππότη και έναν συνοδό ασπιδοκράτη που περιφέρονται αναζητώντας περιπέτειες, αναπτύσσει βαθυστόχαστους διαλόγους μεταξύ των δύο στους οποίους ο «σαλεμένος» Δον Κιχώτης μιλάει συνετά με γνώση και εμπειρία ζωής και ο λόγος του «αμόρφωτου» Σάντσο Πάντσα συμπυκνώνει ολόκληρη τη λαϊκή σοφία.

Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα γεννήθηκε στο Αλκαλά ντε Ενάρες (περιοχή κοντά στη Μαδρίτη) το 1547 και πέθανε στις 22 Απριλίου του 1616 στη Μαδρίτη. Το γεγονός πως δεν σπούδασε τίποτα δεν τον εμπόδισε να γίνει ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς όλων των εποχών.