1821: Αποκαθιστώντας εν μέσω των πηγών την πραγματική Ιστορία. Μέρος Α΄: Γρηγόριος ο Ε΄. Γράφει ο Κόττης Κωνσταντίνος

Με το παρόν άρθρο, ξεκινάμε μια προσπάθεια για να αποκαταστήσουμε με βάση τις πηγές την Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Η τελική προετοιμασία για την εθνεγερσία του 1821, εφορμά από το 1814 και την ίδρυση της μυστικής Φιλικής Εταιρίας. Ωστόσο Ρεπουσιάδες στεφανώνουν με ακάνθινα στέφη την σκέψη των νεοελλήνων. Βασική προπαγανδιστική αρχή, πως η Εκκλησία είχε γίνει ένα με τους Τούρκους, προβάλλοντας τους 2 επίσημους αφορισμούς της Επανάστασης. Τι μας παραδίδουν όμως οι πραγματικές πηγές της εποχής; Σήμερα ας κάνουμε μια πρώτη αρχή με τον εκ Δημητσάνας Γρηγόριο (Αγγελόπουλο) τον Ε΄ (1746-1821). Όταν ξέσπασε η Επανάσταση, πατριάρχευε στην Κωνσταντινούπολη.

Πρέπει να τονίσουμε, εδώ, την μαρτυρία του Σπ. Τρικούπη, πως αρχές Ιανουαρίου του 1821, στα χέρια των Οθωμανών είχαν περιέλθει επιστολές του Αλ. Υψηλάντου. Κατά συνέπεια ανέμεναν την επανάσταση, όμως δεν γνώριζαν το που και το πότε. Ο Τ. Gordon σχετικά μαρτυρεί, πως απόστολος (εκπρόσωπος) της Φιλικής Εταιρίας εκτελέστηκε στη Νάουσα με εντολή του Ζαφειράκη (προφανώς από καχυποψία ως άνθρωπος του Αλή Πασά). Οι επιστολές προωθήθηκαν από χέρια ελληνικά στις τουρκικές αρχές. Ο Τρικούπης, αναφέρει, πως οι πρώτοι γενικοί διωγμοί του ελληνικού στοιχείου, είχαν ως αρχή την από Φεβρουαρίου επανάσταση στη Μολδοβλαχία. Ωστόσο τα νέα στην Πόλη έρχονταν με καθυστέρηση κάποιων ημερών. Έτσι στις 3 Μαρτίου, ο μέγας διερμηνέας γνωστοποίησε στο Πατριαρχείο σουλτανικό φιρμάνι επαπειλούμενης τιμωρίας, σε περίπτωση μη αντίδρασης κατά της επαναστάσεως. Έτσι προέκυψε ο πρώτος πατριαρχικός αφορισμός, περί την 23^η Μαρτίου, προς τους Υψηλάντη και Σούτσο, ο οποίος και υπεγράφη συνοδικώς επί της αγίας Τραπέζης. Εδώ ο Τούρκος ιστορικός Αχμέτ Δζεβδέτ διασώζει την πεποίθηση πολλών, πως ο Πατριάρχης ήταν Φιλικός και πως ο αφορισμός πραγματοποιήθηκε είτε ως στάχτη στα μάτια, είτε για να προστατεύσει τις ζωές των Ρωμιών της Ευρωπαϊκής Τουρκίας. Ενδεικτικά να αναφέρουμε πως στις 8 Μαρτίου διαβάστηκε στα τεμένη της Πόλης, φιρμάνι, που παρότρυνε σε εξοπλισμό των μουσουλμάνων, στις 9 Μαρτίου υποχρεώθηκε το Πατριαρχείο να παραδώσει ως ομήρους έναν αριθμό επισκόπων και στις 14 Μαρτίου οπλίσθηκαν οι μουσουλμάνοι.

Φαίνεται πως ο τοπικός χαρακτήρας του αφορισμού (Μολδοβλαχία), δεν κάλυψε τον σουλτάνο, ο οποίος ήθελε κάτι γενικότερο. Οι Τούρκοι, βέβαια, γνώριζαν την διγλωσσία του Γρηγορίου: «Κρυφά υπερασπίζου αυτόν εν φανερόν δε άγνοια υποκρίνου» (Επιστολή 28-12-1820 Προς Ησαΐα επίσκοπο Σαλώνων). Έτσι ζήτησε από τον Σεϊχουισλάμη (ανώτατο ισλαμικό ηγέτη) Χατζή Χαλίλ, την έκδοση φετφά γενικού πογκρόμ κατά του ελληνισμού. Ο τελευταίος, αφού πρώτα ήρθε σε επαφή με τον Διονύσιο Πύρρο, δέχθηκε τον Πατριάρχη. Κατ΄ ουσίαν του ζήτησε πως για να μπορέσει να αρνηθεί την έκδοση του φετφά, έπρεπε ο Γρηγόριος να αποδείξει έμπρακτα, το αμέτοχο του Πατριαρχείου. Εν τέλει ο Χατζή Χαλίλ πείσθηκε, προφανώς με τον 2^ο αφορισμό της 27^ης Μαρτίου, μη εκδίδοντας φετφά. Αποπέμφθηκε, τιμωρήθηκε με εξορία στη Λήμνο και πέθανε κατά την πορεία προς αυτήν.

Στις 3 Απριλίου, Κυριακή των Βαΐων, μαθεύτηκε με αγγελιοφόρο από την Αθήνα η επανάσταση στην Πελοπόννησο (Τρικούπης). Οι ημέρες του Γρηγορίου μετρούσαν αντίστροφα. Την ίδια ημέρα, πιθανότατα, δόθηκε στον Μέγα διερμηνέα Κωνσταντίνο Μουρούζη κατά την είσοδό του στο Σαράι, επιστολή με νέα από τη Μολδοβλαχία. Με τόσο κόσμο έγινε αντιληπτό, οπότε παρέδωσε την επιστολή στον Ρεήζ Εφέντη. Την επομένη Μ. Δευτέρα 4 Απριλίου, αποκεφαλίστηκε ο διερμηνέας ένστολος και πολλοί άλλοι, ανάλογες δε ενέργειες επαναλήφθηκαν την Μ. Τρίτη και την Μ. Παρασκευή. Το Μ. Σάββατο εκτελέσθηκαν δύο ιερείς της Μεγάλης Εκκλησίας. Παράλληλα 5000 Γενίτσαροι, περιφέρονταν στην πατριαρχική συνοικία του Φαναρίου. Ο T. Gordon μαρτυρεί πως συνελήφθη μετά τον Εσπερινό του Πάσχα, (Κυριακή του Πάσχα 10 Απριλίου), κατά τον R. Walsh, την ώρα που ευλογούσε.

Στον γιαφτά, που ο Τρικούπης διασώζει, την αιτιολόγηση δηλ. της εκτελέσεως, ο «ανθέλληνας» Γρηγόριος δεν διαχώρισε την  θέση του από την Επανάσταση, συμμετείχε ως αρχηγός στην Επανάσταση, υποκίνησε τις ταραχές, με βεβαιωμένα από πολλά μέρη τα στοιχεία της προδοσίας του !

Του περάσανε θηλιά και μαζί με αυτόν και στους μητροπολίτες που χοροστάτησαν μαζί του στην Παννυχίδα της Αναστάσεως. Αντέδρασε ο γενίτσαρος φρουρός του Πατριαρχείου, τον οποίο σκότωσαν με γιαταγάνι. Πέρασαν το σχοινί στο σιδερένιο σύρτη που μαντάλωνε ψηλά την πτυσσόμενη πόρτα. Λόγω του μικρού σωματικού βάρους του, ο Γρηγόριος δεν διέθετε την απαραίτητη πίεση ώστε να επέλθει η ασφυξία. Έτσι βασανίστηκε αρκετά πριν ξεψυχήσει, περί το βράδυ. Μαζί του κρεμάστηκαν σε άλλες πόρτες οι δύο διάκοι του. Κατά το εκτελεστικό πρωτόκολλο, έμεινε 3 ημέρες στο ικρίωμα και μετά έπρεπε να μείνει άταφος. Κατά τον Gordon αφού πρώτα εξευτελίστηκε από μη χριστιανικό πλήθος, παρεδόθη σε Εβραίους (3 σε άλλες πηγές), οι οποίοι το διέσυραν σε δρόμους της περιοχής και το πέταξαν στην θάλασσα. Το έριξαν στην θάλασσα και ο δήμιος  αφού το οδήγησε στα ανοιχτά, έθεσε στο σκήνωμα λίθους και επιχείρησε ανεπιτυχώς να το βουλιάξει. Άφησε το πτώμα στη θάλασσα επέστρεψε στην στεριά για να προμηθευτεί άλλες δύο πέτρες. Τις προσέθεσε στο επιπλέον σώμα, αφού δημιούργησε και οπές για να γεμίσει το σκήνωμα με νερό. Με αυτό τον τρόπο προσωρινά πέτυχε την καταβύθιση.

Κατά τον Τρικούπη αρκετές ημέρες μετά, το τίμιο λείψανο αναδύθηκε και περισυνελλέγει  από ένα πλοίο κεφαλλονίτικο, το οποίο και το μετέφερε στην Οδησσό. Στις 17 Ιουνίου, το μετακόμισαν με τιμές στην Μητρόπολη της Οδησσού. Η νεκρώσιμος εψάλη στις 19 Ιουνίου και μετά το σκήνωμα ετάφη στην βόρεια πλευρά του Ιερού της εκκλησίας των Ελλήνων. Τον επικήδειο  λόγο εκφώνησε ο Ιεροκήρυκας Κωνσταντίνος Οικονόμου. Την ευχή του να “χουμε !

konstantinosoa@yahoo.gr