Η ηλικία των λαϊκών δρώμενων – Από τη στήλη “ΤΟ ΚΟΥΜΠΙ” του Θέμη Απατσίδη

Η αγωνία, ο φόβος, η αβεβαιότητα και η προσδοκία των απλών ανθρώπων για τη γονιμότητα της γης αλλά και κάθε ζωντανού όντος, συνδέθηκε στενά στη λαϊκή σκέψη με μια αντίληψη κυκλικής εναλλαγής των εποχών. Κατά τις κρίσιμες στιγμές, στο μεταίχμιο των φυσικών κύκλων, ο απλός άνθρωπος ένιωθε έντονα τον κίνδυνο να διακοπεί η συνέχεια της αλυσίδας από διάφορα δαιμονικά όντα και γι’ αυτό τις θωράκισε με τα λαϊκά δρώμενα και τις τελετουργίες. Οι φωτιές, ο εκστατικός χορός, οι καρποί, οι φαλλοί και πολλά άλλα σύμβολα επινοήθηκαν για τον εξευμενισμό και το γαλήνεμα των δαιμονικών δυνάμεων, ώστε να μη διαταραχθεί ο κύκλος της καρποφορίας.

Ανάμεσα στα μεταίχμια μεταξύ των εποχών, όπου ανθούσαν τα λαϊκά δρώμενα, ήταν στην αρχαιότητα οι πρωτομηνιές, τα ηλιοστάσια και οι ισημερίες. Στις μέρες μας έχουν διατηρηθεί κυρίως δύο οριακές περίοδοι μεταβάσεων, το Δωδεκαήμερο και η Αποκριά. Γνωστά λαϊκά δρώμενα του Δωδεκαημέρου είναι τα Ρογκατσάρια της Καστοριάς, οι Γκέγκηδες του Εμπορίου και οι Μωμόγεροι των Ποντίων, ενώ την περίοδο της αποκριάς εμφανίζονται οι Κουδουνοφόροι του Σοχού και οι Γενίτσαροι και οι Μπούλες της Νάουσας.

Στις παλαιότερες φορεσιές αυτών των εθίμων διατηρούνταν πολλά ζωομορφικά στοιχεία (προβιές, ουρές ζώων, κέρατα, φτερά, κουδούνες κτλ), ενώ σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχε εξοπλισμός μάχης και εκφοβισμού των κακοποιών πνευμάτων (σπάθες, βέργες, μαγκούρες κτλ). Ο απώτερος σκοπός αυτών των δρώμενων ήταν η κάθαρση της κοινότητας από μικρο-παρεκτροπές και η ενίσχυση της κοινωνικής της συνοχής.

Υπάρχουν ανώτερα ή αρχαιότερα δρώμενα; Η απάντηση για την κοινωνική και πολιτισμική ανθρωπολογία είναι ότι ο ανθρώπινος νους έχει κοινή αρχιτεκτονική σε όλες τις κοινωνίες και κάθε πολιτισμός έχει τη δική του εσωτερική λογική, που προσδιορίζεται από μια σειρά οικολογικούς και τεχνολογικούς παράγοντες. Είναι, επομένως, επιστημονικά παράλογο να τοποθετούμε τις κοινωνίες σε μια κοινή, αξιολογικά διαβαθμισμένη κλίμακα. Ένας πολιτισμός μπορεί να κριθεί μόνο μέσα στα ιδιαίτερα του συμφραζόμενα.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι σήμερα τα ιερά σύμβολα έχουν αποβάλει οριστικά τη λατρευτική τους λειτουργία και τη σύνδεση τους με τη φύση. Κυριαρχεί η καθαρά ψυχαγωγική διάσταση και ο ευετηριακός χαρακτήρας. Είναι, επίσης, προφανές ότι καθώς κυλάν τα χρόνια και όσο περιορίζεται ο ζωομορφισμός και η ελευθεριάζουσα ατμόσφαιρα τόσο χάνεται η μαγεία και η αρχέγονη διονυσιακή λάμψη.

Έρρωσθε!