Η παράδοση, τα μορφωτικά ιδεώδη και οι διαχρονικές αξίες, επηρεάζουν σε κάθε εποχή τις επιδιώξεις της αγωγής και συντελούν καθοριστικά στη διαμόρφωση της αληθινής Παιδείας και του Έθνους.
Σήμερα όπου η κρίση των αξιών καθίσταται περισσότερο ορατή, η προσήλωση μας στην παράδοση έχει ιδιαίτερη σημασία.
Παιδεία που δε θεμελιώνεται σ’ αυτήν είναι αποκομμένη από τις ρίζες της, απομακρύνεται από τα στοιχεία του πολιτισμού και τις αξίες του παρελθόντος και συνεπώς αδυνατεί να διαμορφώσει γνήσιους σκοπούς αγωγής, που να εκφράζουν τους πόθους και τα ιδανικά ενός λαού. Ανέκαθεν οι σκοποί της αγωγής εθνική και πανανθρώπινη, διαλαμβάνουν κατά τη διατύπωση τους στοιχεία της παράδοσης, τα οποία μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα το παρόν και να συνεχίσουμε ορθά την πορεία μιας εκπαιδευτικής πολιτικής η οποία θα ανταποκρίνεται στη σύγχρονη αντίληψη και τις σημερινές ανάγκες. Στη συνείδηση του λαού, η αλήθεια από το παρελθόν, επέζησε, διότι αντιστάθηκε στην διαπάλη με στοιχεία απατηλά και ξένα προς την ψυχοσύνθεση του. Η αλήθεια αυτή τροφοδοτεί την παράδοση κατά την ιστορική πορεία του πνεύματος και προβαίνει σε νέες αναζητήσεις και προοδευτικές τάσεις κατά τη λύση των διαφόρων προβλημάτων.
Μια σύντομη αναφορά στην έννοια της παράδοσης, θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε περισσότερο το περιεχόμενο της.
Παράδοση είναι η από γενιάς σε γενιά μεταβίβαση γνώσεων, πεποιθήσεων, ιδεών, ηθών και εθίμων, κανόνων συμπεριφοράς και άλλων στοιχείων του πολιτισμού. Τα στοιχεία της παράδοσης είναι «η γλώσσα ως όργανο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, ο τρόπος λατρείας του Θεού, οι διάφορες αξίες, η ηθική του λαού, τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα, τα ειρηνικά έργα, τα πολεμικά κατορθώματα, η δημόσια και η ιδιωτική ζωή, οι κανόνες δικαίου, οι κοινωνικές συνήθειες, η ανάπτυξη της επιστήμης, οι μυθικές διηγήσεις, κ.λ.π. Όλα τα στοιχεία αυτά δίνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της φυλής, η οποία είναι προσηλωμένη στις παραδόσεις της. Επομένως η παράδοση πραγματοποιείται με ορισμένους τρόπους γλώσσας, ζωής και συμπεριφοράς και επηρεάζεται από τον τύπο της εξουσίας, της οικονομίας και του δικαίου. Βασίζεται ακόμη σε άγραφους νόμους και συνδυάζει το παλιό με το νέο, στο φάσμα μιας διαρκούς, ανανεωτικής και προοδευτικής αλλαγής.
Κάθε άτομο δε δέχεται παθητικά την παράδοση, αλλά ασκεί κι αυτό επιδράσεις σ’ αυτή με την προσθήκη νέων στοιχείων, με την παράλειψη άλλων, που δε συμβιβάζονται με το πνεύμα της κοινωνίας και με την προσαρμογή των παλιών στις νέες σύγχρονες αντιλήψεις.
Η παράδοση λοιπόν δίνει περιεχόμενο στη ζωή του ανθρώπου, τον εφοδιάζει με την πείρα του παρελθόντος και του δίνει ώθηση για περαιτέρω εξέλιξη και δημιουργία. Σχετίζεται με τον πολιτισμό του λαού, την ιστορία, την εθνική ταυτότητα, τα ιδεώδη και τις αξίες.
Η παράδοση περιέχει το στοιχείο της ανανέωσης διότι βοηθά τον άνθρωπο στην ευημερία και την πρόοδο. Αναφέρεται μεν στο παρελθόν, αλλά συνεχίζει ανανεωμένη και δυναμική στην πορεία της προς το παρόν και το μέλλον. Είναι ο συνδετικός κρίκος των γενεών μεταξύ τους, οι οποίες παύουν μεν να υπάρχουν βιολογικά, αλλά διαιωνίζονται τα έργα και οι επιτυχίες τους.
Η σημασία της παράδοσης είναι τεράστια όχι μόνο για τη διατήρηση της υπόστασης ενός έθνους, αλλά ακόμη για τη συμβολή της στην ανάπτυξη του πολιτισμού, της προόδου και την προαγωγή της Εθνικής Παιδείας. Είναι απαραίτητο βέβαια να υπάρχει, ο εν μέτρω συγκερασμός παράδοσης και προόδου, ώστε κατά τη διδασκαλία των μορφωτικών αγαθών να μη μένουμε μόνο στα παραδεδομένα, στα παλιά, αλλά συνέχεια και μαζί με αυτά επιδιώκουμε τη κατάκτηση του νέου στα πλαίσια μιας δυναμικής προοδευτικής πορείας. Με τον τρόπο αυτό διατηρείται και προάγεται ο πολιτισμός, χωρίς να αποκόπτεται από το παλιό, εφόσον κάθε νέο στοιχείο ενσωματώνεται στον κόσμο της παράδοσης.
Η διάκριση της παράδοσης σε διάφορες μορφές διευκολύνει τη βαθύτερη κατανόηση της και μάλιστα κατά την άσκηση του παιδευτικού έργου, με τις επί μέρους επιδιώξεις της αγωγής. Εδώ αναφερόμαστε στις σπουδαιότερες περιοχές της παράδοσης τις οποίες ο εκπαιδευτικός οφείλει να λαμβάνει ιδιαίτερα υπ’ όψη του.
Α. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Το θρησκευτικό συναίσθημα είναι έμφυτο σε κάθε άνθρωπο και γι’ αυτό η σχέση του με το Υπέρτατο Όν του δίνει χαρά αισιοδοξία και περιεχόμενο στη ζωή. Η Θρησκεία συμβάλλει στην ηθικοποίηση του ατόμου, στη θεμελίωση της πνευματικής ζωής, στη διάπλαση του χαρακτήρα και στην απόκτηση κοινωνικών αρετών. Η στροφή προς το Θείον οδηγεί στην τελείωση και θέωση του ανθρώπου και εξασφαλίζει γι’ αυτόν χαρά, γαλήνη, μακαριότητα.
Η Θρησκευτική αγωγή αποτελεί πάντα πρωταρχικό μέλημα της Παιδείας, διότι χωρίς αυτήν κάθε παιδαγωγική προσπάθεια αποβαίνει άκαρπη.
Β. ΕΘΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Η Εθνική παράδοση είναι συνυφασμένη με την όλη υπόσταση ενός λαού. Η Εθνική ομάδα διακατέχεται από ακατάλυτους δεσμούς, όπως είναι η κοινή καταγωγή, η κοινή Θρησκεία και γλώσσα, τα κοινά ήθη και έθιμα. Αυτοί οι δεσμοί έκαναν τους αρχαίους προγόνους μας να διαμορφώσουν μια έντονη εθνική συνείδηση και να αισθάνονται ότι ανήκουν σε ένα Έθνος, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος.
Γ. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Η μελέτη της ιστορίας γεμίζει την καρδιά μας με περηφάνια και ενθουσιασμό. Η ιστορική παράδοση βοηθεί τους λαούς και τα άτομα να αποκτήσουν αυτογνωσία και να διαμορφώσουν γνήσια εθνική συνείδηση.
Η στροφή της προσοχής μας προς το παρελθόν μας κάνει να κατανοήσουμε τον πολιτισμό μας, την πρόοδο της επιστήμης, τη δύναμη της αρετής, τα ειρηνικά και πολεμικά γεγονότα.
Η ιστορική μνήμη ενισχύει τη συναίσθηση του χρέους προς την πατρίδα, της ατομικής και ομαδικής ευθύνης και τον ρόλο μας, για τη διατήρηση της ιστορικής μας παράδοσης.
Δ. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Με την πνευματική ζωή ενός λαού ο οποίος θέλει να καυχάται για τον πολιτισμό του, σχετίζοντας αντιλήψεις, ιδεώδη, αξίες και μεγάλης πνοής έργα. Τα μεγάλα πνευματικά δημιουργήματα έχουν ανεπανάληπτη αξία για την τελειότητα τους, τα υψηλά νοήματα και τις αλήθειες που εκφράζουν.